خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا:در سبک زندگی اسلامی، تربیت فرزند از جایگاه والایی برخوردار است و والدین نقش کلیدی در ساختن آینده فرزند دارند. این نوشتار به بررسی ویژگیهای "والد مهربان" و "والد نامهربان" میپردازد و هر ویژگی را با آموزهها و آیات قرآن کریم پیوند میدهد.
1. والد مهربان:
والد مهربان در سبک زندگی اسلامی، الگویی از رحمت الهی و تجلی اسم "الرّحمن" و "الرّحیم" است. ویژگیهای او بر پایه اصول انسانی و ایمانی بنا شده و به رشد سالم و صالح فرزند کمک میکند:
الف) پذیرش و محبت بیقید و شرط (پرتوی از رحمت الهی):
والد مهربان فرزند را همانگونه که هست، با تمام نقاط قوت و ضعفش میپذیرد و محبتش مشروط به عملکرد فرزند نیست. این پذیرش، پایهای برای احساس امنیت و ارزشمندی فرزند است.
"وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ" (1): و تو را نفرستادیم مگر رحمتی برای جهانیان. این آیه نشان میدهد که اساس رسالت پیامبر (ص) رحمت و مهربانی است. والدین نیز باید پرتوی از این رحمت را در قبال فرزندان خود داشته باشند. محبت الهی به بندگان مشروط به بیخطا بودن آنها نیست، بلکه شامل فرصت توبه و بازگشت نیز میشود.
ب) احترام به کرامت و شخصیت فرزند:
به افکار، احساسات و نیازهای فرزند احترام میگذارد، حتی اگر با آنها مخالف باشد. او را تحقیر نمیکند و مورد تمسخر قرار نمیدهد.
"وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ" (2): و ما فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم. والد مهربان، این کرامت ذاتی را در فرزند خود به رسمیت میشناسد و با احترام گذاشتن به او، این کرامت را تقویت میکند.
ج) راهنمایی و آموزش به جای سرزنش و تحقیر (نصیحت به معروف):
در مواجهه با اشتباهات فرزند، به جای سرزنش و خشم، به او آموزش میدهد، راه درست را نشان میدهد و او را در مسیر اصلاح همراهی میکند.
"وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ" (3): و باید عفو کنند و چشم بپوشند. آیا دوست ندارید که خدا شما را بیامرزد؟ و خدا بسیار آمرزنده و مهربان است. این آیه، تشویق به عفو و گذشت است که والدین مهربان آن را در مواجهه با خطاهای فرزندان خود به کار میبرند و به جای تحقیر، فرصت جبران میدهند.
د) ایجاد حس امنیت و اعتماد (امانتداری):
فضایی امن و قابل اعتماد برای فرزند فراهم میکند که فرزند در آن احساس میکند میتواند آزادانه خود باشد و از اشتباهاتش درس بگیرد.
"فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ" (4): پس به خاطر رحمت خدا بود که با آنان نرمخو شدی و اگر تندخو و سختدل بودی، از پیرامون تو پراکنده میشدند. والد مهربان با نرمخویی و ایجاد فضایی امن، فرزند را جذب خود میکند و زمینه اعتماد را فراهم میآورد.
2. والد نامهربان:
والد نامهربان، با رفتارهایی که غالباً ریشه در کمبودهای تربیتی یا روانی خود او دارد، به کرامت و رشد سالم فرزند آسیب میرساند. این رفتارها اغلب با نیت خیر (مانند تربیت فرزند)، اما با روشهای غلط صورت میگیرد:
الف) سرزنش و تحقیر مداوم (مغایرت با کرامت الهی):
دائماً فرزند را بابت کوچکترین اشتباهات یا حتی وجودش مورد سرزنش، انتقاد و تحقیر قرار میدهد.
"یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا یَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَیٰ أَن یَکُونُوا خَیْرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِّن نِّسَاءٍ عَسَیٰ أَن یَکُنَّ خَیْرًا مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَکُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ" (5): ای کسانی که ایمان آوردهاید! گروهی [از مردان] گروه دیگر را مسخره نکنند... و به یکدیگر طعنه نزنید و با لقبهای زشت یاد نکنید. این آیه به صورت کلی از هرگونه تمسخر و تحقیر نهی میکند که در رابطه والد-فرزند، سرزنش مداوم و تمسخر، مصداق بارز این رفتار نامطلوب است.
ب) مقایسه فرزند با دیگران (ظلم به نفس فرزند):
فرزند خود را دائماً با برادر، خواهر، همکلاسی یا دیگران مقایسه میکند و از این طریق احساس ناکافی بودن در او ایجاد میکند.
"وَلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَیٰ مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ" (6): و چشمان خود را به سوی آنچه گروهی از آنان را با آن بهرمند ساختهایم، برای آزمایششان، درخشش زندگی دنیا، مدید نکن (با حسرت نگاه نکن). هرچند این آیه درباره حرص ورزیدن به داشتههای دنیایی دیگران است، اما به صورت استعاری میتواند به این نکته اشاره کند که مقایسه فرزند با دیگران و تحریک حسرت و نارضایتی از خود در او، رفتاری نادرست است و باید بر استعدادها و ویژگیهای منحصر به فرد هر فرد تمرکز کرد.|
ج) تحمیل عقاید و خواستهها بدون در نظر گرفتن فردیت فرزند (مغایرت با آزادی انتخاب و مسئولیتپذیری):
بدون توجه به علاقه و استعداد فرزند، او را مجبور به انتخابها یا رفتارهایی میکند که خودش صلاح میداند.
"لَا إِکْرَاهَ فِی الدِّینِ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ" (7): در دین هیچ اجباری نیست؛ بیگمان راه راست از کجروی آشکار شده است. اگرچه این آیه درباره عدم اجبار در دین است، اما روح آن مبنی بر عدم اجبار و احترام به آزادی انتخاب (پس از تبیین راه درست) در تربیت فرزند نیز ساری و جاری است. تحمیل کامل و بیچون و چرا، مانع از رشد قدرت تعقل و انتخاب فرزند میشود.
د) عدم توجه به نیازهای عاطفی و هیجانی فرزند (مغایرت با مودت و رحمت):
نسبت به احساسات فرزند بیتفاوت است، او را تنها میگذارد و نیازهای عاطفیاش را نادیده میگیرد.
"ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُکُم مِّن بَعْدِ ذَٰلِکَ فَهِیَ کَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً" (بقره/74): سپس دلهای شما بعد از آن سخت شد، تا آنجا که چون سنگ یا سختتر شد. قساوت قلب (سختدلی) در قبال فرزند، مانع از بروز محبت و رحمت میشود و به رشد عاطفی او آسیب میرساند. والدین باید از این ویژگی پرهیز کنند.
در نهایت، آموزههای اسلامی، والدین را به سوی مهربانی، درایت و رحمت در تربیت فرزندان فرا میخوانند، چرا که این رویکرد، نه تنها به نفع فرزند، بلکه موجب رضایت الهی و سعادت دنیوی و اخروی خانواده خواهد شد.
پینوشت:
1.انبیاء/آیه107
2.اسراء/آیه70
3.نور/آیه22
4.آل عمران/آیه159
5.حجرات/آیه11
6.طه/آیه131
7.بقره/آیه256
نظر شما