خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)-ابنا: تأثیر والدین کمالگرا بر وسواس کودکان، پدیدهای روانشناختی است که از دیدگاه اسلامی نیز میتوان به آن پرداخت و راهکارهایی را استخراج کرد. رویکرد اسلامی، تأکید ویژهای بر اعتدال، رحمت، تربیت صحیح، و پرورش شخصیتی سالم و متعادل دارد.
مبانی کمالگرایی والدین از دیدگاه اسلامی (نگاهی انتقادی):
در نگاه اول، کمالگرایی ممکن است با مفاهیمی چون "احسان" (نیکوکاری)، "تقوا" (پرهیزگاری) و "تلاش برای رسیدن به بالاترین درجات" همسو به نظر رسد. اما کمالگراییای که منجر به آسیبهای روانی میشود، معمولاً با این مفاهیم فاصله دارد. کمالگرایی افراطی که والدین را به سمت سختگیری بیش از حد سوق میدهد، اغلب ناشی از موارد زیر است:
عدم درک صحیح از تقدیر و توکل: والدین کمالگرا ممکن است به جای توکل به خدا و پذیرش تقدیر، بر کنترل افراطی همه جوانب زندگی فرزند اصرار ورزند. در حالی که اسلام بر تلاش و برنامهریزی تأکید دارد، اما نتیجه نهایی را به مشیت الهی و تقدیر واگذار میکند.
مقایسه ناسالم و عدم رضایت: مقایسه فرزند با دیگران (از نظر درسی، اخلاقی، ظاهری) و عدم رضایت از تلاشهای فرزند، حتی اگر نتیجه خوبی داشته باشد، با روحیه شکرگزاری و قناعت در اسلام مغایرت دارد.
خودبینی و شهرتطلبی: گاهی کمالگرایی والدین ناشی از تمایل به نمایش موفقیت فرزند به عنوان نمادی از کمال خودشان است، نه برای رشد و سلامت خود فرزند. این خودبینی و ریا، در اسلام نکوهیده است.
عدم شناخت صحیح از طبیعت کودک: در اسلام، به "حقوق کودک" و "لعب" (بازی) به عنوان بخش مهمی از رشد او اشاره شده است. والدین کمالگرا ممکن است این جنبهها را نادیده بگیرند و صرفاً بر ابعاد عملکردی و تحصیلی تمرکز کنند.
تأثیر کمالگرایی والدین بر وسواس کودکان:
کمالگرایی افراطی والدین میتواند به طرق مختلف، زمینه ساز بروز یا تشدید وسواس در کودکان شود:
افزایش اضطراب و استرس: کودکان تحت فشار دائمی برای رسیدن به استانداردهای بالای والدین، دچار اضطراب مزمن میشوند. این اضطراب میتواند به شکل وسواسهای فکری (همچون نگرانی دائم از اشتباه کردن) یا وسواسهای عملی (همچون چک کردنهای مکرر یا شستشوی افراطی) بروز یابد.
ترس از اشتباه و شکست: والدین کمالگرا اغلب اشتباهات فرزند را به شدت سرزنش میکنند یا او را بابت آنها تحقیر میکنند. این امر، ترس از اشتباه را در کودک درونی میکند و کودک برای پرهیز از اشتباه، به رفتارهای وسواسی پناه میبرد.
عدم اعتماد به نفس و خودکارآمدی پایین: کودک احساس میکند هرگز نمیتواند انتظارات والدینش را برآورده کند، در نتیجه اعتماد به نفس و احساس خودکارآمدی او کاهش مییابد. این حس ناتوانی میتواند او را به سمت رفتارهای وسواسی سوق دهد تا کنترل ظاهری بر محیط یا اعمالش پیدا کند.
تقلید از رفتار وسواسی والدین: اگر والدین خود دارای صفات وسواسی (هرچند خفیف) باشند، کودک از آنها الگوبرداری میکند. برای مثال، والدینی که به نظافت افراطی یا نظم وسواسگونه اهمیت میدهند، ناخواسته این رفتارها را به فرزند خود منتقل میکنند.
کاهش فضای بازی و اکتشاف: والدین کمالگرا ممکن است فعالیتهای بازیمحور کودک را که برای رشد ذهنی و اجتماعی او ضروری است، محدود کنند و به جای آن بر فعالیتهای ساختاریافته و هدفمند (نظیر درس خواندن بیش از حد) تأکید کنند. این محدودیتها، فشار روانی را بر کودک افزایش میدهد.
راهکارهای اسلامی برای پیشگیری و درمان (با رویکرد والدین):
اسلام برای تربیت صحیح فرزندان و جلوگیری از آسیبهای روانی، اصول متعددی را ارائه میدهد که میتواند در کاهش کمالگرایی ناسالم والدین و پیشگیری از وسواس در کودکان مؤثر باشد:
اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط: قرآن کریم و احادیث معصومین همواره بر "اعتدال" در همه امور تأکید دارند. والدین باید در تربیت فرزند، حد وسط را رعایت کنند؛ نه سهلگیر باشند و نه سختگیر افراطی.
"وَکَذَٰلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا..."(1)"و این گونه شما را امتی میانه قرار دادیم..." گرچه این آیه درباره امت اسلامی است، اما مفهوم "وسط بودن" (اعتدال) در تربیت فردی نیز قابل تعمیم است.
رحمت، شفقت و عطوفت با فرزند: والدین باید نسبت به فرزندان خود مهربان و شفیق باشند و با محبت با آنها رفتار کنند. پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) نمونههای بارز عطوفت با کودکان بودند.
"وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا کَمَا رَبَّیَانِی صَغِیرًا"(2) (گرچه این آیه در مورد والدین است، اما روح رحمت در خانواده حاکم است). در آیات دیگر نیز به رحمت الهی اشاره شده که باید الگوی رفتار مؤمنان باشد.
پذیرش فرزند آنگونه که هست (با نقاط قوت و ضعف): والدین باید فرزند خود را با تمام ویژگیهایش بپذیرند و به او احساس بیقید و شرط دوست داشته شدن را بدهند. مقایسه فرزند با دیگران یا تأکید بیش از حد بر معایب، آسیبزاست.
تأکید بر تفاوتهای فردی: اسلام به تفاوتهای فردی انسانها اذعان دارد و در احادیث نیز به عدم مقایسه فرزندان با یکدیگر اشاره شده است.
تقویت اعتماد به نفس و عزت نفس کودک: والدین باید با تشویق، تحسین تلاشها (نه فقط نتیجه)، و دادن مسئولیتهای متناسب با سن کودک، اعتماد به نفس او را تقویت کنند.
الگوبرداری از پیامبر (ص): ایشان به کودکان احترام میگذاشتند و به آنها مسئولیت میدادند.
توکل و واگذاری نتایج به خدا: والدین باید پس از تلاش و برنامهریزی، نتیجه را به خداوند متعال واگذار کنند و بر این باور باشند که خداوند بهترین را برای بندگانش رقم میزند. این توکل، اضطراب کمالگرایی را کاهش میدهد.
"وَمَن یَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ ۚ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ ۚ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکُلِّ شَیْءٍ قَدْرًا"(3) "و هر کس بر خدا توکل کند، خدا او را کافی است؛ خداوند فرمان خود را به انجام میرساند؛ خدا برای هر چیزی اندازهای قرار داده است."
تسهیل فضای بازی و رشد طبیعی: والدین باید فضای لازم برای بازی، خلاقیت و رشد طبیعی کودک را فراهم کنند و او را تحت فشار افراطی برای فعالیتهای صرفاً تحصیلی قرار ندهند.
از منظر اسلامی، کمالگرایی افراطی والدین، که منجر به فشار روانی بر کودک و زمینه ساز وسواس میشود، با اصول اعتدال، رحمت، توکل، و تربیت صحیح مغایرت دارد. اسلام، تربیت کودکان را بر پایه محبت، پذیرش، تقویت عزت نفس و واگذاری نتایج به خداوند پس از تلاش معقول قرار میدهد. این رویکرد، به تربیت فرزندانی سالم، با اعتماد به نفس و به دور از اختلالات روانی همچون وسواس کمک شایانی میکند.
پینوشت:
1.بقره/آیه43
2.اسرا/آیه24
3.طلاق/آیه3
نظر شما