خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع)- ابنا: انسان همواره در طول تاریخ درگیر انتخابهایی بوده که زندگی او را تحت تأثیر قرار دادهاند. یکی از این انتخابها، برخورد با مال و ثروت است؛ اینکه آیا به انفاق و بخشش روی آورد یا در دام بخل گرفتار شود. اهلبیت(ع) در آموزههای خود، اهمیت این موضوع را بارها گوشزد کردهاند و تأثیرات آن را بر روح و روان انسان و جامعه تبیین نمودهاند.
بخل؛ عامل شقاوت انسان
بخل یکی از صفات ناپسند اخلاقی است که قرآن کریم و روایات اهلبیت(ع) به شدت از آن نهی کردهاند. این صفت، انسان را از بخشیدن مال خود به دیگران بازمیدارد و او را به نوعی خودخواهی و انزوا سوق میدهد. امام علی(ع) در نهجالبلاغه میفرمایند: «بخل، بدترین عیب است»(۱). این جمله کوتاه اما پرمعنا نشاندهنده تأثیر عمیق بخل بر شخصیت انسان است.
بخیل، نه تنها خود را از لذت بخشش محروم میکند، بلکه جامعه را نیز از تواناییهای بالقوهای که میتواند باعث رشد و پیشرفت شود، بیبهره میسازد. قرآن کریم در آیه ۱۸۰ سوره آل عمران میفرماید: «کسانی که بخل میورزند و آنچه خداوند از فضل خود به آنان داده است نگه میدارند، گمان نکنند که این کار به نفع آنان است؛ بلکه به زیانشان تمام خواهد شد»(۲). این آیه به وضوح نشان میدهد که بخل نه تنها باعث سعادت نمیشود، بلکه موجب شقاوت فرد بخیل خواهد شد.
در روایات نیز آمده است که بخیل حتی در لحظات آخر عمر خود نیز از مالش بهره نمیبرد. امام صادق(ع) فرمودند: «بخیل کسی است که مال خود را جمع میکند اما از آن استفاده نمیکند و آن را برای دیگران باقی میگذارد»(۳). این نگاه دقیق نشاندهنده پوچی رفتار بخیل و زیانهای معنوی آن است.
انفاق؛ راه سعادت انسان
در مقابل بخل، انفاق قرار دارد؛ یکی از ارزشمندترین صفات اخلاقی که در آموزههای دینی تأکید فراوانی بر آن شده است. قرآن کریم بارها مؤمنان را به انفاق دعوت کرده و آن را یکی از راههای رسیدن به رضایت الهی دانسته است. در آیه ۹۲ سوره آل عمران آمده است: «هرگز به نیکی نمیرسید مگر اینکه از آنچه دوست دارید انفاق کنید»(۴). این آیه نشاندهنده اهمیت انفاق در ساختار معنوی زندگی انسان است.
امام علی(ع) نیز درباره انفاق فرمودهاند: «بخشیدن مال، سبب افزایش محبتها و برکتهاست»(۵). این جمله نه تنها بیانگر اثرات فردی انفاق است، بلکه تأکید دارد که بخشش مال، پیوندهای اجتماعی را نیز تقویت میکند.
انفاق نه تنها باعث آرامش روحی فرد میشود، بلکه برکت را به زندگی او وارد میکند. امام رضا(ع) فرمودند: «انفاق، کلید رحمت الهی است»(۶). این سخن امام نشاندهنده ارتباط مستقیم میان بخشش مال و دریافت رحمت الهی است.
تأثیر اجتماعی بخل و انفاق
بخل و انفاق تنها مفاهیمی فردی نیستند بلکه تأثیرات اجتماعی عمیقی نیز دارند. جامعهای که افراد آن بخیل باشند، به تدریج دچار فقر اخلاقی و اقتصادی خواهد شد. چنین جامعهای نه تنها از نظر مادی رشد نمیکند، بلکه از نظر معنوی نیز دچار رکود میشود.
در مقابل، جامعهای که افراد آن اهل انفاق باشند، همواره در مسیر پیشرفت قرار دارد. انفاق باعث ایجاد همبستگی اجتماعی میشود و فاصله طبقاتی را کاهش میدهد. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «کسی که اهل بخشش باشد، جامعهای آباد خواهد ساخت»(۷). این حدیث نشاندهنده اثر مستقیم انفاق بر ساختار اجتماعی است.
قرآن کریم نیز بارها به اهمیت انفاق در جامعه اشاره کرده است. در آیه ۲۶۱ سوره بقره آمده است: «مثل کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق میکنند، همچون دانهای است که هفت خوشه برویاند و در هر خوشه صد دانه باشد»(۸). این آیه نشاندهنده برکت انفاق برای فرد و جامعه است.
بخل و انفاق دو انتخاب اساسی هستند که هرکدام مسیر متفاوتی را برای انسان رقم میزنند. بخل، انسان را به سوی شقاوت و انزوا سوق داده و او را از رحمت الهی محروم میکند؛ در حالی که انفاق، راه سعادت، آرامش روحی و برکت الهی را باز میکند. آموزههای اهلبیت(ع) همواره ما را به دوری از بخل و روی آوردن به انفاق دعوت کردهاند تا هم خودمان به سعادت برسیم و هم جامعهای آباد بسازیم.
پاورقیها
- نهجالبلاغه، حکمت ۵۴
- قرآن کریم، سوره آل عمران، آیه ۱۸۰
- بحارالانوار، جلد ۷۴، صفحه ۳۷
- قرآن کریم، سوره آل عمران، آیه ۹۲
- نهجالبلاغه، حکمت ۵۰
- عیون اخبار الرضا (ره)، جلد ۲، صفحه ۳۴
- کنز العمال، حدیث ۱۶۹۹۹
- قرآن کریم، سوره بقره، آیه ۲۶۱
نظر شما