خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع):در اسلام، نگاه به نقشها و مسئولیتها در خانواده، بر پایه عدالت، تعادل، همکاری متقابل و تأمین آرامش استوار است. تنش در نقشها و مسئولیتها در خانواده اسلامی زمانی رخ میدهد که این اصول رعایت نشوند. میتوانیم این تنشها را از منظر اسلامی به شرح زیر بررسی کنیم:
1. عدم رعایت اصل "قوامیت" و "حقوق متقابل":
قرآن کریم به مرد جایگاه "قوام" (مدیریت و سرپرستی) را میدهد:
الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَی النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَی بَعْضٍ وَبِمَا أَنفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ...(1)
این "قوامیت" به معنای برتری جویی یا دیکتاتوری نیست، بلکه به معنای مسئولیتپذیری در تأمین معاش، حمایت و مدیریت کلی خانواده است. تنش زمانی رخ میدهد که مرد از این مسئولیت شانه خالی کند یا آن را به درستی انجام ندهد (مثلاً در تأمین نفقه کوتاهی کند) یا از این جایگاه سوءاستفاده کرده و به جای سرپرستی، به سلطهگری بپردازد. از سوی دیگر، زن نیز در مقابل دارای حقوق و مسئولیتهایی است. عدم درک صحیح و رعایت این جایگاهها و حقوق متقابل، به تنش میانجامد.
2. عدم تقسیم عادلانه و متناسب وظایف (نقض اصل عدالت):
اسلام بر رعایت عدالت در همه امور تأکید دارد، از جمله در تقسیم وظایف:
در اسلام، وظیفه اصلی تأمین معاش بر عهده مرد است و زن وظیفه شرعی برای کار بیرون از خانه یا حتی انجام کارهای خانه ندارد، مگر به میل و توافق. تنش نقشها زمانی بروز میکند که این تقسیم وظایف نادیده گرفته شود. مثلاً:
تحمیل مسئولیت بر زن: مرد، زن را مجبور به کار بیرون از منزل کند در حالی که زن به آن تمایلی ندارد، یا تمام بار مسئولیت خانه و تربیت فرزندان را بر دوش زن بگذارد بدون اینکه مشارکت و کمک کافی داشته باشد. این امر با روحیه آرامشبخشی و همکاری متقابل که اسلام توصیه میکند، در تضاد است.
عدم مشارکت مرد در امور خانه (با وجود توانایی): اگرچه اسلام کار خانه را بر زن واجب نکرده است، اما سیره پیامبر (ص) و ائمه (ع) نشاندهنده مشارکت فعال ایشان در امور خانه و کمک به همسرانشان بوده است. بیتفاوتی مرد نسبت به وظایف خانگی و تنها گذاشتن زن، با روحیه احسان و مودت منافات دارد و منجر به تنش میشود.
تداخل یا نادیده گرفتن مسئولیتهای اصلی: مثلاً اگر مردی به دلیل کار بیش از حد یا تفریحاتش، از وظایف اصلی خود در قبال خانواده و همسرش غافل شود، یا زنی تمام وقت خود را صرف امور خارج از خانه کند و به مسئولیتهای مادری و همسری خود نرسد (در صورت توافق نبودن)، تنش ایجاد میشود.
3. دخالت در نقشها و تضییع حقوق (مغایرت با اصل حریم خصوصی):
اسلام برای هر فرد و هر نقش، حریمی قائل است.
در خانواده اسلامی، با وجود همکاری، هر یک از همسران حریم و مسئولیتهای مشخص خود را دارند. دخالت بیجا در نحوه انجام وظایف دیگری، یا تلاش برای تغییر دادن نقش او، میتواند تنشزا باشد. مثلاً پدری که دائماً در روش تربیت مادر دخالت میکند، یا مادری که دائماً نحوه مدیریت مالی همسر را زیر سؤال میبرد، بدون آنکه پیشنهاد سازندهای داشته باشد. این دخالتها با اصل احترام متقابل و اعتماد به توانمندیهای دیگری در انجام وظایفش، مغایرت دارد.
4. عدم توافق و مشورت (نقض اصل شورا):
اسلام بر مشورت در امور مهم زندگی تأکید دارد:
وَأَمْرُهُمْ شُورَیٰ بَیْنَهُمْ(2)
تلفیق اسلامی: بسیاری از تنشها در تقسیم نقشها و مسئولیتها ناشی از عدم مشورت و توافق قبلی است. وقتی یکی از طرفین بدون مشورت با دیگری، تصمیماتی میگیرد که بر مسئولیتها و نقشهای او تأثیر میگذارد (مثلاً تغییر شغل، یا پذیرفتن مسئولیتهای سنگین خارج از خانه)، این امر میتواند منجر به نارضایتی و تنش شود. اسلام توصیه میکند که حتی در امور مربوط به تربیت فرزندان (فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ عَلَیْهِمَا)(3) نیز با یکدیگر مشورت و توافق داشته باشند.
بنابراین تنش در نقشها و مسئولیتها از دیدگاه اسلامی ناشی از عدم درک صحیح، عدم رعایت و عدم ایفای عادلانه و متوازن وظایف شرعی و اخلاقی هر یک از زوجین در قبال یکدیگر و خانواده است که میتواند آرامش، مودت و رحمت را از خانواده سلب کند. راهکار آن، بازگشت به اصول قرآنی و سیره نبوی شامل صداقت، مشورت، احسان، عدالت و ادای حقوق متقابل است.
پینوشت:
1.سوره نساء، آیه 34
2.سوره شوری، آیه 38
3.سوره بقره، آیه 233
نظر شما