۲۰ تیر ۱۴۰۴ - ۱۴:۳۶
اخلاق، گمشده‌ی فضای مجازی/ وقتی «لایک» جای فضیلت را می‌گیرد

در دنیایی که سرعت حرف زدن از فکر کردن جلو زده و صداقت، قربانی شهرت و دیده شدن گردیده، چطور می‌توان به فضیلت برگشت؟ آیا هنوز هم در عصر تگ و هشتگ، راستگویی و حیا معنا دارد؟

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا: حجت الاسلام و المسلمین محمد حسین امین، نویسنده و پژوهشگر دینی، در نوشتاری اختصاصی برای ابنا، به واکاوی سه فضیلت گمشده در فضای مجازی پرداخته است: راستگویی، حیا و احترام. این نوشتار نگاهی دارد دینی و تحلیلی، به ریشه‌های قرآنی و روایی این ارزش‌ها و چالش‌های جاری در دنیای دیجیتال.


اخلاق گمشده‌ی فضای مجازی/ وقتی «لایک» جای فضیلت را می‌گیرد
اخلاق گمشده ی فضایِ مجازی/ وقتی "لایک" جای فضیلت را می‌گیرد
محمد حسین امین/نویسنده و پژوهشگر دینی

در روزگاری نه‌چندان دور، سخن گفتن نیازمند جرئت بود و نوشتن، مستلزم اندیشه. اما حالا با یک لمس ساده، می‌توان به هزاران نفر پیام داد، بی آن‌که حتی لحظه‌ای درستی گفته‌ات را سنجیده باشی. فضای مجازی، بلندگویی است که به هر صدا ضریب می‌دهد؛ چه صدای راستی باشد، چه پژواک دروغ.

در چنین دنیایی، حقیقت زیر پای جذابیت له می‌شود و راستگویی، قربانی سرعت و بازنشر می‌گردد. اینجا دیگر آن‌که راست می‌گوید لزوماً شنیده نمی‌شود، بلکه آن‌که بهتر دروغ می‌بافد، وایرال می‌شود. اما آیا از منظر ایمان و اخلاق، می‌توان به چنین بی‌مبنایی تن داد؟ اینجاست که نیاز به بازخوانی فضیلت فراموش‌شده‌ای چون راستگویی بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

۱. وقتی دروغ‌ها در عصر فالورگیری، وایرال می‌شوند

رشد شبکه‌های اجتماعی باعث شده تولید و انتشار محتوا به یک فعالیت همگانی بدل شود. اما این آزادی بی‌حد و مرز، بستری برای دروغ‌سازی، شایعه‌پراکنی و فریب فراهم کرده است. برخی افراد، تنها برای جذب توجه یا افزایش دنبال‌کننده، واقعیت را تحریف می‌کنند؛ گاهی به‌سادگی، گاهی با یک جمله ساختگی و گاهی با تصویری بدون از متن.

قرآن کریم به روشنی دروغ را نشانه فسق معرفی می‌کند:
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِن جَاءَکُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا...»(1)
راستگویی، پایه هر رابطه سالم اجتماعی است. فضای مجازی هم مستثنا نیست. اگر مؤمنان در این فضا مسئولانه حرف بزنند و دغدغه مندانه بنویسند، بسیاری از فتنه‌ها شکل نخواهد گرفت.

پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید:
«إِنَّ الصِّدْقَ یُهْدِی إِلَی الْبِرِّ وَإِنَّ الْبِرَّ یُهْدِی إِلَی الْجَنَّةِ»(2)
صداقت، مسیر بهشت است؛ حتی در یک استوری کوتاه یا کپشنی که صد نفر آن را می‌خوانند. مسئولیت شرعی کاربران، تولید و بازنشر محتوای راست و مستند است، نه نقل بدون تحقیق. دروغ، دروغ است. در فضای حقیقی بد و در فضای مجازی بسیار بدتر. چرا که هزاران نفر می بینند و تحت تاثیر قرار میگیرند.


۲. بی‌حیایی دیجیتال؛ تهدیدی نرم اما جدی

حیا، لباس روح است؛ لباسی که اگر از تن شخصیت انسان بیفتد، هیچ فیلتر و سانسوری نمی‌تواند جبرانش کند. اما فضای مجازی، با برداشتن مرزهای شخصی، بی‌حیایی را به‌راحتی نرمال‌سازی کرده است. کاربران جوان، بی‌آن‌که متوجه باشند، به مرور حس شرم از ناپسندها را از دست می‌دهند. همه چیز عادی می شود حتی آنها که در قبیح بودنشان شکی نیست.

حضرت علی(ع) می‌فرماید:
«أَفْضَلُ الْحَیَاءِ اسْتِحْیَاؤُکَ مِنَ اللَّهِ»(3)
آیا در لحظه‌ای که عکسی نامناسب یا پیامی خلاف عفت عمومی منتشر می‌شود، کاربر به خدا فکر می‌کند؟

روایت داریم:
«الحیاء والإیمان قرنا جمیعًا، فإذا رُفِعَ أحدُهما رُفِعَ الآخرُ»(4)
حیا و ایمان دو یار جدانشدنی‌اند؛ فضای بی‌حیا، به‌ناچار فضای بی‌ایمان هم خواهد بود. اگر قرار است ایمانی زنده در دل نسل نو بماند، باید حیا را در شبکه‌ها نیز احیا کرد؛ با انتخاب تصاویر، واژگان، و رفتارهای متین میتوان به این واژه ضروری، زندگی بخشید و آن را احیا کرد. این را باید بیاموزیم که رسانه ابزار است و با هیچ ابزاری به خودی خود، درست یا نادرست نیست. بلکه شیوه استفاده از آن است که خوبی با بدی و زشتی یا زیبایی می آفریند.

۳. احترام، سرمایه‌ای که در کامنت‌ها هدر می‌رود

در گذشته، گفت‌وگو با ادب آغاز می‌شد. امروز اما در فضای مجازی، توهین، تمسخر و تحقیر، بخشی از لحن رایج شده است. کاربران به‌راحتی به هم می‌پرند، بی‌آن‌که طرف مقابل را بشناسند یا بدانند حقیقت چیست. شرایط نویسنده یا ادمین چگونه است. اخبار درست اند یا نادرست و .... و این سقوط اخلاقی، نشانه ضعف ایمان است.

قرآن کریم می‌فرماید:
«وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا...»(5)
این دستورِ به نیکی سخن گفتن که قرآن به ما می آموزد، زمان و مکان نمی‌شناسد. حتی در یک کامنت یا پاسخ دایرکت. ادب، باید امضای هر گفتار مؤمنانه باشد. وقتی به نیکو سخن بگوییم به نیکو سخن خواهیم شنید. این دستور اجتماعی قرآن کریم، یکی از ماهرانه ترین و مستحکم ترین شیوه های جذب دینی در کنار ادبِ رسانه ای است.

امام صادق(ع) فرموده‌اند:
«من تواضع لله رفعه الله»(6)

هر که برای خدا تواضع کند، خداوند او را در جامعه بلند و شخصیتش را محترم می دارد.
ادب و احترام، نشانه تواضع و بندگی است. تحقیر دیگران، حتی در فضای دیجیتال، گناه است و دل شکستن، همچنان جرم محسوب می‌شود؛ حتی اگر با کیبورد باشد. خودفروشی هر کجا که باشد گمراهی است و راهی که انتهایش بی راهه است. چه به تعداد قبور مردگان فخر کنند و چه بر فالورهای پیج اینستاگرامی خود بنازند.

قرآن کریم میفرماید: «الهاکم التکاثر، حتی زرتم المقابر»(7)

افزون طلبی (و تفاخر) شما را به خود مشغول داشته (و از خدا غافل نموده) است. تا آنجا که به دیدار قبرها رفتید (و قبور مردگان خود را برشمردید و به آن افتخار کردید)!

۴. کاربر مؤمن، آگاه و مسئول است

فضای مجازی، تنها جایی برای وقت‌گذرانی نیست؛ صحنه آزمون ایمان است. یک کاربر مؤمن، باید در هر لحظه بداند که خدا می‌بیند و می‌شنود. «وَاللَّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ»(8)
در این فضا، اخلاق اسلامی باید در انتخاب محتوا، لحن گفتار، کامنت و دایرکت و لایک و به اشتراک گذاری و رفتار اجتماعی ظهور یابد.

امام علی(ع) در نامه 31 نهج‌البلاغه به فرزندش می‌فرماید:
«وَاجْعَلْ نَفْسَکَ مِیزَانًا فِیمَا بَیْنَکَ وَبَیْنَ غَیْرِکَ» - پسرم! خویشتن را معیار و مقیاس قضاوت میان خود و دیگران قرار ده. برای دیگران چیزی را دوست دار که برای خود دوست می داری و برای آنها نپسند آنچه را برای خود نمی پسندی.
در فضای مجازی نیز، باید همان‌گونه برخورد کنیم که دوست داریم با ما برخورد شود. این همان اخلاق علوی و یگانه معیار فطری انسان در برخورد اجتماعی است.

هر کاربر، رسانه‌ای است مستقل. این رسانه یا به‌سوی ارزش می‌رود، یا ضد آن. انتخاب با ماست اینکه نگاهمان ارزشی باشد یا مسیرمان ضد ارزش.


5. بازگشت به اخلاق، بزرگترین منجی عصر رسانه

اگر فضای مجازی را میدان زندگی نوین بدانیم، چاره‌ای نداریم جز اینکه با چراغ اخلاق در آن حرکت کنیم. راستگویی، حیا و احترام، سه فضیلتی‌اند که نه‌تنها فضای دیجیتال را سالم می‌کنند، بلکه ایمان ما را حفظ می‌کنند. و نه تنها حافظ ایمانند که می توانند ایمان بیافرینند. اگر صادقانه لایک کنیم، محترمانه کامنت بگذاریم و با رعایت عفت و حیا محتوا تولید کنیم، از فضای مجازی، بهشتِ رسانه ای خواهیم ساخت.

رسول خدا(ص) می‌فرمایند:
«إنما بعثت لأتمم مکارم الأخلاق»(9) - فقط برای تمام کردن مکارم اخلاق مبعوث شدم.
هدف بعثت، تربیت انسان با اخلاق است. در هر زمان، حتی در زمانی که دست‌ها روی صفحه‌کلید است چشم ها به تعداد فالوور دوخته شده و دل ها در گرو زرق و برقِ مجازی و سرابِ خوش لعاب پست های چندرسانه ای است.


پاورقی‌ها

1. سوره حجرات، آیه 6

2. صحیح بخاری، حدیث 6094

3. نهج البلاغه، حکمت 63

4. بحارالأنوار، ج 68، ص 340

5. سوره بقره، آیه 83

6. الکافی، ج 2، ص 124

7. سوره تکاثر، آیه 1

8. سوره بقره، آیه 224

9. المستدرک علی الصحیحین، ج 2، ص 613

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
captcha

نظرات

  • IR ۱۳:۱۹ - ۱۴۰۴/۰۴/۲۱
    بسیار عالی و لازم