منشور حقوق بشر اسلامی در کلام امام سجاد(ع)

خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع) ابنا- در عصری که تمدن بشری در حال ارائه نظام حقوقی و اخلاقی با شعارهای توخالی است؛ اگر همه متفکران جمع شوند و آثار مکتوب خود را ارائه دهند، آنگاه حاصل آن با این رساله شریف مقایسه شود؛ برتری، جامعیت و الهی بودن آن آشکار می گردد.

حقوقی که در رسالة الحقوق حضرت زین‌ العابدین (ع) آمده است پنجاه حق می‌ باشد؛ برخی عناوین این حقوق عبارتند از:

حق خدا
حق بزرگ خدا بر تو، آنست که او را بپرستی. و چیزی را شریک او نسازی.

حق سلطان
حق فرمانروا اینست که بدانی تو وسیله آزمایش او هستی. و بر توست که خود را گرفتار خشم او نسازی. و در بدی که به تو می‌ کند شریک او نشوی.

حقوق اعضای بدن
• حق نفس: حق نفس تو بر تو این است که آن را در طاعت خدای (عزوجل)، بداری.
• حق زبان: حق زبان بازداشتن آنست از سخن زشت. و خوی دادن آن بر (گفتار) نیک.
• حق گوش: حق گوش بازداشتن آنست از شنودن غیبت و آنچه شنیدنش روا نیست.
• حق چشم: حق چشم اینست که آن را از آنچه بر تو روا نیست بپوشانی.
• حق دست: حق دست آنست که آن را در آنچه بر تو روا نیست نگشایی.
• حق پا: حق دو پای تو آنست که بدان‌ها در آنجا که بر تو روا نیست نروی.
• حق شکم: حق شکم تو اینست که آن را ظرف حرام نسازی و بیش از سیری نخوری.
• حق عورت: حق عورت تو اینست که آن را از زنا باز داری.

حقوق عبادی
• حق نماز: حق نماز اینست که بدانی تو در نماز پیش خدای (عزوجل)، ایستادی. مانند بنده حقیر خواستار، با آرامش و وقار می‌ ایستی و نماز را به دل برپا می‌داری.
• حق روزه: حق روزه اینست که بدانی آن پرده‌ ای است که خدا بر زبان و گوش و چشم و شکم و عورت تو نهاده تا تو را از آتش بپوشاند.
• حق صدقه: حق صدقه اینست که بدانی آن ذخیره تو نزد پروردگار تو است.
• حق قربانی: حق قربانی اینست که بدانی بدان، خدای (عزوجل) را می‌ خواهی نه آفریدگان او را.
• حق اذان‌ گو: حق اذان‌ گو اینست که بدانی او خدای تو (عزوجل) را به یادت می‌ آورد.
• حق پیش‌ نماز: حق پیش‌ نماز تو آنست که بدانی او عهده‌ دار نمایندگی میان تو و پروردگارت (عزوجل) است او از جانب تو سخن می‌ گوید و تو از جانب او سخن نمی‌ گوئی.

حق تعلیم
• حق معلم: اما حق آنکه آموزگار توست اینست که او را بزرگ داری و مجلس او را محترم شماری. و به گفته او گوش دهی. و بانگ خود را در محضر او بلند نکنی و اگر کسی از او پرسشی کند تو پاسخ ندهی تا او خود پاسخ دهد. و در محضر او با کسی سخنی نگوئی و اگر پیش روی تو از او بد گوید از وی دفاع کنی.
• حق متعلمان: اما حق آنانکه در علم رعیت تواند، اینست که بدانی خدای (عزّوجلّ) با علمی که به تو داده و گنجینه‌ هائی که بر تو گشوده، تو را سرپرست آنان کرده است. پس اگر مردمان را نیکو تعلیم دهی و بر آنان درشتی نکنی و بر ایشان خشم نگیری خدا به فضل خویش علم تو را بیفزاید.

حق عبد و مولی
• حق مولی: حق آنکس که مالک توست، اینست که او را اطاعت کنی و جز در آنچه موجب خشم خداست نافرمانی او نکنی.
• حق رعیت: اما حق رعیت که تو بر آنان قدرت داری اینست که بدانی آنان به خاطر ناتوانی خود و قدرت تو رعیت تواند. پس واجب است که با آنان به عدالت رفتار کنی و برای ایشان پدری مهربان باشی.
• حق مملوک: اما حق مملوک اینست که بدانی او آفریده پروردگار توست و تو مالک او شده‌ ای اما نه آنکه او را، یا اندامی از اندام‌های او را آفریده باشی. و یا او را از روزی داده باشی. بلکه خدا (عزوجل) این کارها را از تو کفایت کرده، سپس او را مسخر تو ساخته، و تو را امین بر او دانسته و او را به تو سپرده تا هر نیکی که درباره او می‌ کنی برای تو نگاه دارد.
• حق مولای تو که تو را آزاد کرده، اینکه بدانی او مال خود را در راه تو داده و تو را از خواری بندگی و وحشت آن رانده و به عزت آزادی و انس آن رسانده.
• حق بنده: حق مولایی که تو بر او انعام کرده‌ ای اینست که بدانی خدای (عزوجل) این آزاد کردن را پرده‌ ای میان تو و آتش قرار داده است. اگر او را خویشاوندی نباشد، به پاداش مالی که به بهانه‌ ای به او داده‌ ای در این جهان میراث او از آن توست و در آخرت بهشت خواهی داشت.

حقوق خانواده

• حق زن: اما حق زن اینست که بدانی خدای (عزوجل) او را مایه آرامش و انس تو کرده و این نعمتی است از خدا بر تو. پس او را گرامی بداری و با او مدارا کنی. بر توست که بر او رحمت آری. و خوراک و پوشاک او را آماده سازی.
• حق مادر: حق مادرت اینست که بدانی او تو را در جائی برداشته که کسی را بر نمی‌ دارد. و از میوه دل خود به تو داده که کسی به دیگری نمی‌ دهد. و تو را با همه اعضای خود نگاهبانی کرده، و با کسی نداشته است که خود گرسنه ماند و تو را سیر سازد. و خود تشنه ماند و تو را سیراب کند. و برهنه باشد و تو را بپوشاند. و خود در آفتاب باشد و تو را در سایه نگاه دارد. و به خاطر تو بیداری کشد و تو را از گرما و سرما نگاه دارد، تا تو برای او باشی. پس جز به یاری خدا و توفیق او از عهده سپاس او برنخواهی آمد.
• حق پدر: اما حق پدر تو اینست که بدانی او اصل تو است و اگر او نبود تو نمی‌ بودی. پس هرگاه در خود چیزی دیدی که تو را شادمان ساخت بدان که اصل آن نعمت را از پدرت داری. و خدا را بر آن سپاس گوی و آن‌ اندازه که می‌ توانی شکر او گوی.
• حق فرزند: حق فرزند تو اینست که بدانی او از توست و در نیک و بد این جهان پیوسته به تو. و تو به حکم ولایتی که بر او داری در آداب نیک آموختن و شناساندن خدا (عزوجل) و کمک کردن وی بر طاعت خدا مسئول او هستی.
• حق برادر: حق برادرت اینست که بدانی او دست تو، و عزت تو، و قوت توست.

حقوق اجتماعی
• حق نیکو کننده بر تو: حق کسی که به تو نیکی کرده، اینست که او را سپاسگزار باشی.
• حق همنشین: حق همنشین تو اینست که با او نرم‌ خو باشی. و در سخن گفتن با وی به راه انصاف روی و از آنجا که نشسته‌ ای جز با رخصت او برنخیزی، و آنکه نزد تو نشیند تواند که بی‌ رخصت تو برخیزد، و لغزش او را فراموش کنی.
• حق همسایه: حق همسایه‌ ات، حفظ اوست در نهان و بزرگداشت اوست در عیان و یاری او اگر ستمدیده باشد.
• حق رفیق: حق رفیق تو اینست که با او با انصاف و بزرگواری همراه باشی.
• حق شریک: حق شریک اینست که اگر غایب باشد، او را کفایت کنی، و اگر حاضر باشد او را رعایت نمائی و مخالف او حکمی نکنی. و بی‌مشورت او کاری نرانی.
• حق وام‌ خواه: حق وام‌ خواه تو اینست که اگر مال داری وام او را بپردازی.
• حق خصم بر تو: حق خصمی که بر تو ادعا دارد. اگر آنچه دعوی کند درست باشد تو گواه او بر خود باشی و بر او ستم نکنی.
• حق تو بر خصم: حق خصم تو که بر او دعوی داری اینست که اگر در دعوی خود راستگو باشی، به نیکوی با وی سخن گوئی.
• حق رای‌ خواه: حق آن کس که با تو مشورت کند اینست که اگر در آنچه پرسد چیزی می‌ دانی بگویی.
• حق مشاور: حق آن کس که تو از او مشورت خواهی اینست که درآنچه موافق تو نگوید وی را متهم نسازی.
• حق نصیحت‌ خواه: حق آن کس که از تو نصیحت خواهد اینست که او را اندرز دهی. و راه مدارا و مهربانی بدو را پیش گیری.
• حق نصیح‌ گو: حق آن کس که تو را نصیحت کند اینست که برابر او نرم خو باشی.
• حق بد کننده: حق کسی که به تو بدی کند اینست که بر او ببخشی. و اگر دانستی که بخشیدن او بد است، خود را از او بگیری.

حق مال
حق مال تو اینست که آن را جز از حلال نگیری.

حق هم‌ دینان
اما حق هم‌ دینان تو اینست که در ضمیر خود سلامت آنان را خواهی. و بر ایشان رحمت آوری. و با گناهکار آنان مدارا کنی.

حق اهل ذمه
حق کسانی که در پناه مسلمانند اینست که آنچه خدای (عزوجل) از آنان می‌ پذیرد بپذیری. و مادام که به عهد خدای (عزوجل) وفادار هستند بر ایشان ستم نکنی.

پی نوشت ها و منابع:

1- جلالی، سید محمد رضا، جهاد الامام السجاد زین‌ العابدین (ع)  

2- صدوق، محمد بن علی، الخصال