خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)- ابنا: در منظومه ارزشهای اخلاقی و تعالیم آسمانی اسلام، مفهوم عفو و گذشت جایگاهی بس رفیع و تأثیری شگرف بر فرد و جامعه دارد. این آموزه، نه تنها به مثابه یک توصیه اخلاقی ساده، بلکه به عنوان ستونی محکم در بنای روابط انسانی و سنگ بنای جامعهای سالم و متعالی مطرح است. در این میان، سخن گهربار و ژرف امیرالمومنین علی (ع) که میفرمایند: أَقِیلُوا ذَوِی الْمُرُوءَاتِ عَثَرَاتِهِمْ فَمَا یَعْثُرُ مِنْهُمْ عَاثِرٌ إِلَّا وَ یَدُ اللَّهِ بِیَدِهِ یَرْفَعُهُ.(1)(از لغزش جوانمردان درگذرید، زیرا جوانمردی نمیلغزد جز آن که دست خدا او را بلند مرتبه میسازد)، دریچهای نو به سوی فهم ابعاد وسیعتر این مفهوم میگشاید و نگاهی عمیقتر به چرایی و چگونگی این گذشت میبخشد.
اهمیت حدیث شریف:
این حدیث شریف، فراتر از یک توصیه به عفو ساده، یک حقیقت هستیشناختی و تربیتی را در خود نهفته دارد. امیرالمومنین علی (ع) در این کلام حکیمانه، نه تنها به گذشت از خطاهای "ذوی المروءات" (صاحبان مروت، جوانمردان، انسانهای با کرامت و با شخصیت) امر میکنند، بلکه دلیل و حکمت آن را نیز آشکار میسازند. ایشان میفرمایند که هر لغزشی از جانب چنین افرادی، خالی از دست توانای الهی نیست که او را به مقامی بالاتر میرساند. این تعبیر، نشاندهنده نگاهی عمیق به روند رشد و تعالی انسان است که حتی لغزشها نیز در مسیر تکامل او میتوانند نقشآفرین باشند، البته مشروط به اینکه این لغزش از سوی فردی با مروت و در نتیجه یک اشتباه غیرعمدی یا ناشی از ضعف لحظهای باشد، نه عناد و قصد سوء.
ابعاد و پیامدهای گذشت از خطای جوانمردان:
حفظ کرامت و آبروی مؤمن:
جوانمردان، به دلیل ویژگیهای اخلاقی و رفتاری برجستهشان، همواره مورد احترام و اعتماد جامعه هستند و اغلب به عنوان الگو و رهبران فکری و عملی جامعه شناخته میشوند. لغزشهای سهوی یا اشتباهات انسانی از چنین افرادی، میتواند به سرعت مورد قضاوت قرار گرفته و آبروی سالها مجاهدت و نیکنامی آنان را زیر سؤال ببرد. گذشت و چشمپوشی، در این شرایط، نه تنها به معنای بیتوجهی به خطا نیست، بلکه نشانه درایت و تشخیص اهمیت حفظ کرامت انسانی است. این عمل، به فرد خطاکار فرصت جبران و بازسازی اعتماد از دست رفته را میدهد و از فروپاشی شخصیت او در برابر دیدگان جامعه جلوگیری میکند. آیه شریفه «إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ أَن تَشِیعَ الْفَاحِشَةُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذَابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ ۚ وَاللَّهُ یَعْلَمُ وَأَنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» (2) که به شدت از اشاعه فحشا و گناه در میان مؤمنان نهی میکند، میتواند شاهدی بر اهمیت حفظ آبروی مؤمن باشد و گذشت از خطای سهوی جوانمرد، در راستای همین هدف است.
تقویت روحیه امید و اصلاح:
جامعهای که در آن هر اشتباه کوچک، با مجازاتهای سنگین و غیرقابل جبران مواجه شود، فضایی از ترس و ناامیدی را به وجود میآورد. در چنین فضایی، افراد از پذیرش مسئولیت و اقدام شجاعانه پرهیز میکنند، زیرا میدانند کوچکترین خطا، میتواند عواقب جبرانناپذیری داشته باشد. اما گذشت از خطای جوانمردان، به آنها این پیام را میدهد که انسانیت و فضیلتهایشان، فراتر از یک لغزش لحظهای است. این امر، روحیه امید به اصلاح و جبران را در آنها زنده نگه میدارد و موجب میشود که با انگیزه و پشتکاری مضاعف، به مسیر درست بازگردند. قرآن کریم میفرماید: «وَأَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکُمْ مَتَاعًا حَسَنًا إِلَیٰ أَجَلٍ مُسَمًّی وَیُؤْتِ کُلَّ ذِی فَضْلٍ فَضْلَهُ» (3)، که نوید بهرهمندی نیکو را به توبهکنندگان میدهد و این خود شاهدی بر ارزش فرصتهای دوباره است.
تجلی رحمت و صفات الهی:
اسلام، دین رحمت و رأفت است. خداوند متعال خود را با صفاتی چون "الرحمن" و "الرحیم"، "الغفور" و "التواب" معرفی میکند. انسانی که از خطاهای دیگران، به ویژه جوانمردان، میگذرد، در حقیقت آیینه این صفات الهی میشود و رحمت پروردگار را در وجود خود متجلی میسازد. این عمل نه تنها پاداش اخروی دارد، بلکه در همین دنیا نیز آرامش و ارتقای روحی را برای فرد به ارمغان میآورد. آیه «وَلَا یَأْتَلِ أُولُو الْفَضْلِ مِنکُمْ وَالسَّعَةِ أَن یُؤْتُوا أُولِی الْقُرْبَیٰ وَالْمَسَاکِینَ وَالْمُهَاجِرِینَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ۖ وَلْیَعْفُوا وَلْیَصْفَحُوا ۗ أَلَا تُحِبُّونَ أَن یَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ ۗ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ» (4) به وضوح پیوند میان عفو ما نسبت به دیگران و امید ما به عفو الهی را بیان میکند.
بصیرت درونی و فرصت رشد:
عبارت "فَمَا یَعْثُرُ مِنْهُمْ عَاثِرٌ إِلَّا وَ یَدُ اللَّهِ بِیَدِهِ یَرْفَعُهُ" حاوی یک نکته عمیق عرفانی و تربیتی است. لغزش جوانمردان، گاهی نه تنها یک نقطه ضعف، بلکه میتواند سکوی پرشی برای ارتقاء و تعالی آنان باشد. این لغزش ممکن است باعث بصیرت درونی، خودشناسی عمیقتر، و درک بهتر محدودیتها و نقاط ضعف خود شود. دست خدا که او را بلندمرتبه میسازد، میتواند از طریق الهام توبه، بیداری وجدان، یا حتی قرار گرفتن در موقعیتهایی باشد که فرصت جبران و اثبات خلوص نیت را برای او فراهم آورد. این نگاه، به خطا نه به عنوان پایان راه، بلکه به عنوان بخشی از مسیر پر پیچ و خم تکامل انسانی مینگرد.
تقویت پیوندهای اجتماعی و همبستگی:
گذشت، به ویژه در مورد کسانی که از جایگاه معنوی برخوردارند، به تقویت پیوندهای اجتماعی و همبستگی در جامعه کمک میکند. وقتی افراد میدانند که در صورت یک لغزش سهوی، مورد طرد و شماتت قرار نمیگیرند، حس امنیت و تعلق خاطر بیشتری پیدا میکنند. این فضا، به نوبه خود، منجر به ایجاد یک جامعه همدلتر، مهربانتر و باثباتتر میشود. آیه «وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» (5) گذشت از مردم را نشانه احسان و نیکوکاری میداند که خود عامل استحکام جامعه است.
نحوه صحیح اعمال گذشت:
البته گذشت از خطا، به معنای نادیده گرفتن عدالت یا تشویق به بیبندوباری نیست. گذشت، باید با درایت و هوشمندی صورت گیرد. تشخیص "جوانمرد" از فردی که عمداً و از روی عناد خطا میکند، اهمیت بسیاری دارد. گذشت، در جایی معنا پیدا میکند که فرد خطاکار پشیمان باشد و قصد جبران داشته باشد. هدف از گذشت، اصلاح و تعالی است، نه تداوم خطا. در برخی موارد، ممکن است تذکر محترمانه و سازنده، همراه با عفو، راهکار مناسبتری باشد تا هم فرد متوجه خطای خود شود و هم کرامت او حفظ گردد.
سخن گهربار امیرالمومنین علی (ع) درباره گذشت از خطای جوانمردان، نه تنها یک توصیه اخلاقی، بلکه فلسفهای عمیق در باب تربیت و تعالی انسان است. این آموزه، ما را به سوی جامعهای رهنمون میکند که در آن، کرامت انسانی محفوظ است، فرصتهای اصلاح همیشه مهیاست و رحمت الهی در تعاملات روزمره متجلی میشود. با درک صحیح و به کارگیری این اصل والا، میتوانیم گامی بلند در جهت ساختن جهانی مهربانتر، عادلتر و انسانیتر برداریم؛ جهانی که در آن، حتی لغزشها نیز میتوانند، با اراده الهی و گذشت بندگان، به سکوی پرتابی برای رسیدن به مراتب عالیتر انسانی تبدیل شوند. این خود مصداقی از فرمایشات قرآنی است که «خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِینَ» (6)؛ عفو و گذشت را پیشه کن، به نیکی امر کن و از نادانان دوری گزین.
پی نوشت:
1.حکمت 20 نهج البلاغه
2.سوره نور/آیه ۱۹
3.سوره هود/آیه ۳
4.سوره نور/آیه ۲۲
5.سوره آل عمران/آیه ۱۳۴
6.سوره اعراف/آیه۱۹۹
_بانو ف. دلداری
نظر شما