خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)-ابنا: در اسلام، شأن و جایگاه هر شخص بر مبنای مجموعهای از اصول و تعالیم قرآنی و روایی بنا شده است که فراتر از ویژگیهای مادی، نژادی، جنسیتی یا طبقاتی است. این اصول، یک "عزت ذاتی" و یک "عزت اکتسابی" را برای انسان ترسیم میکنند:
۱. شأنیت ذاتی (کرامت انسانی):
این شأنیت، موهبتی الهی است که خداوند به همه انسانها عطا کرده، فارغ از هر ویژگی اکتسابی. این همان چیزی است که در قرآن کریم به آن اشاره شده:
«وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَیٰ کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا»(1)
«ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم؛ و آنها را در خشکی و دریا (بر مرکبها) حمل کردیم؛ و از روزیهای پاکیزه به آنها بخشیدیم؛ و بر بسیاری از مخلوقات خود، برتری آشکار دادیم.» این آیه، کرامت ذاتی و عام انسانی را بیان میکند. یعنی انسان به خاطر "انسان بودن" و "خلیفه الله" بودن، ارزشمند است. این کرامت به نژاد، جنسیت، ثروت، قدرت، علم یا حتی ایمان اولیه بستگی ندارد. هر انسانی، صرف نظر از شرایط و ویژگیهای فردی، از یک شأنیت و احترام پایه برخوردار است. این کرامت، مبنای حقوق بشر در اسلام است.
«فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ»(2) «هنگامی که او را نظام بخشیدم و از روح خود در او دمیدم، همگی برای او سجده کنید.» این آیه نشان میدهد که انسان دارای "روح الهی" است و همین روح، سرچشمه قدرت تفکر، اختیار، و قابلیتهای بالای اوست که او را از سایر مخلوقات متمایز میکند و شأن و منزلتی بینظیر به او میبخشد.
۲. شأنیت اکتسابی (عزت از طریق تقوا و عمل صالح):
این شأنیت، چیزی است که انسان با انتخابها، اعمال و میزان نزدیکیاش به خدا کسب میکند. این شأنیت، جایگاه او را در نزد خداوند و در جامعه ایمانی بالا میبرد.
«یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَأُنْثَیٰ وَجَعَلْنَاکُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ»(3)
«ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و شما را تیرهها و قبیلهها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. (اینها ملاک برتری نیست؛) والاترین شما نزد خداوند، باتقواترین شماست. خداوند دانا و آگاه است.» این آیه صریحاً هر گونه برتری نژادی، جنسیتی (تفاوت زن و مرد در خلقت، نه در کرامت و شأن انسانی)، قبیلهای، زبانی، و ثروتی را نفی میکند. تنها ملاک برتری و شأنیت اکتسابی در نزد خداوند، "تقوا" (پرهیزگاری و خداترسی) است. تقوا، به معنای پرهیز از گناهان و انجام واجبات و مستحبات، و در یک کلام، داشتن زندگیای خداپسندانه است. هر کس تقوایش بیشتر باشد، جایگاه بالاتری دارد.
«وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَلَکِنَّ الْمُنَافِقِینَ لَا یَعْلَمُونَ»(4)
«عزت (و قدرت و شوکت) از آنِ خدا و از آنِ پیامبر او و از آنِ مؤمنان است؛ ولی منافقان نمیدانند.»
این آیه نشان میدهد که عزت حقیقی و پایدار، از آنِ خداوند است و سپس به پیامبر (ص) و مؤمنین منتقل میشود. مؤمنان با ایمان و عمل صالح خود، به یک عزت معنوی دست مییابند که آنها را از هر گونه ذلت و خواری نجات میدهد.
ابعاد دیگر شأنیت در اسلام:
عدم تبعیض نژادی و جنسیتی: اسلام با هرگونه تبعیض نژادی یا جنسیتی در کرامت انسانی مخالف است. زنان و مردان هر دو از کرامت ذاتی و حقوق انسانی مساوی برخوردارند، هرچند ممکن است وظایف اجتماعی متفاوتی داشته باشند.
جایگاه علم و دانش: طلب علم در اسلام بسیار مورد تأکید است و علمای دین از جایگاه ویژهای برخوردارند.
خدمت به خلق: خدمت به مردم و رفع نیازهای آنها، از اعمال بسیار با ارزش در اسلام است که به شأنیت فرد میافزاید.
احترام به سالمندان و کوچکترها: در فرهنگ اسلامی، احترام به بزرگترها (پدر و مادر، معلم، عالم) و عطوفت و مهربانی با کوچکترها از اصول مهم اخلاقی است.
پس شأنیت ذاتی و همگانی هر انسانی صرفاً به دلیل انسان بودن اوست (کرامت بنیآدم). این شأنیت، حقوق اساسی و حرمت او را تضمین میکند و کسی حق ندارد آن را سلب کند.
و شأنیت اکتسابی و تفاضلی انسان با کسب عمل، تقوا و ایمان شخص است. این شأنیت، او را در درجات بالاتر نزد خداوند و در جامعه ایمانی قرار میدهد. بنابراین، دیدگاه اسلام به شأنیت انسان، جامع و متعالی است؛ هم بر ارزش ذاتی همه انسانها تأکید میکند و هم ملاکهای عادلانه و معنوی برای برتری و جایگاه بالاتر در نظر میگیرد.
پینوشت:
1.اسراء/آیه۷۰
2.حجر/آیه ۲
3.حجرات/آیه۱۳
4.منافقون/آیه۸
نظر شما