خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا: تفسیر المیزان علامه سید محمدحسین طباطبایی، یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین تفاسیر قرآن کریم در عصر حاضر است. این تفسیر، که با رویکردی عقلی، فلسفی و اجتماعی به تبیین آیات الهی میپردازد، نه تنها در میان شیعیان، بلکه در میان محققان و اندیشمندان اهل سنت نیز مورد توجه و استقبال قرار گرفته است. بررسی تأثیر این تفسیر بر پژوهشهای قرآنی اهل سنت، موضوعی است که در این نوشتار به آن خواهیم پرداخت.
تأثیرات روششناختی المیزان بر تفاسیر اهل سنت
رویکرد جامع: المیزان با بهرهگیری از روش تفسیر قرآن به قرآن، سعی در تبیین آیات با استفاده از دیگر آیات قرآن دارد. این رویکرد، که در تفاسیر اهل سنت نیز سابقه داشته، در المیزان به صورت نظاممند و گستردهتری مورد استفاده قرار گرفته و توجه بسیاری از مفسران سنی را به خود جلب کرده است. (برای نمونه، میتوان به تأثیر این روش بر تفسیر «التحریر و التنویر» اثر محمد الطاهر بن عاشور اشاره کرد.)
توجه به سیاق: علامه طباطبایی در تفسیر خود، توجه ویژهای به سیاق آیات دارد و معتقد است که فهم صحیح هر آیه، در گرو توجه به آیات قبل و بعد آن است. این مسئله، در تفاسیر معاصر اهل سنت نیز به عنوان یک اصل مهم مورد توجه قرار گرفته است. (ر.ک: دیدگاههای رشید رضا در تفسیر المنار در خصوص اهمیت سیاق آیات.)
استفاده از عقل و فلسفه: المیزان، با بهرهگیری از مباحث عقلی و فلسفی، به تبیین مفاهیم عمیق قرآنی میپردازد. این رویکرد، اگرچه در گذشته مورد انتقاد برخی از علمای اهل سنت قرار میگرفت، اما امروزه با استقبال بیشتری مواجه شده است. (بررسی انتقادات و پاسخهای مربوط به استفاده از فلسفه در تفسیر قرآن در آثار سید قطب و محمد غزالی.)
تأثیرات محتوایی المیزان بر تفاسیر اهل سنت
وحدت موضوعی قرآن: المیزان، با تأکید بر وحدت موضوعی قرآن، معتقد است که هر سوره از قرآن، دارای یک هدف و موضوع اصلی است که آیات آن، در راستای تبیین آن موضوع قرار دارند. این دیدگاه، در تفاسیر معاصر اهل سنت نیز مورد توجه قرار گرفته و به فهم بهتر ساختار و محتوای سورههای قرآن کمک کرده است. (بررسی تطبیقی دیدگاه المیزان با دیدگاه فخر رازی در تفسیر کبیر در خصوص وحدت موضوعی سورههای قرآن.)
تأکید بر جنبههای اجتماعی قرآن: المیزان، با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی زمان خود، تأکید ویژهای بر جنبههای اجتماعی قرآن دارد و سعی در ارائه تفسیری کاربردی از آیات الهی دارد. این مسئله، در تفاسیر معاصر اهل سنت نیز مورد توجه قرار گرفته و به ارائه راهکارهای قرآنی برای حل مشکلات اجتماعی کمک کرده است. (بررسی دیدگاههای المیزان در خصوص عدالت اجتماعی و مقایسه آن با دیدگاههای حسن البنا در آثار الاخوان المسلمین.)
پاسخ به شبهات: المیزان، با طرح و بررسی شبهات مربوط به قرآن، سعی در ارائه پاسخهای مستدل و منطقی به این شبهات دارد. این مسئله، در تفاسیر معاصر اهل سنت نیز مورد توجه قرار گرفته و به تقویت بنیانهای اعتقادی مسلمانان کمک کرده است. (بررسی پاسخهای المیزان به شبهات مستشرقین و مقایسه آن با پاسخهای محمد عبده در تفسیر المنار.)
نقدها و بررسیها
انتقادات وارد بر المیزان: در کنار استقبال گسترده از تفسیر المیزان، برخی از علمای اهل سنت، نقدهایی نیز بر این تفسیر وارد کردهاند. برخی از این نقدها، مربوط به رویکرد فلسفی و کلامی المیزان است، در حالی که برخی دیگر، مربوط به تفسیر برخی از آیات خاص است. (بررسی نقدهای وارد شده بر المیزان در آثار دکتر ذهبی و دکتر عایشه عبدالرحمن.)
پاسخ به انتقادات: طرفداران المیزان، به این انتقادات پاسخ دادهاند و سعی در تبیین دیدگاههای علامه طباطبایی داشتهاند. آنها معتقدند که المیزان، تفسیری جامع و دقیق از قرآن کریم است که میتواند به فهم بهتر این کتاب آسمانی کمک کند. (بررسی پاسخهای شاگردان علامه طباطبایی به نقدهای وارد شده بر المیزان در مجله «المنار».)
نتیجهگیری: تفسیر المیزان، با وجود نقدهایی که بر آن وارد شده، یکی از مهمترین و تأثیرگذارترین تفاسیر قرآن کریم در عصر حاضر است. این تفسیر، تأثیرات عمیقی بر پژوهشهای قرآنی اهل سنت داشته و بستری برای گفتوگو و تبادل نظر میان دو مذهب فراهم آورده است.
پاورقیهای پایانی:
- التحریر و التنویر، محمد الطاهر بن عاشور، دار سحنون، تونس.
- تفسیر المنار، رشید رضا، دار المنار، قاهره.
- آثار سید قطب و محمد غزالی.
- تفسیر کبیر، فخر رازی، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
- آثار حسن البنا در الاخوان المسلمین.
- تفسیر المنار، محمد عبده، دار المنار، قاهره.
- آثار دکتر ذهبی و دکتر عایشه عبدالرحمن.
- مجله «المنار».
نظر شما