به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در بخش اول این نوشتار، ضمن بیان اوصاف ماه شریف رمضان، براساس دعای ۴۴ صحیفه سجادیه، وظایف فردی روزه‌داران مورد بررسی قرار گرفت و بر «نماز» به عنوان برجسته‌ترین وظیفه فردی برای روزه‌داران در این ماه از بیان امام سجاد(ع) تاکید شد. امام سجاد(ع) در همین دعا، مجموعه‌ای از وظایف اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و اعتقادی را نیز به عنوان وظایف روزه‌داران معرفی می‌کند؛ موضوعی که معمولا از آن غفلت می‌شود.
وظایفی برای همیشه!
نکته‌ای که در این دعا بعد از تبیین وظایف ۵۰ گانه شخص روزه‌دار بیان شده، نشانگر آن است که این وظایف آن چنان «بنیادین» و سرنوشت‌ساز است که حضرت امام سجاد(ع)، اگر چه آنها را از وظایف روزه‌داران بر می‌شمرد، اما از خداوند می‌خواهد در تمامی عمر خود، این‌گونه باشد. ایشان در فرازهای آخرین دعا از خداوند می‌خواهد: «اللَّهُمَّ وَ اجْعَلْنَا فِی سَائِرِ الشُّهُورِ وَ الْأَیَّامِ کَذَلِکَ مَا عَمَّرْتَنَا، خدایا! ما را در دیگر ماه‌ها و دیگر ایّام تا زمانی که زنده هستیم، چنین قرار ده».
این عبارت امام سجاد(ع) نشانگر آن است که این وظایف، برای همه مسلمانان در همه اوقات و ماه‌ها، چه در ماه رمضان و چه در دیگر ماه‌های سال، یک ضرورت است و باید بر اجرای آن به شکل مستمر و دائمی تلاش کرد.
حالا بهتر می‌توان در موضوع وظایف اجتماعی و سیاسی مسلمانان و نسبت آن با ماه مبارک رمضان گفت‌وگو کرد.
وظایف اجتماعی روزه‌داران
امام سجاد(ع) علاوه بر توجه به «ابعاد فردی» روزه‌داری، بر «ابعاد اجتماعی» آن نیز توجهی خواست داشت و وظایف روزه‌داران در این ماه را برشمرده و از خداوند برای انجام آنها، کمک طلب می‌کند.
«وَ وَفِّقْنَا فِیهِ لِأَنْ نَصِلَ أَرْحَامَنَا بِالْبِرِّ وَ الصِّلَةِ وَ أَنْ نَتَعَاهَدَ جِیرَانَنَا بِالْإِفْضَالِ وَ الْعَطِیَّةِ وَ أَنْ نُخَلِّصَ أَمْوَالَنَا مِنَ التَّبِعَاتِ وَ أَنْ نُطَهِّرَهَا بِإِخْرَاجِ الزَّکَوَاتِ وَ أَنْ نُرَاجِعَ مَنْ هَاجَرَنَا وَ أَنْ نُنْصِفَ مَنْ ظَلَمَنَا وَ أَنْ نُسَالِمَ مَنْ عَادَانَا. ما را در این ماه توفیق بده که با خویشاوندان خود، با نیکی و صلۀ رحم ارتباط پیدا کنیم و با احسان و بخشش، به همسایگان خود رسیدگی کنیم و اموال خود را از آنچه به ستم گرفته‌ایم، پاک کنیم و با پرداخت کردن زکات [های واجب و مستحب]، ثروت و مال خود را در مدار پاکی قرار دهیم؛ و با کسی که با ما رابطه‌اش را بریده، آشتی نموده و با آن‌که به ما ستم روا داشته، به عدالت و انصاف معامله کنیم؛ و با شخصی که با ما دشمنی کرده، از در مسالمت در آییم.»
با توجه به این عبارت می‌توان گفت که وظایف اجتماعی روزه‌داران شامل مواردی مانند: ارتباط همراه با نیکی و صله با بستگان و نزدیکان، رسیدگی همراه با انعام و بخشش با همسایگان، پرداخت‌های واجب شرعی و پرداخت دیون فردی و پرداخت حقوق مالی و ادای حقوق غیر مالی دیگران، آشتی با کسانی که از ما دوری کرده‌اند و انصاف با کسانی که با ما دشمنی کرده‌اند، می‌شود.
روشن است که هر کدام از این وظایف، آن چنان روشن تبیین شده که تقریبا بی‌نیاز از هر توضیح است و هر شخصی می‌تواند به راحتی ابعاد مختلف آن را درک کرده و به تناسب امکان خود به انجام وظایف خود بپردازد.
اما به عنوان اشاره‌ای کوتاه می‌توان این نکته را در نظر داشت که اهمیت همسایه در دعاهای صحیفه سجادیه به گونه‌ای است که امام سجاد(ع)، علاوه بر این دعا، دعای ۲۶ صحیفه سجادیه را به صورت کامل برای دعا به همسایگان قرار داده است.
«سبقت گرفتن در خیرات» که از اوصاف بندگان صالح است نیز در فراز ۱۸ این دعا مورد توجه قرار گرفته و آشکار است که سبقت گرفتن در هر چیزی، در مقایسه با فرد یا افراد دیگری امکان‌پذیر است و می‌توان گفت این عبارت نیز یکی از وظایف اجتماعی بیان شده در این دعاست.
وظایف سیاسی روزه‌داران
روزه‌داران از دیدگاه امام سجاد(ع)، وظایفی سیاسی نیز بر عهده دارند، این وظایف به شکلی روشن، هم در فراز دهم از دعای ۴۴ (دعا هنگام ورود به ماه مبارک) و هم در فراز ۴۷ از دعای ۴۵ (دعای هنگام وداع با ماه مبارک رمضان) بیان شده است.
امام سجاد(ع)، دوستی با کسانی که با انسان دشمنی کرده‌اند را از وظایف روزه‌داران می‌داند، ولی ایجاد این دوستی اجتماعی را به یک شرط اعتقادی و سیاسی، مشروط می‌کند:
«أَنْ نُسَالِمَ مَنْ عَادَانَا حَاشَی مَنْ عُودِیَ فِیکَ وَ لَکَ، فَإِنَّهُ الْعَدُوُّ الَّذِی لَا نُوَالِیهِ، وَ الْحِزْبُ الَّذِی لَا نُصَافِیهِ. با شخصی که با ما دشمنی کرده، از در مسالمت درآییم؛ مگر کسی که در راه تو و به خاطر تو با او دشمنی شده باشد پس با این دشمن، هیچگاه دوستی نکنیم و با این حزب، هیچگاه که به او دست صداقت ندهیم».
هر گونه بی‌توجهی به این وظیفه سیاسی ممکن است به شماتت دشمنان و طعنه منافقین مواجه شود، همانگونه که در فراز ۴۷ از دعای وداع با ماه مبارک رمضان به آن اشاره شده است: «لَا تَنْصِبْنَا فِیهِ لِأَعْیُنِ الشَّامِتِینَ، وَ لَا تَبْسُطْ عَلَیْنَا فِیهِ أَلْسُنَ الطَّاعِنِینَ، [ما را در ماه رمضان] در برابر دیدۀ بدخواهانۀ ناپاکان قرار مده تا ما را شماتت کنند و زبان طعنه‌زنندگان را به روی ما باز مکن». البته روشن است که این وظیفه، در تمامی طول سال نیز باید انجام شود و هر انسانی به ویژه فعالان سیاسی، باید به گونه‌ای عمل کنند که راهی برای شماتت دشمنان یا طعنه منافقان باز نشود.
بر اساس این دو فراز از دعاهای صحیفه سجادیه، همانگونه که دوستی میان مسلمانان، یک ضرورت اجتماعی است، دشمنی با دشمنان خداوند نیز یک ضرورت سیاسی است که هیچکدام از آنان نباید هیچ گاه ترک شود. با این مقدمه بهتر می‌توان گفت که موضوع راهپیمایی روز قدس، به عنوان نماد دشمنی با دشمنان خداوند، یکی از وظایف روزه‌داران است که هر گونه سستی و کوتاهی در آن ممکن است منجر به شماتت و طعنه دشمنان شود.
سید علی اصغر حسینی / ابنا
........................
پایان پیام
نظر شما