خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع)_ابنا: توکل عمیق پیامبر اکرم (ص) بر خداوند و نقش محوری آن، به ایشان و پیروانشان شجاعت، استقامت و بصیرت لازم را بخشید تا در مواجهه با چالشها و موانع بیشمار، تصمیمات قاطع و صحیح اتخاذ کنند و تمدن نوپای اسلامی را در مسیر رشد و گسترش رهبری نمایند. این توکل، نه تنها جنبهای فردی، بلکه اصلی مدیریتی و تمدنساز بود.
توکل از منظر قرآن و سنت نبوی:
توکل به معنای سپردن امور به خداوند پس از انجام تمام تلاش و تدبیر انسانی؛ اعتماد کامل به اراده و قدرت الهی. توکل، نه به معنای ترک کوشش، بلکه به معنای گره زدن تلاشهای مادی به نیروی لایزال الهی است.
آیات محوری توکل در قرآن:
"وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ" (1): هر کس بر خدا توکل کند، خدا برایش کافی است. این آیه، پایه اطمینانبخش توکل است.
"فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ" (2): پس چون عزم کردی، بر خدا توکل کن؛ همانا خداوند توکلکنندگان را دوست دارد. این آیه ارتباط مستقیم بین "عزم" (تصمیم قاطع) و "توکل" را نشان میدهد.
"عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَإِلَیْهِ أُنِیبُ" (3): بر او توکل کردم و به سوی او بازمیگردم (شعیب نبی).
تفاوت توکل با جبرگرایی و ترک فعل: پیامبر (ص) همیشه نهایت سعی و تدبیر را به کار میبستند و سپس نتیجه را به خدا واگذار میکردند. (مثال: بستن زانوی شتر قبل از توکل).
تجلی توکل در تصمیمات راسخ پیامبر (ص):
الف) تصمیمات قبل از هجرت (مرحله تأسیس):
پذیرش رسالت در مکه: در مواجهه با تمسخر، آزار و اذیت قریش، توکل ایشان بر خداوند باعث شد که دعوت خود را علنی کند و با شجاعت ادامه دهد.
هجرت به مدینه: تصمیمی بس خطرناک و سرنوشتساز. با توکل بر خدا، از مکه خارج شد و در غار ثور، به ابوبکر فرمود: "لَا تَحْزَنْ إِنَّ اللَّهَ مَعَنَا" (4). این توکل، آرامشبخش و عامل حفظ روحیه در لحظات بحرانی بود.
ب) تصمیمات نظامی و جهادی (مرحله گسترش):
جنگ بدر: با وجود نابرابری عددی (313 نفر در مقابل 1000 نفر)، توکل پیامبر (ص) بر نصرت الهی، باعث تصمیم راسخ برای رویارویی شد و پیروزی معجزهآسایی رقم خورد. (رجوع به دعاهای پیامبر (ص) در شب بدر).
جنگ احد: با وجود شکست اولیه و از هم گسیختگی برخی از صفوف، پیامبر (ص) با توکل و استقامت، سعی در جمعآوری و حفظ باقیمانده نیروها نمودند و مانع از پیروزی کامل دشمن شدند.
جنگ خندق (احزاب): در مواجهه با ائتلاف بزرگ قبایل و محاصره مدینه، توکل بر خدا باعث شد تصمیم به حفر خندق بگیرد (با وجود عدم سابقه این روش در عرب) و محاصره دشمن را بشکند.
صلح حدیبیه: تصمیمی که در ابتدا برای بسیاری از مسلمانان دشوار بود و آن را ذلتآور میدانستند، اما پیامبر (ص) با توکل بر حکمت الهی و دوراندیشی، آن را پذیرفتند و قرآن آن را "فتح مبین" نامید (إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحًا مُبِینًا (5). این صلح، زمینه گسترش اسلام و فتح مکه را فراهم کرد.
ج) تصمیمات اجتماعی و حکومتی (مرحله تثبیت تمدن):
مدیریت جامعه نوپای مدینه: پیامبر (ص) با توکل بر خداوند، قوانین و نهادهای اجتماعی و قضایی را پایهریزی کردند که نظم و عدالت را برقرار نمود و منجر به تشکیل دولت-شهر مدینه شد.
قضاوت و داوری: در حل و فصل اختلافات، پیامبر (ص) با توکل بر حق، بدون ملاحظات قبیلهای یا شخصی، تصمیمات عادلانه میگرفتند.
4. آثار و پیامدهای توکل پیامبر (ص) در پیشبرد تمدن اسلامی:
ایجاد روحیه شجاعت و فداکاری در یاران: توکل پیامبر (ص)، به پیروانش اطمینان میداد که در راه حق، تنها نیستند و خدا پشتیبان آنهاست.
افزایش استقامت و پایداری در برابر مشکلات: توکل، مانع از سستی و ناامیدی در لحظات سخت میشد و باعث ادامه مسیر میگردید.
تصمیمگیریهای صحیح و راهبردی: توکل، دیدگاهی الهی و فراتر از محاسبات صرف مادی به پیامبر (ص) میبخشید که منجر به اتخاذ تصمیمات با پیامدهای بزرگ و مثبت میشد.
ایجاد وحدت و همبستگی: توکل بر خدا، همه را زیر یک پرچم الهی جمع میکرد و وابستگیها را از وابستگیهای قبیلهای به وابستگی به خالق هستی تغییر میداد.
کسب نصرت الهی: قرآن بارها به کمکهای غیبی خداوند در نتیجه ایمان و توکل اشاره دارد که در نبردهای مسلمانان مشهود بود.
توکل پیامبر اکرم (ص)، نه صرفاً یک صفت فردی، بلکه یک اصل راهبردی و مدیریتی بود که به ایشان توانایی اتخاذ تصمیمات راسخ و قاطع در سختترین شرایط را میبخشید.
این توکل، ستون فقرات رهبری ایشان بود و به طور مستقیم در تأسیس، گسترش و تثبیت تمدن اسلامی نقش محوری ایفا کرد. سیره پیامبر (ص) در توکل، الگویی برای همه رهبران و جوامع در مواجهه با چالشها و اتخاذ تصمیمات سرنوشت سازاست.
پینوشت:
1.طلاق/آیه3
2.آل عمران/آیه159
3.هود/آیه88
4.توبه/آیه 40
5. فتح/آیه1
نظر شما