خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع)-ابنا: انسان موجودی اجتماعی است و تار و پود زندگی او با رشتههای روابط انسانی بافته شده است. از بدو تولد تا لحظه وداع با حیات، ما در تعامل مداوم با دیگرانیم و کیفیت این روابط، تأثیر شگرفی بر سعادت و آرامش فردی و اجتماعی ما دارد. اما چگونه میتوان در این دریای پر تلاطم روابط، کشتی زندگی را چنان هدایت کرد که نه تنها به ساحل آرامش برسد، بلکه اثری ماندگار و محبتآمیز از خود بر جای بگذارد؟ امیرالمؤمنین علی (ع)، آن امام همام و معلم بزرگ اخلاق، با کلامی کوتاه اما سرشار از حکمت، راهکار این مهم را به زیبایی ترسیم فرمودهاند: «خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَةً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَکَوْا عَلَیْکُمْ، وَ إِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَیْکُمْ.»(1) (با مردم چنان معاشرت کنید که اگر مردید، بر شما بگریند و اگر زنده ماندید، مشتاق شما باشند.)
اهمیت حدیث شریف:
این حدیث شریف، فراتر از یک توصیه اخلاقی ساده، یک استراتژی جامع برای زیستن مؤثر و معنادار در اجتماع است. امام (ع) در این کلام، نه تنها به ما میآموزند که چگونه دوستداشتنی باشیم، بلکه راه رسیدن به عمق نفوذ در قلبها و اذهان را نشان میدهند؛ راهی که منجر به پیوندهای ناگسستنی محبت و احترام میشود. اما سرّ این معاشرت خاص چیست؟ چه اصول و آموزههای قرآنی و سنت نبوی پشت این کلام حکیمانه نهفته است که میتواند ما را به این جایگاه رفیع برساند؟.
اصول معاشرت مطلوب
1. اساس روابط: نیکی و احسان (حسن خلق)
پایه و اساس هرگونه معاشرت مؤثر، نیکی و احسان قلبی و عملی به دیگران است. این همان "حسن خلق" است که در اسلام بسیار بر آن تأکید شده.
﴿وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا﴾ (2)
این آیه، امر به "قولوا للناس حسنا" یعنی با مردم به نیکی سخن بگویید، میکند. "حسن قول" تنها شامل سخنان زیبا نمیشود، بلکه بازتابی از "حسن فعل" و "حسن خلق" است. یعنی گفتار، رفتار و نیت ما در برخورد با مردم باید نیکو باشد. این نیکی شامل احترام، مهربانی، دوری از غیبت و تهمت، و برخورد محترمانه با همه افراد میشود. کسی که گفتار و رفتارش نیکوست، محبوب دلها میشود و این اولین گام برای تحقق حدیث امیرالمومنین علی (ع) است.
2. ستون روابط: عدالت و انصاف
در کنار نیکی، رعایت عدالت و انصاف در تمام تعاملات، ستون اصلی روابط پایدار را تشکیل میدهد.
﴿إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ وَإِیتَاءِ ذِی الْقُرْبَیٰ وَیَنْهَیٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنکَرِ وَالْبَغْیِ ۚ یَعِظُکُمْ لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ﴾ (3)
این آیه یکی از جامعترین آیات اخلاقی قرآن است که به صراحت به "عدل و احسان" امر میکند. عدل به معنای رعایت حقوق هر کس و قرار دادن هر چیز در جای خود است. در روابط اجتماعی، عدل یعنی رعایت انصاف، عدم ظلم، پرهیز از تبعیض و پایبندی به تعهدات. انسانی که در برخورد با دیگران، عدل و انصاف را پیشه خود میسازد، مورد اعتماد و احترام همگان قرار میگیرد. مردم به کسی که عادل است، دل میبندند و او را حامی خود میبینند، حتی اگر در ظاهر به او نیاز نداشته باشند.
3. چسب روابط: گذشت و عفو
در روابط انسانی، اختلاف نظر و خطا اجتنابناپذیر است. آنچه پیوندها را محکم میکند، توانایی گذشت و عفو است.
﴿خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ﴾ (4)
این آیه پیامبر (ص) و به تبع آن مؤمنان را به "عفو" یعنی گذشت از خطاهای دیگران، امر به "عرف" یعنی کارهای پسندیده و دوری از "جاهلین" توصیه میکند. کسی که روحیه گذشت دارد و در برابر لغزشهای دیگران صبور است، نه تنها آرامش درونی خود را حفظ میکند، بلکه محبت دیگران را نیز به خود جلب مینماید. مردم به کسی که با رأفت و مهربانی با آنها برخورد میکند و خطاهایشان را میپوشاند، احساس نزدیکی و قدردانی میکنند. این گذشت است که مانع از گسسته شدن رشتههای دوستی و محبت میشود.
4. استحکامبخش روابط: وفای به عهد و امانتداری
اعتماد، سنگ بنای هر رابطه پایداری است و اعتماد تنها با وفای به عهد و امانتداری شکل میگیرد.
﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ﴾ (5) و همچنین ﴿وَالَّذِینَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ﴾ (6)
آیه اول به مؤمنان فرمان میدهد که به عهد و پیمانهایشان وفا کنند و آیه دوم وفای به امانت و عهد را از صفات مؤمنان راستین برمیشمرد. در معاشرت با مردم، وفای به عهد (چه شفاهی و چه کتبی) و حفظ امانت (اعم از مال، راز، یا مسئولیت) اساسیترین عامل ایجاد اعتماد است. انسانی که همواره به قول خود وفا میکند و امین مردم است، در دلها جای میگیرد و غیبتش برای مردم سخت و حضورش مایهی دلگرمی است. مردم او را پناهگاه و مرجع خود میدانند و به او اشتیاق نشان می دهند.
5. عامل جذب: تواضع و دوری از تکبر
تکبر، دیواری نامرئی بین انسانها ایجاد میکند، در حالی که تواضع، پل ارتباطی محکم میسازد.
﴿وَلَا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحًا ۖ إِنَّکَ لَن تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا﴾ (7)
این آیه، انسان را از راه رفتن متکبرانه و مغرورانه بر روی زمین نهی میکند. تکبر و خودبینی، از بزرگترین موانع ایجاد روابط عمیق و محبتآمیز است. انسانی که متواضع است، خود را برتر از دیگران نمیداند، با روی باز با همه برخورد میکند و به حرفهای دیگران گوش میدهد. این فروتنی و تواضع است که دلها را به سمت او میکشاند. مردم به فردی که خود را از آنها بالاتر نمیبیند، احساس نزدیکی کرده و در نبودش، جای خالی او را حس میکنند.
پس حدیث شریف امیرالمؤمنین علی (ع) فراتر از یک نصیحت ساده، یک منشور جامع برای ساختن روابط انسانی پایدار و تأثیرگذار است. چنان که در پرتو آیات قرآن کریم بررسی شد، راز دستیابی به چنین جایگاهی، در گرو مجموعهای از فضائل اخلاقی است: نیکی و احسان در گفتار و رفتار (قولوا للناس حسنا)، رعایت عدل و انصاف در تمام تعاملات، روحیه گذشت و عفو در برابر لغزشها، وفاداری به عهد و امانتداری که اعتماد میآفریند، و تواضع و فروتنی که دلها را به هم نزدیک میکند.
این اصول، نه تنها ضامن سلامت و پایداری روابط اجتماعی ما هستند، بلکه مسیر سعادت اخروی را نیز هموار میسازند. کسی که بر این مبنا با مردم معاشرت میکند، در زندگی خود طعم حقیقی محبوبیت و احترام را میچشد و در غیابش، یاد و خاطرهاش با اندوه و محبت گرامی داشته میشود، و در حضورش، شور و اشتیاق دیدار او همواره در دلها زنده است. این همان جاودانگی معنوی است که انسان در سایه حسن خلق و ارتباط مؤثر با خلق خدا به دست میآورد. پس، بیایید با تأمل در این کلام نورانی و بهرهگیری از آموزههای متعالی قرآن، زندگی خود را به گونهای تنظیم کنیم که هر روز، قدمی در مسیر تحقق این حدیث شریف برداریم و به مصداق واقعی آن "مخالطه" دست یابیم؛ زیرا در نهایت، ارزش هر انسانی به اثری است که از خود در دلها و زندگیها بر جای میگذارد.
پی نوشت:
1.حکمت 10 نهج البلاغه
2.سوره بقره/آیه83
3.سوره اعراف/آیه199
4.سوره نحل/آیه90
5.سوره مائده/ایه1
6.سوره مؤمنون/آیه8
7.سوره اسراء/آیه37
بانو ف. دلداری
نظر شما