به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ دیدارهای دیپلماتیک مقامات عالی‌رتبه کشورها نقش قابل‌توجهی در تقویت روابط آنها ایفا کرده و به پیشبرد منافع مشترک کمک می‌کند. همچنین موجب نزدیک‌تر شدن دیدگاه‌های کشورها درباره مسائل مختلف می‌شود.
در این راستا، دیدارهای دیپلماتیک مداوم مقامات ارشد ایران و قطر یا نشست‌های آنان در کنفرانس‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، نمونه‌ای برجسته از روابط دوستانه و همسایگی در غرب آسیا به شمار می‌رود.
پس از آنکه مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، در ماه سپتامبر برای شرکت در گفت‌وگوی همکاری آسیا به قطر سفر کرد، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، به تهران سفر کرد تا روابط با جمهوری اسلامی ایران را بیش از پیش تقویت کند.
در سال‌های اخیر، روابط تهران و دوحه کمترین آسیب را از برنامه‌های تحریک‌آمیز آمریکا و رژیم صهیونیستی متحمل شده است. آمریکا و رژیم اشغالگر در صدد هستند که روابط همسایگی میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس و جمهوری اسلامی ایران را بر هم زنند. جمهوری اسلامی ایران و قطر در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی روابطی متنوع و مطلوب داشته‌اند و این روابط، به‌ویژه پس از بحران‌های منطقه‌ای مانند بحران خلیج فارس در سال ۲۰۱۷ و جنگ‌های منطقه‌ای، به سطح جدیدی از همکاری رسیده است. به‌ویژه آنکه قطر توانسته است در برخی از مهم‌ترین پرونده‌های منطقه‌ای مرتبط با محور مقاومت و ایران، نقش میانجی موفقی ایفا کند.
تلاش دو کشور برای اولویت دادن به سیاست همسایگی و زمینه‌سازی برای گسترش همکاری‌های دوجانبه
بیان شد که روابط دیرینه همسایگی میان ایران و قطر حتی در میان تنش‌های شورای همکاری خلیج فارس با جمهوری اسلامی ایران در چهار دهه گذشته، همواره کمترین آسیب را متحمل شده است. اما بحران سعودی با قطر در سال ۲۰۱۷ که منجر به محاصره این امیرنشین کوچک عربی شد، نقطه عطفی در ارتقای روابط سیاسی، امنیتی و اقتصادی تهران و دوحه به شمار می‌رود.
در بحران شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۱۷، ایران به کمک قطر شتافت و با تأمین نیازهای اساسی، فضای تنفس لازم برای دوحه را فراهم کرد تا بتواند در برابر فشار شدید سعودی‌ها مقاومت کند و در نهایت، کشورهای محاصره‌کننده را وادار به عقب‌نشینی از شروط خود سازد.
در چنین شرایطی، افزایش تحریم‌ها علیه ایران و تلاش‌های آمریکا برای محدود کردن تجارت خارجی و قطع درآمدهای اقتصادی، باعث شد که تهران، به‌ویژه در دوران ریاست‌جمهوری مرحوم سید ابراهیم رئیسی و هدایت سیاست خارجی توسط مرحوم حسین امیرعبداللهیان، اولویت خود را بر همکاری‌های تجاری و اقتصادی با همسایگان قرار دهد. این سیاست که با تلاش‌های پزشکیان و استقبال طرف قطری همراه شده است، زمینه لازم را برای تقویت هرچه بیشتر روابط میان تهران و دوحه در تمامی حوزه‌های مورد علاقه، به‌ویژه همکاری‌های اقتصادی، فراهم کرده است.
در این راستا، در دیدار مهم امیر قطر با رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران در نخستین روز از سفر وی، رهبر انقلاب بر این نکته تأکید کردند که گسترش روابط با همسایگان، سیاست قطعی جمهوری اسلامی ایران است.
رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران فرمودند: یکی از سیاست‌های اعلام‌شده دولت آقای پزشکیان گسترش روابط با همسایگان است و به لطف خدا، در این زمینه کارهای خوبی انجام شده و پیشرفت‌هایی حاصل گردیده است و آقای عراقچی، وزیر محترم امور خارجه، در این حوزه فعال و پویاست.
رهبر انقلاب ابراز امیدواری کردند که توافقات حاصل‌شده در تهران به نفع هر دو کشور باشد و طرفین بتوانند بیش از پیش به انجام وظایف همسایگی خود بپردازند.
در حقیقت، دو کشور در تلاش هستند تا روابط ممتاز سیاسی را مبنای گسترش سایر حوزه‌های همکاری قرار دهند تا منافع خود را تأمین کنند.
روابط اقتصادی
در زمینه تجارت، که اولویتی در همکاری‌های دو کشور محسوب می‌شود، ایران و قطر به‌عنوان دو کشور هم‌مرز در حوزه انرژی و تجارت، همواره روابط اقتصادی باثبات و مثبتی داشته‌اند. علاوه بر تجارت نفت و گاز، قطر در سایر حوزه‌ها مانند کشاورزی و صادرات کالا نیز با ایران همکاری دارد.
یکی از جلوه‌های اراده جدی طرفین برای توسعه همکاری‌های اقتصادی و فعال‌سازی تمامی ظرفیت‌های بالقوه، تشکیل منظم و دوره‌ای کمیسیون همکاری‌های اقتصادی دو کشور است که تاکنون ده دور از آن برگزار شده است. سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مورد علاقه طرفین، بهره‌گیری از ظرفیت ارزشمند گردشگری در سطوح مختلف ازجمله گردشگری دریایی، توسعه برنامه‌های گردشگری در مناطق ساحلی دیدنی و همچنین ترویج گردشگری سلامت، فعال‌سازی و توسعه همکاری بین اتاق‌های بازرگانی و مناطق آزاد تجاری، برگزاری کمیته‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف تجارت، گمرک، فرهنگ، گردشگری، ورزش و جوانان، و موارد دیگر، از جمله اهداف و موضوعات کمیسیون همکاری مشترک دو کشور محسوب می‌شود.
این اقدامات، به‌رغم تحریم‌های غرب، موجب گسترش روابط تجاری شده است. در این رابطه سفیر ایران در قطر اعلام کرد که بر اساس آخرین آمار گمرک ایران، ارزش مبادلات تجاری میان دو کشور در هشت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳ (از مارس تا نوامبر) از ۱۹۱ میلیون دلار فراتر رفته است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۲۵ درصد افزایش داشته است. مهم‌ترین کالاهای صادراتی ایران شامل محصولات کشاورزی، سبزیجات، میوه‌ها، آبزیان، مصالح ساختمانی، مواد معدنی، فرش، خشکبار و غیره بوده است. از سوی دیگر، طی این مدت، کالاهای وارداتی از قطر عمدتا شامل کالاهای واسطه‌ای بوده است.
با این حال، باوجود این رشد، حجم مبادلات همچنان با ظرفیت‌های اقتصادی دو کشور و سطح مطلوب و هدف‌گذاری‌شده فاصله دارد. به نظر می‌رسد این موضوع یکی از محورهای مذاکرات هیئت قطری با مقامات ایرانی باشد. در همین راستا، شیخ تمیم در دیدار با پزشکیان گفت: ما تلاش خواهیم کرد تا با برگزاری منظم کمیسیون‌های همکاری اقتصادی مشترک، تعاملات و مبادلات دو کشور را به سطح هدف‌گذاری‌شده برسانیم.
روابط امنیتی و نظامی
از نظر امنیتی، ایران و قطر، باوجود اختلافاتی در برخی مسائل منطقه‌ای و میزبانی قطر از بزرگ‌ترین پایگاه نظامی آمریکا در غرب آسیا، در حوزه‌هایی مانند امنیت کشتیرانی در خلیج فارس همکاری داشته‌اند. ایران به‌عنوان محور اصلی تأمین امنیت در خلیج فارس و دریای عمان شناخته می‌شود و در سال‌های اخیر، کشورهای قدرتمند دریایی مانند چین و روسیه با برگزاری رزمایش‌های مشترک تحت عنوان «کمربند امنیت دریایی ترکیبی» در دریای عمان، جایگاه تثبیت‌کننده قدرت دریایی جمهوری اسلامی ایران در یکی از مهم‌ترین آبراه‌های بین‌المللی انرژی و تجارت را مورد تأیید قرار داده‌اند.
ایران و قطر همچنین در زمینه مبارزه با تروریسم و تهدیدات امنیتی مشترک همکاری داشته‌اند. دو کشور در سال ۲۰۰۹ توافق‌نامه همکاری دفاعی امضا کردند و در سال‌های اخیر، قطری‌ها شرکت‌های تسلیحاتی ایرانی را به شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی تجهیزات دفاعی دعوت کرده‌اند.
نقش و تأثیر ایران و قطر بر صلح و ثبات منطقه‌ای
گرایش دوحه به ایجاد توازن در سیاست خارجی در رقابت‌های منطقه‌ای، باعث شده است که ایران و قطر تأثیر انکارناپذیری در مدیریت تنش‌های منطقه‌ای داشته باشند. از سوی دیگر، نقش میانجی‌گری قطر جایگاه ویژه‌ای در سیاست خارجی ایران دارد.
ایفای این نقش در سال‌های گذشته موجب گمانه‌زنی‌های سیاسی و رسانه‌ای در جریان سفر اخیر امیر قطر شده است که احتمال انتقال پیام‌هایی از برخی بازیگران از طریق کانال قطر را مطرح کرده، هرچند این موضوع به‌طور رسمی از سوی مقامات دو کشور تأیید نشده است.
بااین‌حال، تأیید انجام مذاکرات میان دو طرف درباره مسائل مهم منطقه‌ای و بین‌المللی در این سفر می‌تواند در کمک به تلاش‌های منطقه‌ای برای دستیابی به راه‌حل‌های سیاسی برای بسیاری از بحران‌ها مؤثر باشد. این امر همچنین با روابط خوب دوحه با دیگر متحدان منطقه‌ای تهران در محور مقاومت، ازجمله فلسطین، لبنان، عراق و یمن همخوانی دارد.
درحال‌حاضر، یکی از مهم‌ترین مسائل منطقه‌ای، اجرای مرحله دوم آتش‌بس در غزه و بازسازی این منطقه ساحلی است که توسط رژیم صهیونیستی به‌طور کامل ویران شده است. ایران و قطر هر دو از حقوق فلسطینیان و مقاومت در برابر اشغالگری رژیم صهیونیستی حمایت می‌کنند و روابط نزدیکی با حماس دارند. قطر نقشی کلیدی در میانجی‌گری توافق آتش‌بس در غزه ایفا کرده و می‌تواند از طریق ارائه کمک‌های بشردوستانه و مشارکت در بازسازی، به بهبود وضعیت این منطقه کمک کند.
قطر همچنین می‌تواند در توسعه و بازسازی لبنان و فراهم‌سازی زمینه‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها در این کشور نقش ایفا کند.
هرچند ایران و قطر رویکردهای متفاوتی نسبت به لبنان دارند، اما در نهایت، هر دو کشور بر ضرورت حفظ ثبات لبنان توافق دارند و همکاری‌های دوجانبه آنها می‌تواند در این راستا مؤثر باشد.
در این بین، بحران سوریه یکی از چالش‌های اصلی در روابط تهران و دوحه محسوب می‌شود. پس از سقوط حکومت بشار اسد که همسو با ایران بود، قطر نخستین کشوری بود که از رهبران جدید دمشق استقبال کرد. در حالی‌که سوریه هنوز راه درازی تا بازگشت کامل به ثبات در میان ناامنی‌های گسترده و اشغالگری رژیم صهیونیستی و آمریکا در پیش دارد، برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که دوحه در تلاش است تا کانال‌های ارتباطی برای کاهش فضای خصومت و بی‌اعتمادی میان دولت جدید سوریه و تهران ایجاد کند، به‌ویژه در موضوعاتی که به امنیت سوریه و نگرانی‌های امنیتی همسایگان آن، ازجمله عراق و لبنان، مرتبط است.
در پایان باید گفت که روابط ایران و قطر که همواره بر پایه حسن همجواری استوار بوده، در سال‌های اخیر به سطح جدیدی از همکاری‌های راهبردی رسیده است. تهران و دوحه، علی‌رغم فشارهای خارجی و اختلاف‌نظر در برخی موضوعات منطقه‌ای، توانسته‌اند روابط خود را در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی تقویت کنند. از سوی دیگر، قطر که به عنوان یک بازیگر متوازن در منطقه شناخته می‌شود، با حفظ روابط نزدیک با ایران و سایر کشورهای منطقه، تلاش دارد نقش مؤثری در کاهش تنش‌های منطقه‌ای ایفا کند. حمایت مشترک ایران و قطر از آرمان فلسطین و نقش میانجی‌گری دوحه در مسائل منطقه‌ای، به ویژه در لبنان و سوریه، نشان از همگرایی این دو کشور در برخی موضوعات کلیدی دارد. با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی و سیاسی موجود، آینده روابط تهران و دوحه می‌تواند به تعمیق بیش از پیش همکاری‌های دوجانبه و تثبیت امنیت و ثبات منطقه‌ای منجر شود.
**************
پایان پیام/ 345
