به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ بر خلاف باور عمومی، روابط خارجی دولت رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، وضعیت بهتری از شرایط نابسامان اقتصادی و داخلی این کشور ندارد. با آن که تحولات سال گذشته سوریه و سقوط دولت بشار اسد امیدی تازه برای اردوغان جهت احیای رویای نوعثمانی‌گری او ایجاد کرد، نه تنها سوریه به دروازه‌ای برای بازگشت نفوذ ترکیه به جهان عرب تبدیل نشد، بلکه به دلیل چالش‌های پیچیده اقتصادی ترکیه، اردوغان اکنون با ناامیدی شاهد فروپاشی بیش از یک دهه سرمایه‌گذاری خو در پروژه «جهان ترک‌زبان» است.
در همین رابطه، سرویس ترکی شبکه بی‌بی‌سی گزارش داد که قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان با اقدامی معنادار، در قبرس سفیر منصوب کردند. این اقدام نشان‌دهنده تغییر جهت‌گیری این کشورها نسبت به راهبرد سیاسی آنکارا درباره مسئله قبرس است و انتظار می‌رود ضربه بزرگی به تلاش‌های چند ساله آنکارا برای نمایش تصویر اتحاد کشورهای ترک‌زبان به رهبری ترکیه وارد کند.
قزاقستان نخستین کشوری بود که در ژانویه تصمیم خود برای تبادل سفرا و بازگشایی سفارت طرفین با قبرس را اعلام کرد. ازبکستان نیز در دسامبر ۲۰۲۴ سفیر خود در ایتالیا را به عنوان نماینده در قبرس منصوب کرد و ترکمنستان نیز در تاریخ ۳۱ مارس نماینده خود در قبرس را منصوب نمود.
در واقع، در حالی‌که مقامات ترک‌تبار قبرس شمالی امیدوار بودند که با استفاده از فرصت سفر مقامات «سازمان کشورهای ترک‌زبان» به قبرس شمالی، زمینه به رسمیت‌شناخته‌شدن خود را فراهم کنند، این سه کشور با اقدام اخیر خود، تمام تلاش‌های آنکارا برای تقویت مشروعیت بین‌المللی حکومت وابسته‌اش در قبرس شمالی را نقش بر آب کردند.
در بیانیه مشترک اجلاس سران اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی در سمرقند پایتخت ازبکستان، سه کشور یادشده در آسیای مرکزی صراحتا از قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد به شماره ۵۴۱ (مصوب ۱۹۸۳) و ۵۵۰ (مصوب ۱۹۸۴) حمایت کردند؛ قطعنامه‌هایی که اعلام جمهوری خودخوانده قبرس شمالی را محکوم کرده و از اعضای سازمان ملل می‌خواهند آن را به رسمیت نشناسند.
بدین طریق، اتحادیه اروپا و کشورهای آسیای مرکزی بار دیگر بر پایبندی قاطع خود به قطعنامه‌های ۵۴۱ و ۵۵۰ شورای امنیت تأکید کرده و اعلام کردند که توسعه روابط آنها منوط به پایبندی به این اصل است.
بند چهارم این بیانیه بر عزم طرفین برای احترام به حاکمیت و تمامیت ارضی تمامی کشورها در سازمان‌های بین‌المللی و پرهیز از هرگونه اقدامی که این اصل را نقض نماید تأکید می‌کند.
این اقدام سه کشور واقع در آسیای مرکزی در حالی صورت می‌گیرد که نخستین نشست غیررسمی درباره قبرس قرار است پس از چهار سال برگزار شود. با وجود تلاش‌های ترکیه و ارسین تاتار، رهبر ترک‌تباران قبرس، برای جلوگیری از اجرای طرح سازمان ملل جهت ازسرگیری مذاکرات قبرس، آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، در ۱۸ مارس در ژنو اعلام کرد که این مذاکرات در اواخر ژوئیه برگزار خواهد شد.
پس از شکست کنفرانس «کرانس مونتانا» در سال ۲۰۱۷، آنکارا از مذاکرات وحدت قبرس که با حمایت سازمان ملل انجام می‌شد، کنار کشید و از آن زمان تلاش کرده است موجبات به رسمیت شناخته شدن قبرس شمالی در جامعه بین‌الملل را فراهم کند؛ این استدلال که تنها راه معتبر برای ادامه گفت‌وگوها، راه‌حل دو-دولتی بوده که پیش از این در مورد آن مذاکره شده است.
واکنش محتاطانه به پایان رؤیای جهان ترک‌زبان
اقدام سه کشور آسیای مرکزی با واکنش شدید دولت قبرس شمالی که تحت‌الحمایه ترکیه و متحد راهبردی آن است، مواجه شد و این اقدام را می‌توان پایان زودهنگام رؤیای بلندپروازانه تبدیل ترکیه به قدرتی تأثیرگذار در تحولات آسیای مرکزی و قفقاز و تثبیت جایگاه ژئوپلیتیکی و ژئواقتصادی برتر در منطقه از مرزهای چین تا دریای سیاه از طریق ایجاد محور ترک‌زبان دانست.
با توجه به موضع‌گیری شدید ارهان آریقلی، وزیر حمل‌ونقل قبرس شمالی و رهبر حزب «تجدید حیات»، که این تصمیم را «زخمی عمیق» توصیف کرد و از آنکارا خواست علیه این کشورها «اقداماتی اتخاذ کند»، می‌توان گفت زخم عمیق‌تر بر برنامه‌های اردوغان وارد شده که تاکنون در برابر این تحولات رفتاری محتاطانه داشته است.
گرچه ترکیه هنوز به‌طور رسمی در مورد تغییر سیاست سه جمهوری آسیای مرکزی در قبال قبرس موضع‌گیری نکرده است، تردیدی وجود ندارد که برقراری روابط دیپلماتیک مستقیم میان این سه کشور ترک‌زبان و قبرس در راستای نزدیکی بیشتر به اتحادیه اروپا انجام شده و این مسئله در آنکارا نگرانی‌هایی ایجاد کرده است. چنان‌که مصطفی دستیچی، رهبر حزب «ائتلاف بزرگ» که متحد حزب حاکم ترکیه است، افتتاح سفارتخانه‌ها در قبرس را «غیرقابل‌قبول» خواند. در این چارچوب، واکنش محدود ترکیه ناشی از تمایل آن به پرهیز از ایجاد تنش‌های جدید با اتحادیه اروپا ارزیابی می‌شود.
رؤیای اردوغان برای ایجاد جهان ترک‌زبان، بر پایه سازمان کشورهای ترک‌زبان استوار است. ایجاد این نهاد، خود حاصل پیشرفت تدریجی نشست‌های کشورهای ترک‌زبان پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱ با شرکت کشورهایی است که پیوندهای زبانی با ترکیه دارند. از جمله این کشورها می‌توان به جمهوری آذربایجان در قفقاز جنوبی و قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان و قرقیزستان در آسیای مرکزی اشاره کرد.
در نهمین نشست این کشورها که در نخجوان برگزار شد، ترکیه، آذربایجان، قزاقستان و قرقیزستان در سوم اکتبر ۲۰۰۹ «توافق‌نامه نخجوان برای تأسیس شورای همکاری کشورهای ترک‌زبان» را امضا کردند تا این فرآیند را نهادینه کنند. سپس در دهمین نشست این شورا در ۱۵ تا ۱۶ سپتامبر ۲۰۱۰، «شورای همکاری کشورهای ترک‌زبان» تأسیس شد و نام آن به «سازمان کشورهای ترک‌زبان» تغییر یافت.
پس از این تحولات، ترکیه تلاش کرد از این پیمان برای تقویت نفوذ ژئوپلیتیکی خود، ایجاد اتحادهای راهبردی با این کشورها و کسب حمایت آنها در موضوعات مهمی همچون قبرس شمالی بهره‌برداری کند. در نهمین نشست سازمان کشورهای ترک‌زبان در ۱۱ نوامبر ۲۰۲۲ در سمرقند، جمهوری قبرس شمالی به‌عنوان عضو ناظر به این سازمان پیوست.
دو سال بعد، در سال ۲۰۲۴، رئیس‌جمهور قبرس شمالی به‌عنوان «مهمان افتخاری» در نشست این سازمان در بیشکک حضور یافت و در عکس‌های رسمی سران آن نیز دیده شد؛ موضوعی که با اعتراض شدید قبرس یونانی‌نشین (جنوبی) و اتحادیه اروپا روبه‌رو شد. چرا که آنها نگرانند که افزایش نفوذ ترکیه در آسیای مرکزی، منجر شود که قبرس شمالی به‌عنوان کشوری مستقل به رسمیت شناخته شود.
تحلیل‌گران نقش اتحادیه اروپا در دور کردن کشورهای آسیای مرکزی از مسئله قبرس را بسیار کلیدی می‌دانند و این موضوع را عامل فروپاشی رؤیای اردوغان برای تشکیل اتحادیه‌ای از کشورهای ترک‌زبان ارزیابی می‌کنند.
در بیانیه مشترک نشست اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی، برای نخستین بار، قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل مورد اشاره قرار گرفتند. درست پیش از برگزاری نشست مشترک بین اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی در روزهای سوم و چهارم آوریل به میزبانی رئیس‌جمهور ازبکستان در سمرقند، این حرکت‌های دیپلماتیک نهایی شدند.
در این نشست که با حضور اورسولا فون‌درلاین، رئیس کمیسیون اروپا، و آنتونیو کوستا، رئیس شورای اروپا برگزار شد، تقویت روابط نهادی، اقتصادی و تجاری مورد تأکید قرار گرفت. اتحادیه اروپا این نشست را سنگ‌بنای راهبرد خود برای تعمیق روابط با آسیای مرکزی در بحبوحه جنگ روسیه در اوکراین و افزایش نفوذ چین در منطقه می‌داند.
اتحادیه اروپا صندوقی ۱۲ میلیارد یورویی برای کشورهای آسیای مرکزی راه‌اندازی کرده است. برای بهره‌مندی از سهم بیشتری از این صندوق، برخی جمهوری‌های ترک‌زبان ترجیح داده‌اند روابط خود با یونان و بخش یونانی‌نشین قبرس ارتقا دهند.
با توجه به آگاهی این کشورها از حساسیت ترکیه نسبت به موضوع قبرس، این مسئله نشان می‌دهد که برخلاف تصور آنکارا، این کشورها برای روابط خود با کشورهای اروپایی ارزش بیشتری از روابط با ترکیه قائل هستند.
در پایان باید گفت تحولات اخیر نشان می‌دهد که رؤیای اردوغان برای ایجاد محور جهان ترک، متکی بر سازمان کشورهای ترک‌زبان، با چالش‌های جدی مواجه شده است. نزدیکی سه کشور آسیای مرکزی به اتحادیه اروپا و پایبندی آنان به قطعنامه‌های شورای امنیت در قبال قبرس، حاکی از ترجیح منافع اقتصادی و ژئوپلیتیک بر اتحادهای زبانی و فرهنگی است. در شرایطی که ترکیه درگیر بحران‌های داخلی و اقتصادی است، چرخش کشورهای ترک‌زبان به سوی اروپا می‌تواند روند تضعیف نفوذ منطقه‌ای آنکارا را تسریع کرده و پروژه جاه‌طلبانه اردوغان برای ایجاد و رهبری جهان ترک را به حاشیه براند.
**************
پایان پیام/ 345
