خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع)-ابنا: در آموزههای اسلامی، بر اهمیت والای کلام نیکو، نرمگویی، حفظ حرمت مؤمن و اجتناب از هر آنچه به تفرقه و دشمنی میانجامد، تأکید فراوان شده است. قرآن کریم و سنت پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) سرشار از توصیههایی است که ما را به سوی گفتاری نیکو و ارتباطی سازنده هدایت میکند.
ازجمله ویروس های کلامی می توان به عبارات زیر اشاره کرد:
۱. عبارات بیتفاوتی و عدم مشارکت:
مثل: "هرچی تو بگی."، "باشه." (با لحن بیتفاوت)، "فرقی نمیکنه."
در اسلام، اهمیت به دیگران و مشارکت در امور زندگی آنها، به ویژه در مسائل خیر و مشورت، بسیار توصیه شده است. بیتفاوتی و بیاعتنایی به نظرات و احساسات دیگران، مغایر با روح برادری و اخوت اسلامی است. قرآن کریم میفرماید: "وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ" (1) "در کارها با آنان مشورت کن." این آیه نشان میدهد که حتی پیامبر اکرم (ص) نیز مأمور به مشورت با مردم بودند، چه رسد به اینکه ما به نظرات دیگران بیاعتنا باشیم. همچنین، عدم توجه و مشارکت نشانهای از عدم همدلی است که در روایات بسیاری مذموم شمرده شده است.
۲. عبارات تحقیرآمیز و تهاجمی:
مثل: "تو که نمیفهمی."، "این حرفا چیه میزنی؟"، "عجب آدمیه تو!"
تحقیر، تمسخر، طعنه و اهانت به مؤمن از گناهان کبیره است. خداوند در قرآن میفرماید: "یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَی أَنْ یَکُونُوا خَیْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَی أَنْ یَکُنَّ خَیْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الِاسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِیمَانِ وَمَنْ لَمْ یَتُبْ فَأُولَئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ" (2). یعنی: "ای کسانی که ایمان آوردهاید، گروهی گروه دیگر را مسخره نکند، شاید آنها از اینها بهتر باشند؛ و نه زنانی، زنان دیگر را، شاید آنها از اینها بهتر باشند؛ و از یکدیگر عیبجویی نکنید و با لقبهای زشت یکدیگر را نخوانید. چه بد نامی است فسق و گناه بعد از ایمان! و هر کس توبه نکند، آنان همان ستمکارانند." این آیه به صراحت از تحقیر و تمسخر نهی میکند و آن را از مصادیق فسق میداند.
۳. عبارات سرزنشآمیز و متهمکننده:
مثل: "همش تقصیر توئه."، "تو هیچوقت درست نمیفهمی."
سرزنش بیمورد و متهم کردن دیگران، به ویژه در جمع یا بدون دلیل کافی، نه تنها راهگشا نیست بلکه کدورت و کینه ایجاد میکند. در اسلام، توصیه به پند و اندرز نیکو و پرهیز از فضولی و عیبجویی است. به جای سرزنش، باید به دنبال ریشهیابی مشکلات و حل آنها با همکاری و همدلی بود.
۴. عبارات کلیشهای و تکراری (که نشاندهنده عدم همدلی است):
مثل: "همه همینطورین."، "غصه نخور." (با لحن بیتفاوت)، "اینم میگذره."
در اسلام، به همدردی، دلداری و توجه به حالات روحی دیگران بسیار تأکید شده است. استفاده از عبارات کلیشهای و بیروح، در حالی که طرف مقابل نیاز به درک و همدردی عمیق دارد، میتواند نشانهای از عدم توجه و بیاعتنایی تلقی شود. در روایات آمده است که هر کس غم مؤمنی را برطرف کند، خداوند غمهای او را برطرف میکند. این امر نیازمند درک واقعی وضعیت فرد و ارائه راه حلهای عملی یا حداقل گوش دادن صبورانه است، نه صرفاً تکرار جملات بیمحتوا.
۵. عباراتی که بحث را تمام میکنند و اجازه ادامه نمیدهند:
مثل: "من دیگه حرفی ندارم."، "بحث با تو بیفایدهست."
در اسلام، به گفتوگو، استدلال و مباحثه احسن تأکید شده است. قطع ناگهانی بحث، به ویژه با لحنی تند و بدون ارائه دلیل یا تلاش برای فهمیدن، میتواند نشانه تکبر یا عدم تحمل رأی مخالف باشد. قرآن میفرماید: "وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ" (3) "و با آنان به شیوه ای که نیکوتر است مجادله کن." این آیه بر اهمیت شیوه صحیح گفتوگو و عدم قطع کلام به شکل غیرمنطقی تأکید دارد. هدف از گفتوگو، رسیدن به فهم مشترک و حل مسائل است، نه صرفاً برنده شدن در بحث یا فرار از آن.
در نگاه کلی، تمامی این "ویروسهای کلامی" با اصول اخلاقی و رفتاری اسلامی که بر پایه محبت، احترام، همدلی، صلح و دوستی بنا شدهاند، در تضاد هستند. اسلام تأکید میکند که زبان، ابزاری برای تقرب به خداوند و خدمت به خلق است، نه برای آزار رساندن یا ایجاد فاصله. پیامبر اکرم (ص) میفرمایند: "الْمُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَ یَدِهِ"(4) "مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند." این حدیث، اهمیت کنترل زبان و پرهیز از گفتار آسیبزا را به وضوح بیان میکند. لذا باید همواره کلام خود را بسنجیم و آن را در جهت تقویت روابط و ایجاد مودت به کار گیریم.
پی نوشت:
1.آل عمران/آیه۱۵۹
2.حجرات/آیه۱۱
3.نحل/آیه۱۲۵
4.کنزالعمال،738
نظر شما