زمین‌لرزه و حکمت الهی؛ بررسی زلزله در منابع روایی

آنچه که در روایات آمده اینست که افزایش مفاسد اخلاقی و گسترش زنا در جامعه، علت وقوع زلزله است و امر به معروف و نهی از منکر و استغفار از گناهان و دعا به درگاه خداوند در پیشگیری از وقوع زلزله موثر می باشد.
 

پیامبرأعظم (صلوات الله علیه) : «هرگاه دعا اندک شود، بلا نازل گردد.»(۱)
پیامبرأعظم (صلوات الله علیه) : «در امت من زلزله ای رخ می دهد که در آن ده هزار، بیست هزار، سی هزار نفر نابود می شوند. (خداوند) آن را برای پرهیز کاران پند، برای مومنان رحمت، و برای کافران عذاب قرار می دهد».(۲)

امام صادق (علیه‌السلام) : «ای مفضل! بیندیش ... اگر کسی گفت : چرا این زمین می لرزد؟ (در پاسخ) به او گفته شود : زلزله و مانند آن، پند و هشدارهایی است که مردم را تهدید می کند تا رعایت کنند و از گناهان دست بردارند».(۳)

پیامبرأعظم (صلوات الله علیه) : از [وقوع] غرق [یا دفن] شدن و مسخ و زلزله چاره ای نیست! عرض کردند : ای پیامبرأعظم! آیا در این امت؟ فرمود : آری، هنگامی که زنان خوانندگی کنند، و زنا را حلال شمارند، و ربا خورند، و شکار در حرم را حلال گردانند، و لباس ابریشم پوشند، و مردان به مردان و زنان به زنان بسنده کنند (یعنی : هم جنس بازی کنند).(۴)
پیامبرأعظم (صلوات الله علیه) : هر گاه امت من ربا خورند، زلزله و ... رُخ دهد. (۵)

پیامبرأعظم (صلوات الله علیه) : هرگاه پنج چیز در میان شما فاش شود، پنج چیز به شما راه یابد : هر گاه زنا در میان شما فاش شود، زلزله رخ دهد. (۶)
امام باقر (علیه‌السلام) : در نامه‌ی پیامبرأعظم [چنین] یافتم : هرگاه پس از من زنا فاش شود، مرگ ناگهانی بسیار گردد. (۷)

پیامبرأعظم (صلوات الله علیه) : هر گاه بنده پنهانی گناه کند، جز گنه کار را آسیب نرساند. و هرگاه آشکارا آن را انجام دهد و مورد نکوهش قرار نگیرد، همه را آسیب رساند. (۸)
امام علی (علیه‌السلام) : ای مردم! همانا خداوند عزوجل عوام را به سبب گناه خواص کیفر نکند [البته] اگر خواص بدون این که عوام بدانند در پنهانی کار منکر انجام دهند. [اما] اگر خواص آشکارا مرتکب منکر شوند و عوام آن را تغییر ندهند، هر دو گروه از ناحیه‌ی خداوند عزوجل سزاوار کیفر می‌گردند. (۹)

پیامبرأعظم (صلوات الله علیه) : هرگاه مردم منکر را ببینند ولی آن را تغییر ندهند، نزدیک است که خداوند کیفرش را فراگیرشان کند. (۱۰)


چه باید کرد؟
 

امام صادق (علیه‌السلام) : هر بنده ای پیش از آن که خداوند عزوجل بخواهد [به خدا] رو آورد، خداوند [به او] رو کند پیش از آن که او بخواهد و هر که به خدا پناه آورد، خدا او را حفظ کند، و خدا به هر که پیش از او رو کند و نگهش دارد برایش باکی نیست وقتی که آسمان بر زمین بیفتد یا چیزی بر زمینیان فرود آید و بلایی آنان را فراگیرد، او در حزب خدا از هر بلایی مصون بماند. مگر نه این است که خداوند عزوجل می فرماید: {همانا پرهیزکاران در جایگاه امنی هستند}(۱۱)

پیامبرأعظم (صلوات الله علیه) : از قرائت [سوره] زلزال ملول نشوید؛ زیرا کسی که در مستحباتش آن را قرائت نماید، خداوند عزوجل هرگز زلزله ای بدو نرساند و با آن و [نیز] با صاعقه و آفتی از آفات دنیا نمیرد تا این که [به طور عادی] بمیرد. (۱۲)

امام علی (علیه‌السلام) : طوفان های بلا را با دعا دفع کنید؛ [زیرا] کسی که به بلای سخت گرفتار شده از [فرد] تندرستی که از بلا در امان نمی باشد به دعا نیازمند تر نیست. (۱۳)
امام صادق (علیه‌السلام) : هر کس از بلایی که به او می رسد بترسد و درباره [دفع] آن به دعا برخیزد خداوند هرگز آن بلا را بدو نشان ندهد. (۱۴)

پیامبرأعظم (ص) : هر آینه بلا به بنده نزدیک می گرد د، آن گاه بنده از خدا عافیت می خواهد و خدا را یاد می کند و عافیت را حفظ می کند. و دعا و بلا تا روز رستاخیز با هم توافق دارند.
(کنز العمال : ج ۲ ص ۷۶ ح ۳۲۰۸ )

پیامبرأعظم (صلوات الله علیه) : بلا همانند قندیل ها بین آسمان و زمین آویزان است، هرگاه بنده عافیت را از پروردگارش بخواهد، خدای متعال بلا را از او برگرداند، [حتی] در حالی که برای او قطعی شده باشد. (۱۵)
امام زین العابدین (علیه‌السلام) : دعا بلای نازل شده و نازل نشده را دفع می کند. (۱۶)
امام کاظم (علیه‌السلام) : بر شما باد دعا کردن؛ چرا که دعا برای خدا و درخواست از خدا بلا را برگرداند [حتی] در حالی که تقدیر و قضا شده باشد و جز امضای آن باقی نمانده بشد. پس هرگاه از خداوند عزوجل دعا و درخواست شد، بی درنگ بلا را برگرداند. (۱۷)

امام صادق (علیه‌السلام) : [بنده] هر که از بلایی که به او می رسد بترسد و درباره آن به دعا پیشی بگیرد، خداوند عزوجل هرگز آن بلا را بدو نشان ندهد. (۱۸)
علی بن مهزیار گوید : به امام باقر (علیه‌السلام) نامه نوشتم و از وقوع زلزله زیاد در اهواز به او شکوه نمودم و عرض کردم : آیا به نظر شما از آن جا کوچ کنم؟ حضرت در پاسخ نوشت : از آن جا کوچ نکنید بلکه چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه را روزه بگیرید و غسل کنید و لباس هایتان را پاکیزه نمایید و روز جمعه بیرون بیایید و خداوند را بخوانید که آن را از شما برطرف نماید. علی بن مهزیار گوید: چنین کردیم تا این که زلزله آرام گرفت. (۱۹)

با توجه به آموزه‌های دینی، رابطه معناداری بین فساد اخلاقی و بروز بلایای طبیعی مانند زلزله وجود دارد. روایات اسلامی تأکید می‌کنند که گناهان جمعی می‌توانند موجب نزول عذاب الهی شوند، در حالی که تقوا، استغفار و امر به معروف نقش محافظتی ایفا می‌کنند. برای کاهش خطر چنین حوادثی، علاوه بر آمادگی‌های مادی، باید به راهکارهای معنوی نیز توجه ویژه داشت.
 

۱. ترویج فرهنگ امر به معروف و نهی از منکر با روش‌های حکیمانه و دلسوزانه، به گونه‌ای که جامعه به سمت ارزش‌های اخلاقی سوق یابد.
۲. تشویق به استغفار و دعای دسته‌جمعی در مساجد و محافل مذهبی، به عنوان عاملی برای جلب رحمت الهی و دفع بلا.
۳. آگاهی‌بخشی درباره پیامدهای گناهان اجتماعی از طریق آموزش‌های دینی و رسانه‌ها، تا مردم نسبت به اعمال خود مسئولیت‌پذیرتر شوند.

۴. تقویت روحیه توکل و ایمان در میان آحاد جامعه، تا در مواجهه با بحران‌ها، آرامش و انسجام اجتماعی حفظ شود.
در نهایت، ترکیب ایمان، اخلاق و اقدام عملی نه تنها جامعه را از گزند بسیاری از مصائب حفظ می‌کند، بلکه زمینه‌ساز زندگی امن و مطمئن در سایه رضایت الهی خواهد بود.

---

پی‌نوشت ها:

۱) مستدرک الوسائل : ج ۵ ص ۱۷۹ ح ۵۶۱۶