خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) - ابنا: غیبت امام دوازدهم (عج) یکی از اسرار عمیق و پررمز و راز تاریخ اسلام است که همواره ذهن اندیشمندان و مؤمنان را به خود مشغول کرده است. چرا باید امامی که هدایتگر امت است، در پرده غیبت باشد؟ این پرسش نه تنها یک دغدغه فکری است، بلکه راهی به سوی فهم فلسفه انتظار و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی ما باز میکند. در این مطلب، به بررسی ضرورت و کارکرد غیبت از منظر کلامی میپردازیم تا ابعاد تازهای از این حقیقت معنوی را کشف کنیم.
۱. مقدمه: جایگاه امام و خاستگاه شبهه غیبت
در مبانی کلام شیعه، زمین هیچگاه خالی از حجّت خدا نمیماند [۱]. با این حال، پرسش رایج در اذهان عمومی و فضای مجازی این است که "اگر وظیفه امام، رهبری و هدایت جامعه است، غیبت او چه سودی دارد؟ " این شبهه، کارکرد یک "رهبر پنهان" را در عصر حاضر به چالش میکشد. پاسخ به این پرسش، صرفاً یک توجیه دینی نیست، بلکه تبیین دقیق جایگاه حجت الهی در منظومه هستی و فلسفه وجودی انسان است.
۲. چرایی غیبت: حکمت حفظ جان و آزمون الهی
غیبت، یک تدبیر الهی برای حفظ امام و آمادهسازی جهان است. دلایل اصلی غیبت از منظر روایات اهلبیت (ع) شامل دو محور کلیدی است:
۲.۱. حفظ جان امام تا زمان موعود
بنابر روایات، اگر امام (عج) در زمان نامناسب ظهور کند، به دلیل عدم پذیرش و ظلم فراگیر، به سرنوشت ائمه پیشین دچار خواهد شد [۲]. شیخ صدوق تأکید میکند که غیبت برای حفظ جان و جلوگیری از غلبه دشمنان است. غیبت یک کنارهگیری نیست، بلکه یک حکمت الهی برای تضمین موفقیت رسالت نهایی ایشان در برپایی عدل مطلق است.
۲.۲. آزمون بزرگ بشری (غربال شدن مدعیان)
بر اساس روایات، غیبت، سختترین آزمون الهی برای ایمان شیعیان است. امامان معصوم فرمودهاند که در دوران غیبت، تنها کسانی بر اعتقاد خود پایدار میمانند که ایمانشان خالص باشد [۳]. این غربالگری، جامعه را برای پذیرش و یاری رهبری که با تمام وجود آمادهاند، آماده میکند.
۳. کارکرد حیاتی امام غایب: ولایت باطنی و امان اهل زمین
برخلاف تصور رایج، امام غایب بیکار و بدون نقش نیست. کلام شیعی، دو نوع وظیفه برای امام قائل است: ولایت ظاهری و ولایت باطنی. در غیبت، ولایت ظاهری به نواب عام سپرده شده، اما ولایت باطنی ایشان برقرار و حیاتی است.
۳.۱. امان اهل زمین و بقای عالم
مهمترین کارکرد وجودی امام (چه غایب و چه ظاهر)، امانبخشی و عامل حفظ نظام هستی است. امام صادق (ع) با صراحت فرمودهاند: «اگر زمین بدون امام بماند، اهلش را فرو میبرد.» [۴]. این نقش شبیه خورشید پشت ابر است که نور (وجود) آن هست، اما گرمای (حضور مادی) آن کاملاً ملموس نیست. وجود ایشان ضامن بقای قوانین هستی و مانع از فساد فراگیر عالم است.
۳.۲. هدایت باطنی و فیضرسانی
وظیفه امام تنها ابلاغ احکام نیست، بلکه هدایت باطنی و اتصال قلوب مستعد به سرچشمه فیض الهی نیز هست. علامه طباطبایی در المیزان تأکید دارد که امام، واسطه فیض است و از طریق فیض خاص خود، راه علم و تقوا را بر انسانهای شایسته نمیبندد [۵]. او ناظر بر اعمال شیعیان و حامی آنان در برابر فتنههاست.
۴. انتظار فعال: راهکار شیعه در عصر غیبت
درک نقش امام غایب، مفهوم انتظار را از یک انفعال به یک عمل پویا و سازنده تبدیل میکند. شبهه انحرافی انتظار منفی (دست کشیدن از تلاش برای اصلاح تا ظهور) در مکتب شیعه مطرود است.
۴.۱. ابعاد سهگانه انتظار
شهید مطهری و دیگر متفکران، انتظار سازنده را در سه بعد تبیین میکنند [۶]:
-
تهذیب فردی: تلاش برای تبدیل شدن به یاری شایسته و مأنوس با عدالت.
-
اصلاح اجتماعی: امر به معروف و نهی از منکر و آمادهسازی زمینههای حکومت عدل.
-
پایداری اعتقادی: حفظ ایمان در برابر شکها و فتنهها.
انتظار در واقع آمادگی همهجانبه برای تحقق همان ایدهآلهایی است که امام برای آن قیام خواهد کرد.
نتیجهگیری
فلسفه غیبت امام زمان (عج) در مکتب شیعه، مجموعهای پیچیده، حکیمانه و پویا است که برای پاسخگویی به چالشهای فکری عصر ما، قوّت و دلیل دارد. غیبت نه یک انصراف، بلکه استتار یک حقیقت ضروری است که کارکرد خود را در دو سطح حیاتی حفظ میکند: حفظ فیزیکی نظام هستی (امان اهل زمین) و هدایت باطنی (فیضرسانی و اتصال به حقیقت دین).
درک این دو نقش کلیدی، به شیعیان میآموزد که در دوران غیبت، مسئولیت سنگینی بر دوش دارند. غیبت سبب میشود که مردم به بلوغ فکری و اجتماعی برسند و با تلاش فردی برای کمال و تعهد جمعی برای عدالت، خود را شایسته ظهور عدل مطلق سازند. بنابراین، امام غایب نه تنها بیاثر نیست، بلکه سنگ زیربنای استمرار دین و بقای عالم است؛ حضوری پنهان اما نیرومند که نظام عالم را حفظ، و قلبهای منتظر را با نور امید و هدایت روشن میسازد. این بینش عمیق، بهترین پاسخ به شبهات و بهترین عامل برای حفظ پویایی اعتقادی جامعه است.
منابع و مآخذ
-
کلینی، محمد بن یعقوب. الکافی. ج ۱، ص ۱۷۹ (باب اینکه اگر زمین بدون امام بماند).
-
شیخ صدوق، محمد بن علی. کمال الدین و تمام النعمة. ج ۲، باب ۴۳، ح ۱.
-
مجلسی، محمدباقر. بحار الأنوار. ج ۵۲، ص ۹۲. (روایت معروف خورشید پشت ابر).
-
طوسی، محمد بن حسن. الغیبة. ص ۴۲۳.
-
طباطبایی، سید محمدحسین. تفسیر المیزان. (تحلیل وظایف امام و ولایت باطنی).
-
مطهری، مرتضی. قیام و انقلاب مهدی. انتشارات صدرا. (تحلیل فلسفه انتظار).
نظر شما