خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: رابطه مادر و فرزند، در سبک زندگی اسلامی، بهویژه در دوران کودکی، جایگاه ویژهای دارد و توصیهها و آموزههای فراوانی در مورد آن وجود دارد. این رابطه بیشتر بر پایه "دلبستگی" بنا شده است تا "وابستگی" به معنای منفی آن.
تفاوت دلبستگی و وابستگی
دلبستگی (Attachment):
تعریف: یک پیوند عاطفی عمیق و پایدار بین کودک و مراقب اصلی او (اغلب مادر). این دلبستگی باعث میشود کودک در مواجهه با استرس، ترس یا نیاز به حمایت، به مادر خود پناه ببرد و با حضور او احساس امنیت و آرامش کند.
اهمیت: دلبستگی ایمن (Secure Attachment) برای رشد سالم روانی، اجتماعی و عاطفی کودک حیاتی است. کودکی که دلبستگی ایمن دارد، مستقلتر، کنجکاوتر، و در بزرگسالی دارای روابط سالمتری خواهد بود.
ویژگیها: کودک با وجود دلبستگی، آزادی و استقلال عمل دارد و میداند که میتواند به مادرش بازگردد. مادر نقش پایگاه امن را برای اکتشاف جهان توسط کودک ایفا میکند.
وابستگی (Dependence):
تعریف: وضعیتی که در آن فرد (کودک یا بزرگسال) بدون حمایت و مداخله دیگری قادر به انجام امور خود نیست و تواناییها و مسئولیتهای فردیاش را به دیگری واگذار میکند. در معنای منفی، وابستگی میتواند به معنای عدم استقلال، عدم اعتماد به نفس و نیاز افراطی به تأیید دیگران باشد.
ویژگیها: عدم توانایی در تصمیمگیری مستقل، ترس از جدایی، نیاز مفرط به حضور دیگری و عدم پرورش مهارتهای خودکفایی
رابطه با مادر در سبک زندگی اسلامی: دلبستگی یا وابستگی؟
اسلام به شدت بر ایجاد یک پیوند عاطفی قوی و عمیق بین مادر و فرزند تأکید دارد که این همان دلبستگی ایمن است. آموزههای اسلامی به گونهای است که این دلبستگی را تقویت میکند:
1.اهمیت شیر مادر و دوران شیردهی:
قرآن کریم و روایات بر اهمیت و فضیلت شیر مادر تأکید فراوان دارند (حدود دو سال کامل). تماس فیزیکی، عاطفی و تغذیه از شیر مادر، پایههای اولیه دلبستگی ایمن را بنا مینهد. این دوران، دوران اوج پیوند فیزیکی و عاطفی است.
مهرورزی و محبت مادر به فرزند:
در روایات، ابراز محبت، نوازش، بوسیدن و در آغوش گرفتن فرزند به شدت توصیه شده است. پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین (ع) خود الگوهای عملی در این زمینه بودهاند. این ابراز محبت، حس امنیت و ارزشمندی را در کودک تقویت میکند و زمینه دلبستگی ایمن را فراهم میآورد.
این محبت، احساس پناهگاه امن را در کودک ایجادمیکند. کودک میآموزد که در مواقع سختی میتواند به مادر خود پناه ببرد.
"و قضی ربک الا تعبدوا الا ایاه و بالوالدین احسانا..." (1) که در ادامه به "خفض جناح" (بال فروتنی فرود آوردن) در برابر آنها و "رب ارحمهما کما ربیانی صغیرا" (پروردگارا، به آن دو رحم کن، چنان که مرا در خردی پروردند) اشاره میکند. این "پرورش در خردی" عمدتاً شامل زحمات مادر است.
نقش مادر به عنوان مربی و پرورنده:
در اسلام، مادر نقش محوری در تربیت و پرورش فرزند دارد. این نقش تنها به تأمین نیازهای فیزیکی محدود نمیشود، بلکه شامل تربیت اخلاقی، دینی و اجتماعی است. این رابطه تربیتی، دلبستگی را عمیقتر میکند.
"و وصینا الانسان بوالدیه حملته امه وهنا علی وهن و فصاله فی عامین ان اشکر لی و لوالدیک الی المصیر" (2). این آیه به صراحت به زحمات مادر در دوران بارداری (سستی روی سستی) و شیردهی (دو سال) اشاره دارد که بنیان پیوند عمیق عاطفی را میسازد و مبنای شکرگزاری و احسان قرار میگیرد.
با این حال، هدف از این تربیت، پرورش فردی مستقل، مسئولیتپذیر و متکی به نفس است که در جامعه اسلامی نقش فعالی ایفا کند، نه فردی وابسته و منفعل
تأکید بر استقلال تدریجی فرزند:
با اینکه دلبستگی قوی توصیه میشود، اما اسلام به استقلال تدریجی فرزند نیز توجه دارد. تقسیمبندی معروف دوران کودکی به "هفت سال اول (بازی)، هفت سال دوم (ادب و آموزش) و هفت سال سوم (وزیری و مشاوره)" نشان میدهد که والدین باید به فرزند فرصت دهند تا به تدریج مهارتهای لازم برای زندگی مستقل را کسب کند و در تصمیمگیریها مشارکت داشته باشد.
هدف نهایی این است که کودک با وجود یک دلبستگی ایمن، به فردی مستقل و متکی به نفس تبدیل شود که در اجتماع نقش خود را ایفا کند.
سبک زندگی اسلامی قویاً بر ایجاد یک دلبستگی ایمن و سالم بین مادر و فرزند تأکید دارد. این دلبستگی به کودک احساس امنیت، اعتماد به نفس و پایه محکمی برای کشف جهان و رشد مستقل میدهد. آموزههای اسلامی از طریق تأکید بر شیردهی، محبت، نوازش و نقش تربیتی مادر، این دلبستگی را تقویت میکنند. اما هدف نهایی این است که کودک با این پشتوانه عاطفی قوی، به فردی مستقل، مسئول و خودکفا تبدیل شود و دچار "وابستگی" منفی که مانع رشد و شکوفایی است، نشود.
بنابراین، میتوان گفت اسلام به دنبال دلبستگی است که زمینهساز استقلال و شکوفایی باشد، نه وابستگی که مانع رشد و مانایی شود.
پینوشت:
1.سوره اسراء/ آیه ۲۳
2.سوره لقمان/ آیه ۱۴
بانو ف.دلداری (پژوهشگر و مشاوره خانوده)
نظر شما