خبرگزاری بین المللی اهل بیت علیهم السلام_ابنا: خطبههای امام علی(ع) نهتنها بیانگر اصول حکومتداری اسلامی، بلکه مشحون از آموزههای عمیق معرفتی، دینی و اخلاقی است. خطبه17 نهج البلاغه بدین شرح است:
آن چه می گویم به عهده می گیرم، و خود به آن پای بندم. کسی که عبرت ها برای او آشکار شود، و از عذاب آن پند گیرد، تقوا و خویشتن داری او را از سقوط در شبهات نگه می دارد.
آگاه باشید، تیره روزی ها و آزمایش ها، همانند زمان بعثت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم بار دیگر به شما روی آورد.
سوگند به خدایی که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم را به حق مبعوث کرد، سخت آزمایش می شوید، چون دانه ای که در غربال ریزند، یا غذایی که در دیگ گذارند به هم خواهید ریخت، زیر و رو خواهید شد، تا آن که پایین به بالا، و بالا به پایین رود، آنان که سابقه ای در اسلام داشتند، و تاکنون منزوی بودند، بر سر کار می آیند، و آنها که به ناحق، پیشی گرفتند، عقب زده خواهند شد.
به خدا سوگند، کلمه ای از حق را نپوشاندم، هیچگاه دروغی نگفته ام، از روز نخست، به این مقام خلافت و چنین روزی خبر داده شدم.
آگاه باشید همانا گناهان چون مرکب های بد رفتارند که سواران خود (گناهکاران) را عنان رها شده در آتش دوزخ می اندازند. اما تقوا، چونان مرکب های فرمانبرداری هستند که سواران خود را، عنان بر دست، وارد بهشت جاویدان می کنند.
حقّ و باطل همیشه در پیکارند، و برای هر کدام طرفدارانی است، اگر باطل پیروز شود، جای شگفتی نیست، از دیر باز چنین بوده، و اگر طرفداران حق اندکند، چه بسا روزی فراوان گردند و پیروز شوند، امّا کمتر اتّفاق می افتد که چیز رفته باز گردد.
حضرت در این خطبه بر پایبندی به تقوا، حقمداری، مسئولیتپذیری و عدالت تأکید میکند. این مقاله به بررسی آموزههای حکومتی استخراجشده از این خطبه میپردازد.
۱. مسئولیتپذیری و پایبندی به وعدهها
امام علی(ع) در ابتدای خطبه میفرماید:
«آن چه میگویم به عهده میگیرم، و خود به آن پایبندم.»
این جمله بیانگر اصل مسئولیتپذیری در حکومت است. حاکم اسلامی باید به وعدههای خود پایبند باشد و مسئولیت گفتار و کردار خویش را بپذیرد. این آموزه، یکی از ارکان حکمرانی عادلانه است که در مقابل بیمسئولیتی و وعدههای پوچ قرار میگیرد.
۲. تقوا بهعنوان محور حکومتداری
امام(ع) تقوا را عامل نجات از گمراهی و سقوط میداند:
«کسی که عبرتها برای او آشکار شود، و از عذاب آن پند گیرد، تقوا و خویشتنداری او را از سقوط در شبهات نگه میدارد.»
تقوا در حکومت به معنای پرهیز از ظلم، فساد و تبعیض است. حاکم باتقوا از هواهای نفسانی دوری میکند و تنها رضای خدا را ملاک عمل قرار میدهد.
۳. حقمداری و مبارزه با باطل
امام(ع) به مبارزه ابدی حق و باطل اشاره میکند:
«حقّ و باطل همیشه در پیکارند... اگر طرفداران حق اندکند، چه بسا روزی فراوان گردند و پیروز شوند.»
در حکومت دینی، حقمداری اصل اساسی است. حاکم باید از حق دفاع کند، حتی اگر پیروان آن اندک باشند. این آموزه، حاکم را از سازش با باطل و ظلم بازمیدارد.
۴. عدالت و تحول اجتماعی
امام(ع) به تحولات اجتماعی اشاره میکند:
«تا آن که پایین به بالا، و بالا به پایین رود... آنها که به ناحق پیشی گرفتند، عقب زده خواهند شد.»
عدالت در حکومت موجب میشود جایگاه افراد بر اساس شایستگیهای واقعی تعیین شود، نه روابط ناسالم و زورگویی. این تحول، جامعه را از فساد و تبعیض پاک میکند.
۵. صداقت و پرهیز از دروغ
امام(ع) بر راستگویی تأکید میکند:
«به خدا سوگند، کلمهای از حق را نپوشاندم، هیچگاه دروغی نگفتهام.»
صداقت از اصول اخلاقی حاکم اسلامی است. دروغ و کتمان حق، اعتماد عمومی را از بین میبرد و پایههای حکومت را سست میکند.
۶. هشدار درباره آزمایشهای الهی
امام(ع) هشدار میدهد:
«سوگند به خدا... سخت آزمایش میشوید.»
حاکم و جامعه همواره در معرض آزمایشهای الهی هستند. صبر و استقامت در برابر مشکلات، رمز موفقیت حکومت دینی است.
۷. میانهروی و پرهیز از افراط و تفریط
امام(ع) راه نجات را میانهروی میداند:
«چپ و راست گمراهی، و راه میانه، جادّه مستقیم الهی است.»
در حکومت، اعتدال و دوری از افراط و تفریط ضروری است. سیاستهای حکومتی باید بر اساس تعادل و انصاف باشد.
۸. توبه و بازگشت به حق
امام(ع) به مردم توصیه میکند:
«توبه و بازگشت پس از زشتیها میسّر است.»
حکومت دینی باید فضای اصلاح و بازگشت را فراهم کند، نه فضای خفقان و سرکوب.
آموزههای این خطبه، اصول حکومتداری اسلامی را ترسیم میکند:
- مسئولیتپذیری حاکمان
- تقوا بهعنوان محور تصمیمگیری
- حقمداری و مبارزه با باطل
- عدالت و تحول اجتماعی
- صداقت و پرهیز از فریب
- صبر در برابر آزمایشها
- اعتدال و دوری از افراطگرایی
- تسهیل توبه و اصلاح
حکومتی که بر این اصول استوار باشد، نهتنها در دنیا موفق است، بلکه رضایت الهی را نیز به همراه خواهد داشت.
نظر شما