به گزارش خبرگزاری اهلبیت (ع) ـ ابنا ـ اوایل دهه ۱۳۳۰ شمسی مصادف با دوران بحران سیاسی پس از ملی شدن صنعت نفت، فضای ضداستعماری و مقابله با نفوذ خارجی در دانشگاهها جریان داشت. کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و بازگشت محمدرضا پهلوی به قدرت، فضای سیاسی را متشنج کرده بود. در آذر ۱۳۳۲، ریچارد نیکسون معاون رئیسجمهور آمریکا برای اولین بار پس از کودتا به ایران سفر کرد. این سفر نماد حمایت آمریکا از حکومت پهلوی پس از کودتا تفسیر شد.
دانشجویان دانشگاه تهران در اعتراض به این سفر و دخالتهای خارجی تظاهرات کردند. نیروهای امنیتی وارد دانشگاه شدند و به تظاهرات پاسخ خشونتآمیز دادند. در حین درگیری ها سه دانشجو به نام های مصطفی بزرگنیا، احمد قندچی و مهدی شریعترضوی از دانشکده فنی، توسط نیروهای امنیتی شهید شدند. این سه نفر که بعداً به «شهیدان دانشجو» معروف شدند، نماد مقاومت دانشجویی علیه استبداد و استعمار شناخته شدند. ناگفته نماند که در آن روز به جز شهادت این سه دانشجو، ظلم و تجاوز گسترده ای توسط نیروهای امنیتی بر دانشجویان روا داشته شد.
از آن تاریخ به بعد 16 آذر نمادی از مبارزه ی ظلم دانشجویان در برابر استعمار شناخته شد و به روز دانشجو نامگذاری شد. با این نامگذاری یک واقعه تاریخی به نمادی پایدار در حافظه جمعی تبدیل شد. از آن جا بود که جامعه به ظرفیتهای «دانشجو» به عنوان قشر آگاه و پیشرو آگاه شد.
16 آذر سرآغاز ایجاد پیوند میان گفتمان ضداستعماری و جنبش دانشجویی است. تا پیش از این تاریخ، گفتمان دانشجویی عمدتاً حول محور مسائل صنفی و علمی بود اما پس از آن شاهد غلبه گفتمان سیاسی و اعتراضی بر فضای دانشگاه هستیم.
گویا 16 آذر 1332 نقطه عطفی است که دانشگاه را تبدیل به «سنگر مبارزه» علیه استبداد و استعمار نموده است. این نامگذاری موجب ایجاد هویت جمعی برای دانشجویان و پیوندی میان نسلهای مختلف ایشان شد و نوعی سرآغازی برای مشروعیتبخشی به اعتراضات دانشجویی شد.
از کارکردهای اجتماعی این رویداد می توان به حفظ حافظه تاریخی آن از طریق تکرار سالانه در تقویم و مناسبت ها اشاره کرد. این واقعه نقطه شروعی برای تولید ادبیات مقاومت و اعتراض و شکلدهی به کنش جمعی دانشجویان بود. در واقع پس از این روز بود که دانشجو به عنوان قشری آگاه، به «وجدان بیدار جامعه» و اسطوره مقاومت و شهادت در برابر ظلم و استبداد طاغوت زمان شناخته شد.
نمادهای بصری و کلامی ماندگاری پس از آن شکل گرفت و این گفتمان در دورههای مختلف دهه 40 و 50 بازتولید شد و روز دانشجو به نماد مبارزه با رژیم پهلوی تبدیل شد.
رژیم پهلوی با سانسور خبری گسترده در روزهای پس از واقعه، تلاش کرد تا ابعاد سیاسی این ماجرا را تبدیل به روایتی رسمی و کمرنگ کند. اما ماجرا شکل دیگری رقم خورد و با کنش های درست دانشجویان، این واقعه آن طور که باید و به شکلی حقیقی روایت شد. رژیم پهلوی به دلیل انتشار شفاهی اخبار توفیقی در کنترل روایت نیافت. دانشجویان و فعالین سیاسی مخالف نظام پهلوی با استفاده از شبکههای ارتباطی غیررسمی و نشریات زیرزمینی به تولید و توزیع اعلامیه پرداختند.
حوادث رخ داده در 16 آذر 1332 از طریق کنفدراسیون دانشجویان ایرانی خارج، بین المللی شد و دیگر قدرت حاکم نتوانست از کنترل و نشر اخبار آن واقعه جلوگیری کند. دانشجویان و دوستداران علم و فرهنگ، هر ساله با برگزاری مراسم یادبود و انتشار بیانیه و تولید آثار هنری و ادبی حول این واقعه نگذاشتند تا حوادث رخ داده در آن تاریخ به دست فراموشی سپرده شود.
نامگذاری ۱۶ آذر به عنوان «روز دانشجو» فرآیندی پیچیده از ساخت معنای جمعی است که در آن یک واقعه عینی به نمادی فرهنگی ـ سیاسی تبدیل شده است. این نماد در بستر تاریخیترین نهاد آموزشی ایران (دانشگاه تهران) شکل گرفته است. و روایت این واقعه در گفتمانهای سیاسی مختلف بازتولید و بازتعریف شده است.
این واقعه نشاندهنده اهمیت کنترل روایت در مدیریت بحرانهای سیاسی است. نامگذاری روز دانشجو نه تنها یک اقدام یادبودی، بلکه فرآیندی ارتباطی ـ نمادین است که هویتسازی میکند، گفتمان میآفریند، کنش جمعی سازمان میدهد، حافظه تاریخی شکل میدهد. این تحلیل نشان میدهد که چگونه یک رویداد تاریخی میتواند از طریق فرآیندهای رسانهای و نمادین به بخشی از فرهنگ سیاسی یک جامعه تبدیل شود و نسلهای متوالی را تحت تأثیر قرار دهد.
زهرا صالحی فر، کارشناس ارشد قرآن و حدیث، دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت رسانه دانشگاه باقرالعلوم
نظر شما