چقدر به قول‌هایمان عمل می‌کنیم؟ محک جدی برای مسلمانی ما

خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع) ابنا- پای بندی به عهد و پیمان یک اصل جهانی است و از امهات فضایل به شمار می رود. تمام افراد بشر از هر قاره و اقلیمی، به این اصل ریشه دار و عمیق وفای به عهد عنایت خاصی دارند و عهدشکنی را خیانت و رعایت عهد و پیمان را فضیلت می شمارند.

یعنی در سر سویدای بنی آدم حتی وحشی ها نیز این تمایل ذاتی وجود دارد. این کشش فطری زاییده عادات و آداب اجتماعی نبوده و در سایه تبلیغات ایجاد نشده بلکه از اعماق ذات انسان نشأت یافته و به صورت یک فرهنگ بین المللی در میان همه انسان ها حکومت دارد.

وفای به عهد یکی از اصول و پایه های با اهمیت اخلاقی است که هم در قرآن مجید و هم در روایات و سخنان پیشوایان دین بر آن تأکید شده است.

وفای به عهد از منظر قرآن و روایات

قرآن مجید این مسئله را بسیار مهم دانسته و به رعایت آن دستور داده است و در برخی آیات شریفه، وفای به عهد و پیمان را از صفات افراد با ایمان می شمارد یعنی کسی که مؤمن واقعی است باید به عهد و پیمانش پای بند باشد.

روشن است کسی که نسبت به عهد و پیمانش ثابت و استوار باشد، متصف به یکی از صفات الهی خواهد بود.

پیشوایان معصوم (ع) با تأکید فراوان پیروان خود را به وفای به عهد دعوت کرده اند که از باب نمونه چند روایت را ذکر می کنیم.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: هرکس به خدا و روز جزا ایمان دارد باید به وعده ای که می دهد وفا کند.

علی (ع) فرمود: همانا عهد و پیمان ها، گردن بندهایی در گردن ها هستند تا روز قیامت. کسی که آن را به پا دارد، خداوند او را به (هدفش) می رساند و کسی که آن را بشکند، خداوند او را به خودش وامی گذارد.

در پاره ای از روایات پای بندی به عهد و پیمان لازمه دین داری به حساب آمده است.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: کسی که به عهد و پیمانش وفا نکند دین ندارد.

اقسام عهد و پیمان

عهد و پیمان دارای اقسامی است و در تقسیم اول بر دو قسم است:

الف) عهد و پیمان با خدا یعنی انسان بر اساس خلقت و فطرت پاک انسانی و تعالیم دین الهی متعهد است تا خدا را بپرستد و از او اطاعت کند و از پیروی شیطان دوری گزیند. چنان که خداوند در قرآن فرمود: ای فرزندان آدم آیا با شما عهد نکردم که شیطان را نپرستید زیرا برای شما دشمن آشکاری است؟ و این که مرا بپرستید که راه مستقیم این است

و باز می فرماید: به پیمانی که با خدا بسته اید وفا کنید تا من نیز به پیمان شما وفا کنم.

ب) عهد و پیمان انسان ها با یک دیگر که بر چند گونه است؛ مانند: پیمان های حقوقی، تجاری، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و….

زیان پیمان شکنی

پیمان شکنی علاوه بر زیان فردی, زیان اجتماعی نیز دارد. اثر فردی آن این است که خشم خدا را برای پیمان شکن در بر دارد و او را از رحمت حق دور می کند. و از نظر اجتماعی، پیمان شکن در چشم مردم بی ارزش و از احترام او کاسته می شود.

حضرت علی (ع) در عهدنامه مالک اشتر به این حقیقت تصریح کرده می فرماید: مالک از این که به آن ها [رعیت] وعده دهی و سپس تخلف کنی، برحذر باش… و خلف وعده موجب خشم خدا و خلق است.

پیغمبر اکرم (ص) پیمان شکنی را مایه چیرگی دشمن دانسته و می فرماید: هرگاه پیمان شکنی کردند، خداوند دشمنشان را بر آن ها چیره می کند. زیرا پیمان شکنی مایه سلب اعتماد از یک دیگر شده و اتحاد و یگانگی را از بین می برد. وقتی هم جامعه ای دچار پراکندگی شد، هنگام خطر نمی تواند با یکپارچگی در برابر دشمن بایستد.

امام صادق (ع) نیز فرمود: وعده مؤمن به برادر دینی اش نذری است که کفاره ندارد. پس کسی که خلف وعده کند با وعده خدا مخالفت کرده و خود را در معرض خشم خدا قرار داده است.

می توان گفت لزوم وفای به عهد در اسلام از مقرراتی است که جنبه جهانی دارد و خاص امت اسلام نیست؛ یعنی مسلمانان نه تنها مکلف اند به پیمان هایی که با مسلمانان می بندند وفا کنند بلکه وظیفه دارند نسبت به پیمان هایی که حتی با غیر مسلمانان ـ از هر ملت و نژاد و آیین ـ می بندند وفادار باشند.

پیامبر اکرم (ص) فرمود: سه چیز است که هیچ کس اجازه تخلف از آن را ندارد: 1ـ وفای به عهد، خواه طرف پیمان مسلمان باشد یا کافر؛ 2ـ نیکی به پدر و مادر، چه مسلمان باشند یا کافر؛ 3ـ ادای امانت، خواه امانت گذار مسلمان باشد یا کافر.

تأثیر وفای به عهد در اجتماع

پای بندی به عهد و پیمان در زندگی مردم و روابط داخلی و خارجی آنان تأثیر بسیار دارد و هر اندازه مردم بیش تر آن را رعایت کنند اعتماد بیش تری نسبت به یکدیگر پیدا می کنند. در نتیجه احساس آرامش بیش تر نموده و با خیال راحت تری به فعالیت می پردازند و نسبت به تعهدات مالی احساس ناامنی و نگرانی نمی کنند.

طبیعی است در کشوری که مردم وفای به عهد را وظیفه انسانی، اخلاقی و دینی خود بدانند و در مراعات آن کوشا باشند، تعهدات مالی و قراردادهای اقتصادی بر پایه اعتماد و اطمینان کامل شکل می گیرد و باعث رشد اقتصادی آن کشور و مایه سعادت مردم آن می گردد.

زیرا بدهکار در وقت معین و مقرر بدهی خود را می پردازد و فروشنده نیز کالا را برابر تعهدات خود تسلیم خریدار می کند و چرخ اقتصاد منظم حرکت می کند. اما اگر هر یک از طرفین به تعهد خویش بی اعتنایی نشان دهند و تخلف کنند به همان مقدار سلب اعتماد پدید آمده، باعث کندی گردش چرخ اقتصاد می گردد.

از این رو پیشوایان اسلام برای این که پیروان خود را متوجه اهمیت وفای به عهد بنمایند و نقش آن را در سعادت و تأثیر پیمان شکنی را در بدبختی فرد و جامعه بیان کنند از هیچ کوششی فروگذار نمی کردند. توجه به داستان ذیل حایز اهمیت است.

امام سجاد (ع) وقتی دچار مضیقه مالی شد و در تنگنای اقتصادی قرار گرفت برای حل مشکل خویش از یکی از غلامان آزاد شده خود که بر اثر کار و تلاش، مالی اندوخته بود، مبلغ ده هزار درهم قرض خواست. او نیز پذیرفت و از حضرت درخواست کرد چیزی را به عنوان وثیقه پیشش بگذارد.

امام نخی از عبای خود کشید و فرمود این را به عنوان وثیقه پیش خود نگاه دار. ابتدا پذیرش آن برای غلام سنگین بود، ولی با توجه به شخصیت امام سجاد (ع) آن را پذیرفت و نخ عبا را گرفت و در یک قوطی چوبی جای داد.

به زودی خداوند برای حضرت گشایش مالی قرار داد، پول را برای غلام برد و فرمود: پولت را آماده کردم وثیقه ام را بیاور. غلام گفت من نخ عبا را گم کرده ام. حضرت فرمود: در این صورت طلب خود را از من نگیر، زیرا تعهد شخصی چون مرا نباید ناچیز گرفت تا این که غلام رفت و قوطی را آورد و دید نخ عبا در میان آن هست. نخ را به امام برگرداند و امام نیز پول را به او داد.

منابع:

1ـ قرآن.

2ـ کتاب های روایی: نهج البلاغه، اصول کافی، بحارالانوار،….

3ـ کتاب های استاد شهید آیت اللّه مطهری.

4ـ کتاب های اخلاقی: معراج السعاده، جامع السعادات.

5 ـ گفتار فلسفی, کودک، ج2.

6 ـ تعالیم آسمانی اسلام.

7ـ نقطه های آغاز در اخلاق عملی.

8 ـ استقامت، سید رضا صدر.

9ـ کتاب های تفسیر: المیزان، نمونه،….