خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: سخن گفتن، موهبتی الهی و ابزاری قدرتمند برای ارتباط، انتقال دانش، و ابراز احساسات است. اما همین موهبت، اگر بدون تدبیر و آگاهی به کار گرفته شود، میتواند منشأ بسیاری از مشکلات و پشیمانیها گردد. در تعالیم غنی اسلام، به ویژه در کلام معصومین (ع)، اهمیت "کمگویی" و "گزیدهگویی" به کرات مورد تأکید قرار گرفته است. حدیث شریف از امیرالمؤمنین امیرالمومنین علی (ع) که فرمودند: "مَنْ عَلِمَ أَنَّهُ مُؤاخَذٌ بِقَولِهِ فَلْیُقَصِّرْ فِی المَقالِ"(1) (هر کس بداند که مورد بازخواست گفتار خود قرار میگیرد، باید در سخن گفتن کوتاهی کند)، چراغ راهی برای فهم عمق این مسئله و پیامدهای آن در زندگی فردی و اجتماعی است. این مقاله به بررسی ابعاد مختلف کمگویی و گزیدهگویی از منظر آموزههای اسلامی و تأثیرات آن بر جنبههای مختلف حیات انسانی میپردازد.
۱. مسئولیت کلام از دیدگاه اسلام
اسلام، سخن انسان را دارای وزن و مسئولیت میداند. قرآن کریم در آیات متعددی به اهمیت گفتار و لزوم سنجیدگی در آن اشاره میکند. تعابیری چون "قول سدید" (سخن استوار و درست)، "قول لین" (سخن نرم) و "قول کریم" (سخن ارجمند) نشاندهنده ابعاد مثبت و سازنده گفتار است. در مقابل، از "قول زور" (سخن باطل)، "غیبت"، "تهمت" و "دروغ" به شدت نهی شده است. حدیث امیرالمومنین علی (ع) نیز به صراحت بیان میدارد که انسان در برابر هر آنچه بر زبان میآورد، در پیشگاه الهی و حتی در برابر وجدان خود، مسئول و مورد بازخواست قرار خواهد گرفت. این مسئولیتپذیری، نه تنها محدود به مسائل شرعی و اخروی است، بلکه در تعاملات روزمره و روابط اجتماعی نیز نمود پیدا میکند.
۲. مزایای کمگویی و گزیدهگویی
کمگویی و گزیدهگویی، فارغ از بار اخروی آن، فواید بیشماری در دنیا نیز به همراه دارد:
افزایش هیبت و وقار: افراد کمگو و با اندیشه سخنگو، معمولاً از هیبت و احترام بیشتری برخوردارند. سخنان سنجیده و به موقع، قدرت نفوذ بیشتری دارد.
پیشگیری از خطا و پشیمانی: بسیاری از لغزشها، سوءتفاهمها و کدورتها نتیجه سخنان نسنجیده و بیمورد است. کسی که کمتر سخن میگوید، کمتر نیز دچار این خطاها میشود.
تمرکز بر شنیدن و یادگیری: زمانی که انسان کمتر حرف میزند، فرصت بیشتری برای شنیدن و درک دیدگاههای دیگران پیدا میکند. این امر به غنای فکری و افزایش دانش او کمک میکند.
افزایش عمق فکر و اندیشه: کمگویی به معنای سکوت مطلق نیست، بلکه به معنای تفکر عمیق قبل از سخن گفتن است. این تمرین، باعث پرورش فکر و قدرت استدلال میشود.
حفظ اسرار و آبروی افراد: بسیاری از اسرار و حریمهای شخصی، ناخواسته و در اثر پرگویی فاش میشوند. گزیدهگویی، به حفظ آبرو و حرمت افراد کمک میکند.
صرفهجویی در انرژی: پرگویی، انرژی زیادی از انسان میگیرد. کمگویی، باعث میشود انرژی فرد صرف امور مفیدتر و پربارتر شود.
۳. گزیدهگویی، نه سکوت محض
نکته مهم این است که کمگویی به معنای سکوت مطلق یا عدم اظهار نظر در مواقع لزوم نیست. اسلام، بر سخن گفتن حق، امر به معروف و نهی از منکر، و دفاع از مظلوم تأکید فراوان دارد. گزیدهگویی یعنی:
سخن گفتن در زمان مناسب: تشخیص زمان مناسب برای بیان یک مطلب.
سخن گفتن به اندازه نیاز: پرهیز از اطاله کلام و پرداختن به حواشی.
سخن گفتن با محتوای مفید: اطمینان از اینکه کلام حاوی فایدهای برای خود یا شنونده است.
سخن گفتن با نیت خیر: پرهیز از سخنانی که هدف آن تخریب، تفرقه یا آزار دیگران است.
۴. راهکارهای عملی برای پرورش کمگویی و گزیدهگویی
برای نهادینه کردن این صفت ارزشمند، میتوان از راهکارهای زیر بهره برد:
تفکر قبل از سخن گفتن: عادت به مکث کوتاه و اندیشیدن درباره محتوا و پیامدهای سخن.
تمرین سکوت: در موقعیتهای مختلف، به جای عجله در سخن گفتن، سکوت را تمرین کنیم.
توجه به شنوندگان: ارزیابی نیازها و سطح فهم مخاطب و متناسب با آن سخن گفتن.
مطالعه و پژوهش: افزایش دانش و آگاهی باعث میشود سخنان ما عمیقتر و پرمغزتر باشد.
خودداری از غیبت و سخنان بیهوده: دوری از مجالس و فضاهایی که در آنها سخنان بیهوده و گناه آلود رواج دارد.
درک مسئولیت کلام: همواره این حدیث شریف امیرالمومنین علی (ع) را به یاد داشته باشیم که هر کلامی، مسئولیت آفرین است.
کمگویی و گزیدهگویی، نه تنها یک فضیلت اخلاقی، بلکه یک هنر و مهارت اساسی در زندگی است. با توجه به آموزههای عمیق اسلامی، به ویژه حدیث روشنگر امیرالمومنین علی (ع)، درمییابیم که هر سخنی، بار مسئولیتی بر دوش گوینده میگذارد. پرورش این صفت ارزشمند، منجر به زندگی فردی آرامتر، ارتباطات اجتماعی مؤثرتر و دستیابی به کمال انسانی خواهد شد. با عمل به این توصیه حکیمانه، میتوانیم کلام خود را به ابزاری برای روشنگری، سازندگی و تقرب به حق تبدیل کنیم.
پینوشت:
1.غررالحکم ج5 ص232.
بانو ف.دلداری (پژوهشگر، مشاور خانواده، فعال رسانه)
نظر شما