خبرگزاری بین المللی اهل بیت علیهم السلام-ابنا: یکی از مسائل مهم در تاریخ اسلام مسئله جانشینی پیامبر اکرم (ص) است که در غدیر غم با معرفی امیرالمومنین علی(ع) صورت گرفت که بنیاد امامت و ولایت پی ریزی شد.
۱. مفهوم "مولی" در حدیث غدیر:
نقطه کانونی بحث حقانیت غدیر، تفسیر کلمه "مولی" در حدیث "من کنت مولاه فعلی مولاه" (هر کس من مولای او هستم، علی مولای اوست) است.
دیدگاه شیعه: شیعیان معتقدند که "مولی" در این حدیث به معنای "اولی به تصرف"، "سرپرست"، "صاحب اختیار" و "امام" است. دلایل این تفسیر عبارتند از:
قراین کلامی و سیاق حدیث:
استفهام پیامبر (ص): پیامبر قبل از بیان جمله "من کنت مولاه..." از مردم پرسیدند: "أَلَسْتُ أَوْلَی بِکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ؟" (آیا من از خود شما به شما سزاوارتر نیستم؟). مردم پاسخ دادند: "بَلَی یَا رَسُولَ اللَّهِ." (آری ای رسول خدا). سپس فرمودند: "فَمَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ." این ارتباط میان "اولی به تصرف بودن" پیامبر و "مولا" بودن امیرالمؤمنین، نشان می‌دهد که "مولا" در اینجا به معنای "اولی به تصرف" و "سرپرست" است.
دعا و نفرین: پیامبر (ص) پس از آن دعا کردند: "اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ" (خدایا دوست بدار هر که او را دوست بدارد و دشمن بدار هر که او را دشمن بدارد و یاری کن هر که او را یاری کند و خوار گردان هر که او را خوار گرداند). این دعا برای کسی است که دارای مقام ولایت و رهبری است، نه صرفاً یک دوست یا محبوب.
تبریکات و بیعت مردم: پس از اتمام خطبه، بسیاری از صحابه از جمله عمر بن خطاب و ابوبکر، به امام علی (ع) تبریک گفتند و ایشان را "مولای هر مرد و زن مؤمن" خطاب کردند. این خود نشانه‌ای از فهم آنان از معنای ولایت و سرپرستی است.
معنای رایج "مولی" در آن زمان: در بسیاری از موارد در ادبیات عرب و قرآن کریم، کلمه "مولی" به معنای "سرپرست" و "صاحب اختیار" به کار رفته است.
عدم دلیل بر معنای "دوست": اگر منظور صرفاً دوستی بود، نیازی به توقف کاروان عظیم حج در آن مکان و ایراد خطبه‌ای طولانی با آن همه تأکید نبود، زیرا دوستی با اهل بیت (ع) از ابتدا مورد تأکید پیامبر بود و نیاز به یک اعلام عمومی جدید نداشت.
دیدگاه اهل سنت: اهل سنت عموماً "مولی" را در این حدیث به معنای "دوست" و "یار" می‌دانند. آنها این حدیث را دلیلی بر فضیلت و منزلت امام علی (ع) می‌دانند، اما نه دلیلی بر جانشینی ایشان.
۲. نزول آیه اکمال دین:
"الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دِیناً" (1)(امروز دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را برای شما به عنوان دین پسندیدم).
شیعیان معتقدند که نزول این آیه بلافاصله پس از اعلام ولایت امام علی (ع) در غدیر، اهمیت بی‌بدیل این واقعه را نشان می‌دهد. از نظر آنان، کمال دین بدون تعیین تکلیف رهبری پس از پیامبر (ص) ممکن نبود و انتصاب امام علی (ع) این نقص را برطرف کرد.
دلیل شیعه: اگر اعلام ولایت امام علی (ع) صرفاً اعلام دوستی یا فضیلت بود، چگونه می‌توانست باعث کمال دین و اتمام نعمت شود؟ کمال دین نیاز به یک رکن اساسی دارد که نبود آن باعث ناقص ماندن دین شود و این رکن، از نظر شیعه، امامت و رهبری جامعه اسلامی است.
۳. تواتر حدیث غدیر:
یکی از قوی‌ترین دلایل حقانیت غدیر، تواتر این حدیث است. به این معنا که این حدیث توسط تعداد کثیری از راویان در نسل‌های مختلف نقل شده است، به حدی که عادتاً امکان تبانی بر دروغ وجود ندارد.
راویان سنی: حدیث غدیر در بسیاری از منابع معتبر اهل سنت نیز نقل شده است، از جمله:
صحیح مسلم
سنن ترمذی
سنن ابن ماجه
مسند احمد بن حنبل
خصائص امیرالمؤمنین نسائی
و بسیاری دیگر از کتب تفسیری، تاریخی و رجالی.
اقرار علمای اهل سنت: بسیاری از علمای بزرگ اهل سنت نیز صحت حدیث غدیر را تأیید کرده‌اند.
تعدد صحابه راوی: بیش از ۱۱۰ نفر از صحابه پیامبر (ص) این حدیث را نقل کرده‌اند.
تعدد تابعین راوی: بیش از ۸۰ نفر از تابعین (نسل بعد از صحابه) این حدیث را از صحابه نقل کرده‌اند.
تعدد علمای قرون بعد: در هر قرن، تعداد زیادی از علما این حدیث را در کتب خود ذکر کرده‌اند.
این تواتر نشان‌دهنده قطعی‌بودن صدور این حدیث از پیامبر اکرم (ص) است و جای هیچ شکی در وقوع آن باقی نمی‌گذارد.
۴. احتجاجات و یادآوری‌های تاریخی:
احتجاج امام علی (ع): خود امیرالمؤمنین (ع) بارها در طول زندگی خود، در مواقع مختلف و در جمع صحابه، به واقعه غدیر برای اثبات حقانیت خود و یادآوری پیمان مردم با ایشان استناد کرده‌اند. از جمله در روز شورا (برای تعیین خلیفه سوم) و در دوران خلافت خود.
احتجاج حضرت زهرا (س): حضرت زهرا (س) نیز در خطبه فدکیه خود، به واقعه غدیر و جانشینی امام علی (ع) اشاره کرده‌اند.
تأکید امامان بعدی: ائمه اطهار (ع) پس از امام علی (ع) نیز همواره بر اهمیت غدیر تأکید کرده و آن را دلیل بر امامت خود و پدرانشان می‌دانستند.
جریان عاشورا: در جریان واقعه کربلا، امام حسین (ع) نیز در برخی سخنرانی‌ها و احتجاجات خود، به ولایت امیرالمؤمنین (ع) و پیمان مردم در غدیر اشاره کردند.
۵. اشعار حسان بن ثابت و سایر شاعران:
همانطور که ذکر شد، حسان بن ثابت، شاعر معروف صدر اسلام، در همان روز غدیر خم، پس از اذن پیامبر (ص)، اشعاری را در فضیلت و ولایت امام علی (ع) سرود. این اشعار، نه تنها نشان‌دهنده فهم عمیق مردم از واقعه غدیر است، بلکه خود دلیلی بر ماهیت ولایی این واقعه است. بسیاری دیگر از شاعران نیز در طول تاریخ اسلام، اشعار فراوانی در مدح و ستایش واقعه غدیر و ولایت امام علی (ع) سروده‌اند که به "غدیریه" معروف هستند.
نتیجه‌گیری:
از مجموعه این دلایل، از جمله معنای "مولی" با توجه به قراین کلامی و تاریخی، نزول آیه اکمال دین، تواتر حدیث غدیر، احتجاجات تاریخی و اشعار شاعران، شیعیان نتیجه می‌گیرند که واقعه غدیر خم، نه صرفاً یک اعلام دوستی، بلکه انتصاب رسمی امیرالمؤمنین علی (ع) به عنوان جانشین بلافصل پیامبر اکرم (ص) و ولی و امام مسلمانان بوده است. این واقعه، از نظر شیعه، سند اصلی امامت و ولایت اهل بیت (ع) است و بنیاد مذهب شیعه بر آن استوار است.
پی نوشت:
1. مائده؛ آیه 3
نظر شما