برداشت تبیینی از عملکرد امام سجاد در نظام فکری رهبر انقلاب

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ پس از فاجعه‌ی کربلا، امام سجاد علیه‌السلام با درکی ژرف از ریشه‌های انحراف در جامعه‌ی اسلامی، رسالتی بزرگ بر دوش گرفت: بازسازی اخلاقی امت. بر اساس تحلیل آن امام بزرگوار ـ تحلیلی که در بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز بازتاب یافته است ـ بخش مهمی از مشکلات بنیادی دنیای اسلام، که در نهایت به فاجعه‌ی عاشورا انجامید، ناشی از انحطاط و فساد اخلاقی مردم بود.
در این زمینه، واژه‌ی «ارتداد» ـ برخلاف معنای رایج آن که ناظر به خروج رسمی از دین است ـ در فضای فقه‌الحدیث به معنای بریدن از جماعت مؤمنان و فاصله‌گیری از حیات دینی و معنوی جامعه به کار می‌رود (ر.ک دو امام مجاهد)
اگر مردم آن روزگار از فضائل اخلاقی اسلامی برخوردار بودند؛ اگر از دنیاطلبی، شهوت قدرت و وابستگی به مظاهر مادی رها بودند؛ اگر رذائل اخلاقی بر آن‌ها حاکم نبود، هرگز دستگاه ظلم نمی‌توانست فاجعه‌ی بزرگِ شهادت فرزند پیامبر و یادگار فاطمه‌ی زهرا علیهماالسلام را رقم بزند. مگر این فاجعه، چیزی جز نماد مرگ اخلاق در کالبد امت اسلامی بود؟
از نگاه امام سجاد علیه‌السلام، زمانی که اخلاق در یک ملت به اغما رود یا بمیرد، آن ملت به منشأ همه‌ی مفاسد تبدیل خواهد شد. آن حضرت این واقعیت تلخ را در سیمای جامعه‌ی اسلامی زمان خود مشاهده کرد و در برابر آن، پروژه‌ای بلندمدت را آغاز نمود: اصلاح بنیادین اخلاق جامعه.
در این راستا، صحیفه‌ی سجادیه به‌ویژه دعای «مکارم‌الأخلاق» تنها مجموعه‌ای از نیایش‌ها نیست، بلکه می‌توان آن را درسنامه‌ای در مکتب تربیتی امام سجاد علیه‌السلام دانست، که هدف آن، آموزش و احیای اخلاق اسلامی در جامعه است (ر.ک حماسه‌ی امام سجاد علیه‌السلام)
امام سجاد علیه‌السلام با بهره‌گیری از ابزار دعا، نیایش، و تربیت، نه‌تنها اسلام ناب را تبیین کرد، بلکه زمینه‌ی امتداد فکری آن را در نسل‌های بعدی فراهم ساخت. آن حضرت افزون بر نقش عبادی و تربیتی، در عرصه‌های اجتماعی نیز فعال بود؛ در جریان اسارت اهل‌بیت علیهم‌السلام، خطبه‌های افشاگرانه‌ی امام در کوفه و شام، دستگاه تبلیغاتی اموی را رسوا ساخت و حقیقت عاشورا را برای افکار عمومی روشن کرد. همچنین حضور تأثیرگذار امام در مناسک حج، فرصتی برای آگاه‌سازی امت از انحرافات سیاسی و دینی زمان بود. تربیت شاگردان برجسته، از جمله فرزند گران‌قدرشان امام باقر علیه‌السلام، بیانگر نگاه تمدنی امام به آینده‌ی اسلام است. 
امام سجاد علیه‌السلام با این آموزه‌ها، در برابر اسلام غیرناب ایستاد؛ به بیان امروز، در برابر اسلام آمریکاییِ زمان خود مقاومت کرد. از نگاه رهبر معظم انقلاب، «اسلام ناب» در برابر گونه‌هایی از اسلام قرار دارد که با رنگ‌ها و شکل‌های مختلف عرضه می‌شوند، اما فاقد عناصر اصیل دینی‌اند؛ این‌ها همان اسلام آمریکایی‌اند حضرت امام خمینی رحمه‌الله علیه نیز اسلام ناب را در تقابل با اسلام آمریکایی معرفی کرد. از دیدگاه ایشان، اسلام آمریکایی تنها دو شاخه دارد:
1. اسلام سکولار، که خواهان جدایی دین از عرصه‌ی زندگی اجتماعی است؛
2. اسلام متحجر، که دین را با فهمی قشری، عقب‌مانده و نامفهوم برای انسان معاصر عرضه می‌کند.
یکی از نقاط کلیدی در منظومه‌ی فکری امام خمینی رحمه‌الله، مرزبندی روشن با هر دو جریان انحرافیِ سکولاریسم و تحجر است. از نگاه ایشان، خطر دین‌زدایی از سویی، و دین‌فروشی جاهلانه از سوی دیگر، دو لبه‌ی یک قیچی برای بریدن ریشه‌های اسلام ناب‌اند. بدین‌سان، امام کسانی را که تفکر سکولار داشتند، در کنار متحجرانی قرار می‌داد که با فهم قشری و مبانی نادرست، تصویری ناقص و مخدوش از دین ارائه می‌کردند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در امتداد این اندیشه، شاخص‌های روشنی از اسلام ناب ارائه کرده‌اند. ایشان هشدار می‌دهند که ما با «اسلام لیبرال» مخالفیم؛ اسلامی که در ظاهر دینی است، اما در باطن، مروج ارزش‌های غربی و همصدا با منطق و سبک زندگی آمریکایی است. این نوع از اسلام، گرچه ممکن است دعای ندبه بخواند، اما از درون تهی و در عمل هم‌سفره‌ی سلطه‌گران است.
در نقطه‌ی مقابل، «اسلام متحجر» نیز مردود است؛ همان قرائت افراطی، خشک، فاقد عقلانیت و بی‌اعتنا به نیازهای زمان؛ رهبر انقلاب تأکید دارند که نه امروز، بلکه از آغاز نهضت اسلامی، این قرائت بسته از دین هیچ‌گاه مورد پذیرش نبوده است.
اسلامی که ایشان از آن دفاع می‌کنند، اسلامی است با سه ستون اساسی: معنویت، عقلانیت و عدالت. تنها با حفظ توازن میان این سه عنصر، جامعه اسلامی می‌تواند از انحراف و افراط در امان بماند. غفلت از هر یک از این مؤلفه‌ها، زمینه‌ساز انحراف است؛ خواه به نام دین، خواه به اسم عقل، و یا به بهانه‌ی عدالت باشد؛ (ر.ک: تعهد توحیدی) امام سجاد علیه‌السلام با معنویت ژرف در صحیفه‌ی سجادیه، روح توحیدی اسلام را در دل‌ها زنده نگه داشت؛ با عقلانیت تربیتی، انحرافات فکری جامعه را شناسایی و اصلاح کرد؛ و با عدالت عملی، در رفتار با محرومان، بردگان و نیازمندان، چهره‌ای زنده از اسلام اصیل را به نمایش گذاشت. بدین‌گونه، در دوران غربت دین، حقیقت اسلام را حفظ و به نسل‌های بعد منتقل کرد.

یادداشتی از محمد مقدسی برازنده

..............................

پایان پیام/