به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) - ابنا - در بخش‌های گذشته این نوشته، شرح‌های شاخص نهج‌البلاغه، همچنین شرح «بهج‌الصباغه فی شرح نهج‌البلاغه» از تالیفات علامه محمدتقی شوشتری، به‌عنوان اولین شرح موضوعی این کتاب معرفی شد.
در این بخش، مهمترین معجم‌های لفظی همچنین واژه‌نامه‌های نهج‌البلاغه که لغات استفاده شده در این کتاب را، بر اساس ترتیب حروف الفبا، تدوین کرده‌اند، معرفی می‌شوند. مهمترین کاربرد این معجم‌ها، واژه‌یابی کلمات است تا امکان دسترسی آسانتر به موضوعات فراهم شود. البته بررسی کامل موضوعات هر اثری، صرفا با بررسی واژه‌های آن کتاب، پژوهشی ناقص است، زیرا ممکن است ارجاعات ضمیرها و قرائن و توضیحات هر عبارت، موضوعی را بیان کند که در جستجوی لفظی مورد توجه نبوده است.
به عبارت دیگر، در معجم‌های الفاظ یا واژه‌یاب‌ها، صرفا «جستجوی لفظی» صورت می‌گیرد و هر پژوهشگر برای بررسی بیشتر، نیازمند «جستجوی موضوعی» نیز هست. در کتاب‌هایی مانند قرآن و نهج‌البلاغه، استفاده از فرهنگ واژه‌های معادل همچنین بررسی دیدگاه مفسران و شارحان نیز برای «موضوع‌یابی دقیق» یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
در میان معجم‌های لفظی و واژه نامه‌های نهج‌البلاغه، سه کتاب مورد توجه محققان و پژوهشگران این کتاب قرار گرفته است. بدون شک، این آثار مانند هر کتاب دیگر خالی از خطاها و اشتباهات انسانی نیست، اما تلاش فراوان مولفان آنان در خدمت به گسترش معارف و سخنان امیرالمومنین(ع)، شایسته تقدیر است.
الکاشف عن الفاظ نهج‌البلاغه من شروحه
کتاب «الکاشف عن الفاظ نهج‌البلاغه و شروحه»، تالیف «سید جواد مصطفوی خراسانی»، از نخستین واژه‌نامه‌های تدوین شده برای نهج‌البلاغه است که همچنان مورد اعتبار و استناد بسیاری از پژوهشگران این کتاب ارزشمند قرار دارد.
در این معجم الفاظ، کلمه اصلی استفاده شده در نهج‌البلاغه، به‌عنوان کلمه معیار در نظر گرفته شده و پس از ارجاع آن کلمه «مزید» به «مجرد»، هر لفظ بر اساس حروف اول و دوم و سوم، تنظیم شده و به ترتیب فعل ماضی، مضارع، امر، اسم فاعل، اسم مفعول و دیگر مشتقات ترتیب یافته است که این نحوه نگارش، شباهت این کتاب را به کتاب‌های لغت نشان می‌دهد.
استفاده از این روش در این کتاب، استفاده از این اثر را برای افرادی که آشنایی کمتری با زبان عربی یا ریشه‌های هر لغت دارند مشکل ساخته و تداوم در استفاده از این اثر را نیازمند استمرار کرده است.
در کنار وجود الفاظ نهج‌البلاغه بر اساس نسخه‌های متعدد، مهمترین ویژگی این اثر، تدوین معجم الفاظ برخی از شرح‌های نهج‌البلاغه است که شامل ۴ شرح به اسامی شرح نواب لاهیجی، شرح محمد نائل، شرح ابن‌میثم و شرح میرزا حبیب‌الله خویی است.
المعجم المفهرس لالفاظ نهج‌البلاغه
«المعجم المفهرس لالفاظ نهج‌البلاغه» از آثار معروف مرحوم محمد دشتی است که در آن علاوه بر بررسی لغات مختلف نهج‌البلاغه و تعداد تکرار هر واژه، ریشه هر کلمه نیز بررسی شده و مستندات آن نیز ارائه شده است. از ویژگی‌های برجسته این اثر، توجه به اختلافات واژه‌ها در نسخه‌های مختلف نهج‌البلاغه و ثبت آن در این معجم لفظی است.
جدول اختلاف نسخ بر اساس نُه نسخه نهج‌البلاغه شامل صبحی صالح، فیض الاسلام، ابن‌میثم، فی ظلال نهج‌البلاغة، منهاج‌البراعة فی شرح نهج‌البلاغة، شرح ابن ابی‌الحدید، عبده، مولی فتح‌الله کاشانی، ملاصالح قزوینی و نسخه مولف که به‌عنوان «نسخه معجم» یا «نسخه دشتی» شناخته می‌شود، تنظیم شده است. از ویژگی دیگر این اثر، توجه به ریشه‌های هر لغت و قرار دادن لغات بر اساس ریشه به ترتیب الفبایی در معجم لفظی است که این موضوع، استفاده از این کتاب را آسانتر کرده است.
مفردات نهج‌البلاغه
مجموعه دو جلدی «مفردات نهج‌البلاغه»، تالیف سید علی‌اکبر قرشی است که علاوه بر تدوین فرهنگ الفاظ نهج‌البلاغه به ترتیب حروف الفبا، هر کدام از این لغات را به فارسی شرح داده است. مولف محترم در این کتاب نوشته است که «نهج‌البلاغه» با حذف مکررّات و مشتقات آن، حدود ۲۴۲۲ کلمه است که همه آنها در این کتاب بررسی و شواهد مرتبط از سخنان امام علی(ع) برای هر کدام نقل شده است. مولف، نسخه «صبحی صالح» را معیار پژوهش خود قرار داده که لغات را بر همان اساس، در این کتاب تنظیم شده است.
سید علی‌اصغر حسینی/ خبرگزاری ابنا
------------------------
پایان پیام
نظر شما