خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: در مورد دلایل ازدواج کنشی و واکنشی با استناد مستقیم به آیات قرآن کریم، باید دقت داشت که قرآن به طور صریح و مستقیم این دو اصطلاح "کنشی" و "واکنشی" را به کار نبرده است. اما میتوان از مفاهیم و آموزههای قرآنی، استنباطهایی در راستای تأیید یا عدم تأیید این نوع رویکردها داشت.
۱. ازدواج کنشی (Proactive Marriage) در پرتو آیات قرآن:
ازدواج کنشی، بر پایه برنامهریزی، آگاهی، بلوغ فکری، انتخاب آگاهانه و مسئولیتپذیری بنا شده است. این رویکرد با بسیاری از آموزههای قرآنی همخوانی دارد:
اهمیت تفکر و تعقل: قرآن بارها انسان را به تفکر، تعقل، تدبر و استفاده از عقل در تصمیمگیریها دعوت میکند. ازدواج کنشی نتیجه همین تفکر و بررسی عقلانی است.
«إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِّأُولِی الْأَلْبَابِ» (1)؛ "یقیناً در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و شد شب و روز، نشانههایی برای خردمندان است."
این آیه اگرچه در مورد خلقت است، اما بر اهمیت خردورزی و تدبر تأکید دارد که میتواند به تصمیمگیریهای مهم زندگی از جمله ازدواج نیز تعمیم یابد.
هدفمندی در خلقت و زندگی: قرآن خلقت انسان و جهان را هدفمند میداند و از انسان نیز میخواهد که در زندگی خود هدفمند باشد. ازدواج کنشی نیز با هدف ایجاد آرامش، مودت و رحمت، و تشکیل خانوادهای صالح صورت میگیرد.
«وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِکَ لَآیَاتٍ لِّقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»؛ "(2)
و از نشانههای او این است که از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید تا در کنارشان آرامش یابید و میان شما دوستی و رحمت قرار داد؛ قطعاً در این [امر] برای مردمی که میاندیشند، نشانههایی است."
این آیه، هدف اصلی ازدواج را آرامش (سکینه)، مودت و رحمت معرفی میکند. دستیابی به این اهداف، مستلزم انتخابی آگاهانه و برنامهریزی شده است، نه انتخابی از روی عجله یا فشار.
مسئولیتپذیری و تکلیف: قرآن بر مسئولیتپذیری انسان در قبال اعمال و تصمیماتش تأکید دارد. ازدواج کنشی با پذیرش مسئولیتهای آتی زندگی مشترک همراه است.
«کُلُّ نَفْسٍ بِمَا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ» (3)؛ "هر کس در گرو اعمال خویش است."
این آیه بر عواقب اعمال و تصمیمات تأکید دارد. انتخاب همسر و آغاز زندگی مشترک نیز یک عمل مهم است که نتایج آن بر عهده خود انسان خواهد بود. انتخاب آگاهانه (کنشی) باعث میشود که فرد مسئولیت تصمیم خود را به خوبی بپذیرد.
عفاف و خویشتنداری: قرآن به مؤمنین توصیه میکند که عفت ورزند. آمادگی برای ازدواج و انتخاب همسر مناسب (که از ویژگیهای ازدواج کنشی است)، به حفظ عفت و پاکدامنی کمک میکند.
«وَلْیَسْتَعْفِفِ الَّذِینَ لَا یَجِدُونَ نِکَاحًا حَتَّیٰ یُغْنِیَهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ» (4)؛ "و کسانی که [توانایی] ازدواج ندارند، باید عفت ورزند تا آنکه خدا آنان را از فضل خود بینیاز گرداند."
این آیه بر اهمیت عفت و خویشتنداری تأکید دارد و تلویحاً اشاره میکند که ازدواج راهی برای حفظ عفت است. ازدواجی که از روی آمادگی و آگاهی صورت گیرد، به این هدف کمک میکند.
۲. ازدواج واکنشی (Reactive Marriage) و عدم همخوانی با آموزههای قرآن (با استنباط غیرمستقیم):
ازدواج واکنشی اغلب ناشی از عجله، فشارهای بیرونی، احساسات زودگذر و عدم شناخت کافی است. این موارد با توصیههای قرآن مبنی بر تفکر و تدبر، و دوری از عجله در تصمیمگیریهای مهم، همخوانی ندارد.
دوری از عجله و تصمیمات شتابزده: قرآن در موارد متعددی انسان را از عجله نهی میکند و به صبر و درنگ توصیه مینماید، به ویژه در امور مهمی چون ازدواج.
«خُلِقَ الْإِنسَانُ مِنْ عَجَلٍ ۚ سَأُرِیکُمْ آیَاتِی فَلَا تَسْتَعْجِلُونِ» (5)"انسان از عجله آفریده شده است [و طبعاً شتابکار است]، به زودی نشانههایم را به شما نشان میدهم، پس شتاب نکنید."
اگرچه این آیه در مورد نشانههای الهی است، اما به ماهیت عجولانه انسان اشاره دارد و توصیه به عدم شتاب میکند. ازدواج واکنشی نمونهای از تصمیمگیری شتابزده است که میتواند نتایج نامطلوبی به همراه داشته باشد.
اهمیت مشورت و بررسی: اسلام و قرآن بر اهمیت مشورت در امور مهم تأکید دارند. ازدواج واکنشی معمولاً بدون مشورت کافی و بررسی همهجانبه صورت میگیرد.
«وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ» (6)؛ "و در کارها با آنان مشورت کن."
این آیه اگرچه خطاب به پیامبر است، اما یک اصل کلی در تصمیمگیریهای مهم زندگی را بیان میکند. عدم مشورت و عجله در ازدواج (که از ویژگیهای ازدواج واکنشی است)، خلاف این آموزه است.
دوری از پیروی کورکورانه و سطحینگری: ازدواج واکنشی ممکن است تحت تأثیر فشارهای اجتماعی یا الگوبرداریهای نادرست و بدون بررسی عمیق باشد. قرآن از پیروی کورکورانه از دیگران یا هواهای نفسانی نهی میکند.
«وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ» (7)"و از هواهای نفسانی آنان پیروی نکن."
پیروی از فشارهای اجتماعی یا تصمیمگیری صرفاً بر پایه احساسات زودگذر بدون در نظر گرفتن منطق و عقل، میتواند مصداق پیروی از "هواهای نفسانی" باشد که قرآن از آن نهی میکند.
قرآن کریم به طور مستقیم به "ازدواج کنشی" و "ازدواج واکنشی" نپرداخته است. اما با تدبر در آیات، میتوان دریافت که رویکرد کنشی به ازدواج (بر پایه آگاهی، تفکر، برنامهریزی و مسئولیتپذیری) با آموزههای قرآنی مبنی بر تعقل، هدفمندی در زندگی، و دوری از عجله و تصمیمات شتابزده همخوانی بیشتری دارد. در مقابل، ازدواج واکنشی (که غالباً از روی عجله، فشار بیرونی یا احساسات زودگذر صورت میگیرد) با روح کلی آموزههای قرآنی مبنی بر تدبر و انتخاب آگاهانه، فاصله دارد و ممکن است منجر به پیامدهای ناخواسته شود.
پینوشت:
1.آل عمران/آیه۱۹۰
2.روم/آیه۲۱
3.مدثر/آیه۳۸
4.آل عمران/آیه۱۵۹
نظر شما