خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع) _ابنا: هیئتهای مذهبی بهویژه هیئتهای عزاداری امام حسین(ع) از دیرباز جایگاه ویژهای در فرهنگ شیعه داشتهاند. این نوشتار به بررسی تاریخی پایهگذاری هیئتهای روضهخوانی، خاستگاه سیاسی این هیئتها و همچنین تحلیل عدم تناسب هیئتهای سکولار با ماهیت هیئتهای مذهبی شیعه میپردازد.
پایهگذار هیئت و روضه در تاریخ شیعه
۱. پیشینه تاریخی روضهخوانی
روضهخوانی به معنای قرائت مصائب اهل بیت(ع) به ویژه امام حسین(ع) ریشه در زمان امامان معصوم(ع) دارد. اما به صورت رسمی و منسجم:
- دوره آل بویه (قرن ۴ هجری): اولین مجالس عمومی عزاداری برای امام حسین(ع) در بغداد برگزار شد.
- دوره صفویه (قرن ۱۰ هجری): با رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، عزاداریها شکل منظمتری یافت.
- ملا حسین واعظ کاشفی (قرن ۹ هجری): نویسنده کتاب «روضة الشهدا» که به عنوان پایهگذار ادبیات مکتوب روضهخوانی شناخته میشود.
۲. شکلگیری هیئتهای منظم عزاداری
هیئتهای منظم عزاداری به شکل امروزی عمدتاً از دوره قاجار به بعد شکل گرفتند. در این دوره:
- تکیهها و حسینیهها به عنوان مراکز اصلی هیئتها تأسیس شدند.
- روضهخوانی به صورت مدون و با آداب خاصی برگزار میشد.
- علمایی مانند وحید بهبهانی و سید محمد مهدی بحرالعلوم در سازماندهی این مجالس نقش داشتند.
خاستگاه سیاسی هیئتهای مذهبی
۱. ارتباط ذاتی نهضت عاشورا با سیاست
- قیام امام حسین(ع) ماهیتی آشکارا سیاسی داشت و در مقابل حکومت ظالم زمان صورت گرفت.
- شعارهای عاشورا مانند «هیهات منا الذله» بیانگر موضع سیاسی روشن در مقابل ظلم بود.
۲. هیئتهای مذهبی به عنوان کانونهای بیداری سیاسی
تاریخ معاصر ایران نشان میدهد که هیئتهای مذهبی همواره نقش مهمی در بیداری سیاسی داشتهاند:
- نهضت مشروطه: بسیاری از روحانیون در هیئتهای مذهبی به افشاگری علیه استبداد میپرداختند.
- نهضت ملی شدن نفت: هیئتها در تبلیغ و سازماندهی مردم نقش داشتند.
- انقلاب اسلامی: به اعتراف بسیاری از تحلیلگران، هیئتهای مذهبی مهمترین پایگاههای سازماندهی انقلاب بودند.
۳. ویژگیهای سیاسی هیئتهای مذهبی اصیل
- مبارزه با ظلم: الهامگرفته از فرهنگ عاشورا
- دفاع از مستضعفین: بر اساس آموزههای اسلامی
- مقاومت در مقابل استکبار: ادامه راه حسینی
چرا هیئت سکولار نمیتواند وجود داشته باشد؟
۱. تعارض ماهوی سکولاریسم با هیئت مذهبی
- سکولاریسم به معنای جدایی دین از عرصههای اجتماعی و سیاسی است.
- هیئت مذهبی ذاتی دینی دارد و نمیتواند از سیاست که بخشی از دین است جدا باشد.
۲. نمونههای تاریخی عدم کارایی هیئتهای سکولار
- هیئتهایی که صرفاً به جنبههای احساسی و نمایشی عاشورا پرداختند، نتوانستند نقش تاریخی هیئتها را ایفا کنند.
- در دوره پهلوی، برخی هیئتهای فرمایشی که جنبه سیاسی مبارزه را کنار گذاشته بودند، به ابزاری برای حکومت تبدیل شدند.
۳. دلایل شرعی و عقلی عدم مشروعیت هیئت سکولار
- آیات قرآن مانند «کونوا قوامین بالقسط» (1) به مبارزه سیاسی امر میکند.
- روایات اهل بیت(ع) که بر امر به معروف و نهی از منکر تأکید دارند.
- عقل سلیم حکم میکند که مبارزه با ظلم نیاز به موضعگیری سیاسی دارد.
ویژگیهای هیئت مذهبی اصیل
۱. ویژگیهای محتوایی
- تلفیق عزاداری با معارف اسلامی
- تحلیل سیاسی مبتنی بر مبانی دینی
- روشنگری درباره مسائل روز جامعه
۲. ویژگیهای ساختاری
- استقلال از نهادهای قدرت
- مردمی بودن و عدم وابستگی به دولتها
- پرهیز از شخصپرستی و گروهگرایی
۳. ویژگیهای عملکردی
- تربیت نیروهای متعهد و انقلابی
- ایجاد روحیه مقاومت در مقابل ظلم
- حفظ خط مشی امام حسین(ع) در همه ابعاد
هیئتهای مذهبی ریشه در سنتهای اصیل شیعه دارند و از ابتدا ترکیبی از عزاداری و مبارزه سیاسی بودهاند. تلاش برای سکولار کردن هیئتها یعنی جدا کردن بعد سیاسی از آنها، خیانت به روح قیام عاشورا و تحریف ماهیت هیئتهای مذهبی است. هیئت اصیل شیعی باید در خط امام حسین(ع) هم به عزاداری بپردازد و هم به مبارزه با ظلم در همه اشکال آن، از جمله ظلم سیاسی و اجتماعی.
منابع و مآخذ:
1_نسا-135
- تاریخ سیاسی اسلام، رسول جعفریان
- عاشورا شناسی، شهید مرتضی مطهری
- نقش هیئتهای مذهبی در انقلاب اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی
- روضة الشهدا، ملاحسین واعظ کاشفی
- مطالعاتی درباره تاریخ تشیع، سید حسن امین
۱۱:۳۰ - ۱۴۰۴/۰۴/۲۱
نظر شما