خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: خویشتنداری (حلم، عفو، کظم غیظ) در سیره عملی و گفتار پیامبر اکرم (ص) نه تنها به عنوان یک فضیلت اخلاقی فردی پیامبراکرم(ص) بود، بلکه نقش محوری در جذب دلها، مدیریت بحرانها، جلوگیری از خشونت و افراطگرایی، و در نهایت، شکلگیری و تثبیت ساختار اخلاقی و اجتماعی تمدن اسلامی ایفا نمود. خویشتنداری پیامبر (ص)، الگویی ماندگار برای صلح، مدارا و استحکام جامعه اسلامی است.
آیات قرآنی مرتبط با خویشتنداری:
"وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ" (1): و کسانی که خشم خود را فرو میبرند و از مردم درمیگذرند؛ و خداوند نیکوکاران را دوست دارد. این آیه به طور مستقیم به فضیلت کظم غیظ و عفو اشاره دارد.
"خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ" (2): عفو (و آسانگیری) را پیشه کن و به نیکی فرمان ده و از جاهلان روی بگردان. دستور مستقیم الهی به پیامبر (ص) برای مدارا و خویشتنداری.
"وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَلَا السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَةٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ" (3): نیکی و بدی یکسان نیست؛ با آنچه نیکوتر است دفع کن، آنگاه (خواهی دید که) همان کس که میان تو و او دشمنی بود، گویی دوستی صمیمی است. این آیه، استراتژی خویشتنداری را در روابط انسانی تبیین میکند.
3. مصادیق خویشتنداری پیامبر (ص) در سیره عملی:
الف) خویشتنداری در دوران مکه (دعوت فردی و تحمل آزارها):
مقابله با آزار قریش: با وجود شکنجه یاران و آزار خود پیامبر (ص) (ریختن خاک بر سر، گذاشتن شکمبه شتر)، ایشان با حلم و صبر برخورد میکردند و نفرین نمینمودند، بلکه برای هدایت آنان دعا میکردند. (داستان زن همسایه که زباله میریخت).
واقعه طائف: پس از دعوت مردم طائف و مورد آزار و سنگباران قرار گرفتن، در پاسخ فرشته عذاب که برای نابودی آنها اجازه خواست، پیامبر (ص) فرمودند: "امیدوارم از نسل آنها کسانی پدید آیند که خدا را به یگانگی پرستش کنند." این نمونه بارز از حلم و دوراندیشی است.
ب) خویشتنداری در دوران مدینه (رهبری و حکمرانی):
برخورد با منافقان: با وجود آگاهی از نفاق و کارشکنیهای آنها (مانند عبدالله بن ابی)، پیامبر (ص) با آنها مدارا میکردند و خونشان را مباح نمیدانستند تا مردم نگویند پیامبر یاران خود را میکشد. این خویشتنداری، به وحدت جامعه کمک کرد.
عفو عمومی فتح مکه: اوج خویشتنداری پیامبر (ص) پس از فتح مکه. با وجود سالها آزار و اذیت قریش، ایشان با جمله "اذهبوا فانتم الطلقاء" (بروید، شما آزادید) همه را مورد عفو قرار دادند. این عمل، نه تنها دلها را جذب کرد، بلکه تثبیت قدرت اسلام را بدون خونریزی گسترده ممکن ساخت.
برخورد با خطاهای فردی: نمونههایی از عفو اشتباهات فردی مسلمانان، حتی در مواردی که مجازات قانونی وجود داشت، با هدف تربیت و اصلاح. (داستان مرد بادیهنشین که در مسجد ادرار کرد).
مدارا با یهود و مسیحیان: در قرارداد مدینه، پیامبر (ص) حقوق اقلیتهای دینی را به رسمیت شناختند و با آنها بر اساس مدارا و همزیستی مسالمتآمیز رفتار کردند.
4. نقش خویشتنداری در تشکیل و گسترش تمدن اسلامی:
جذب دلها و گسترش اسلام: خویشتنداری پیامبر (ص) عامل مهمی در گرایش مردم به اسلام بود، چرا که چهرهای رحمانی و انسانی از دین ارائه میداد.
کاهش تنشها و جلوگیری از نزاع: با کنترل خشم و مدارا، پیامبر (ص) توانستند بسیاری از کینهها و اختلافات قبیلهای را از بین ببرند و جامعهای متحد بسازند.
بنا نهادن اخلاق اجتماعی و حقوقی: خویشتنداری پیامبر (ص) الگویی برای قانونگذاری و رفتار قضایی مبتنی بر عفو و احسان شد که در نظام حقوقی و قضایی تمدن اسلامی منعکس شد.
ایجاد ثبات و امنیت: جامعهای که رهبرش اهل مدارا و خویشتنداری باشد، کمتر دچار آشوب و درگیریهای داخلی میشود، که این امر برای رشد تمدن حیاتی است.
تدوین الگوی رفتار با دشمنان و مخالفان: رفتار پیامبر (ص) با دشمنان پس از پیروزی (مانند فتح مکه)، الگویی منحصر به فرد برای برخورد با شکستخوردگان و اسیران ارائه داد که تفاوت ماهوی با تمدنهای پیشین داشت.
خویشتنداری، نه تنها یکی از صفات برجسته اخلاقی پیامبر (ص) بود، بلکه یک استراتژی هوشمندانه و الهی برای رهبری و بنا نهادن یک تمدن پایدار و مبتنی بر ارزشهای اخلاقی و انسانی به شمار میرود.
این صفت، با جذب دلها، ایجاد همزیستی، و جلوگیری از افراطگرایی، نقش بیبدیلی در شکلگیری و تثبیت ساختار اخلاقی تمدن اسلامی ایفا کرد.
الگوی خویشتنداری نبوی، امروزه بیش از پیش برای حل معضلات جوامع بشری و ساختن دنیایی صلحآمیز و مبتنی بر مدارا ضروری است.
پینوشت:
1.آل عمران/آیه134
2.اعراف/آیه199
3.فصلت/آیه34
نظر شما