خبرگزاری بین المللی اهل بیت (ع)_ابنا: اسلام، دین فطرت و آئین کمال، بر هیچ بُعدی از ابعاد زندگی انسان به اندازه اخلاق تأکید نکرده است. اخلاق نه تنها سنگ بنای تربیت فردی و اجتماعی است، بلکه جوهر اصلی دین و هدف غایی بعثت انبیاء، به ویژه پیامبر اکرم (ص) بوده است. آن حضرت فرمودند: «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ» (من برای کامل کردن مکارم اخلاق مبعوث شدهام). این حدیث شریف، به وضوح نشاندهنده جایگاه رفیع اخلاق در منظومه فکری اسلام است.
جایگاه حدیث در تبیین آموزهها:
احادیث نبوی، همچون گوهرهای تابناکی، قرآن کریم را تفسیر کرده و راهکارهای عملی برای تحقق آموزههای الهی در زندگی روزمره را ارائه میدهند. در میان این دریای بیکران حکمت، برخی احادیث به دلیل جامعیت و عمق مفهومی، از درخشش ویژهای برخوردارند. یکی از این احادیث، که چکیدهای از بهترین اخلاق دنیوی و اخروی را در خود جای داده، کلام نورانی رسول اکرم (ص) است که فرمودند:
«اَلا اَدُلُّکُمْ عَلی خَیْرِ اَخْلاقِ الدُّنیا وَ الآخِرَةِ؟ تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ وَ تُعْطی مَنْ حَرَمَکَ وَتَعْـفُو عَمَّـنْ ظَلَمَکَ.»
ترجمه: «آیا شـما را به بهترین اخلاق دنیا و آخرت راهنمایی کنم؟ آن است که با هرکس که از توگسسته است، بپیوندی؛ به هر کس که تو را محروم کرده، عطا کنی؛ و هر کس را که به تو ستم کرده است، عفو کنی.»(1)
این حدیث، با سادگی و عمق بینظیر خود، سه رکن اساسی را برای دستیابی به سعادت در هر دو جهان معرفی میکند.
تبیین حدیث شریف:
تبیین بخش اول: «تَصِلُ مَنْ قَطَعَکَ» – پیوند با گسستگان
مفهوم و گستره صلهرحم:
تعریف صلهرحم فراتر از خویشاوندان خونی؛ شامل ارتباطات انسانی و اجتماعی.
اهمیت پیوند با کسانی که از ما بریدهاند .
«وَالَّذِینَ یَصِلُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَن یُوصَلَ وَیَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ وَیَخَافُونَ سُوءَ الْحِسَابِ»(2) (و آنان که آنچه را خدا به پیوستنش فرمان داده، میپیوندند و از پروردگارشان میترسند و از سختی حساب بیمناکند.) تأکید بر دستور الهی در حفظ پیوندها و پاداش اخروی.
آیات هشداردهنده در مورد قطع رحم:
آیات متعددی از جمله«فَهَلْ عَسَیْتُمْ إِنْ تَوَلَّیْتُمْ أَنْ تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ وَتُقَطِّعُوا أَرْحَامَکُمْ»(3)
پس اگر [از خدا و پیامبر] روی گردان شوید آیا از شما جز این انتظار می رود که در زمین فساد کنید و [بر سر مال و منال دنیا] قطع رحم نمایید؟
اشاره به روایات متعدد در فضیلت صلهرحم (طول عمر، برکت در رزق، آسانی حساب).
ابعاد عملی و روانشناختی:
راههای عملی پیوند با گسستگان: (ابتدا سلام، هدیه، جویای حال شدن، عیادت).
اثرات: کاهش کینه، افزایش محبت، استحکام روابط اجتماعی، آرامش روانی، تبدیل کدورت به صفا.
پس صله با گسستگان، نشانه روح بزرگ و ایمانی است که بر حس انتقام و خودخواهی غلبه میکند.
۳. تبیین بخش دوم: «وَ تُعْطی مَنْ حَرَمَکَ» – بخشش به محرومکنندگان
مفهوم بخشش فراتر از انفاق صرف:
عطا و بخشش نه تنها به نیازمندان، بلکه به کسانی که حتی ما را از حقی محروم کرده یا بدی رساندهاند.
این فضیلت، نشان از کرامت نفس و غلبه بر حس حقخواهی و کینهتوزی دارد.
«مَّثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ کَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ فِی کُلِّ سُنبُلَةٍ مِّائَةُ حَبَّةٍ ۗ وَاللَّهُ یُضَاعِفُ لِمَن یَشَاءُ ۗ وَاللَّهُ وَاسِعٌ عَلِیمٌ»(4) (مثل کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق میکنند، مانند دانهای است که هفت خوشه برویاند و در هر خوشه، صد دانه باشد؛ و خدا برای هر که بخواهد [پاداش را] چند برابر میکند؛ و خدا گشایشگر داناست.)
تأکید بر پاداش بیشمار انفاق و تعمیم آن به این نوع خاص از بخشش.
آیات تشویق به احسان و نیکی به همگان، حتی کسانی که ممکن است قصد سوء داشته باشند (البته با حفظ کرامت).
اشاره به روایات متعدد در فضیلت سخاوت و کرم و پاداش عظیم آن.
ابعاد عملی و تأثیرات:
اشکال عطا: (مالی، فکری، زمانی، حتی کلام نیکو).
تأثیرات: از بین بردن حسد، تبدیل دشمنی به دوستی، آرامش درونی، افزایش برکت، الگوسازی برای دیگران.
پس بخشش به محرومکننده، اوج کرامت نفس و غلبه بر غرایز طبیعی و نشانهای از توکل عمیق به خداست.
۴. تبیین بخش سوم: «وَتَعْـفُو عَمَّـنْ ظَلَمَکَ» – گذشت از ستمکاران
مفهوم عفو و قدرت نفس:
عفو به معنای چشمپوشی از حق خود، با وجود قدرت انتقام.
بالاترین مرتبه صبر و حلم و نشاندهنده قدرت معنوی و تسلط بر نفس اماره.
«الَّذِینَ یُنفِقُونَ فِی السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْکَاظِمِینَ الْغَیْظَ وَالْعَافِینَ عَنِ النَّاسِ ۗ وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ»(5) (کسانی که در خوشی و ناخوشی انفاق میکنند و خشم خود را فرو میخورند و از مردم در میگذرند؛ و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.) عفو در کنار فروبردن خشم و انفاق، از صفات نیکوکاران و محبوبان الهی است.
«وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَٰلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ»(6) (و هر که صبر کند و ببخشد، بیشک این از کارهای ارجمند است.)
عفو و صبر از امور بزرگ و با ارزش در نزد خدا.
اشاره به روایات متعدد در فضیلت عفو (عزتبخشی، آرامش، پاک شدن گناهان).
ذکر نمونههایی از عفو پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) در برابر ستمکاران (داستان فتح مکه و عفو عمومی).
ابعاد عملی و تأثیرات:
چگونگی گذشت: (گذشت قلبی، عدم کینهتوزی، ترک انتقام، دعا برای ظالم).
تأثیرات: آرامش روحی، رهایی از بار کینه، شکستن چرخه انتقام، الگو شدن برای جامعه، جلب رضایت الهی.
تفاوت عفو با ذلت: تبیین اینکه عفو نشان قدرت است نه ضعف.
۵. ارتباط "خیر الدنیا و الآخرة" بودن این اخلاق
سه فضیلت اخلاقی فوق نه تنها زندگی دنیوی فرد را سرشار از آرامش، محبت و برکت میکنند، بلکه ضامن سعادت و رستگاری اخروی نیز هستند.
این اخلاق، پلی است میان دنیای فانی و آخرت باقی.
با عمل به این سه اصل طلایی نبوی – پیوند با گسستگان، بخشش به محرومکنندگان، و عفو کسب که ظلم کرده – نه تنها میتوانیم به آرامش و سعادت فردی و اجتماعی در دنیا دست یابیم، بلکه در آخرت نیز پاداشی عظیم و جایگاهی رفیع خواهیم داشت. این حدیث شریف، چراغ راهی است برای رسیدن به انسانیت کامل و تقرب الهی، و نشان میدهد که راه رستگاری در گرو اخلاقی والاست که ریشه در مهرورزی و ایثار دارد. بیاییم با الگو قرار دادن این کلام نورانی، جهانی پر از صلح و همدلی بسازیم و به "خیر الدنیا و الآخرة" دست یابیم.
پی نوشت:
1.تحف العقول، ص 45
2.سوره رعد، آیه ۲۱
3.سوره محمد، آیات ۲۲-۲۳
4.سوره بقره، آیه ۲۶۱
5.سوره آل عمران، آیه ۱۳۴
6.سوره شوری، آیه ۴۳
بانو فیروزه دلداری(پژوهشگر، مشاورخانواده، فعال رسانه و فضای مجازی)
نظر شما