خبرگزاری بین المللی اهل بین علیهم السلام ابنا- امام جعفر صادق (علیه السلام) ششمین امام شیعیان و فرزند امام محمد باقر (علیه السلام) است که در 17 ربیع الاول سال ۸۳ هجری قمری در مدینه به دنیا آمد و در 25 شوال سال 148 هجری قمری به دستور منصور دوانیقی و بر اثر مسمومیت به شهادت رسیده است.
امام جعفر صادق (علیه السلام) در طول دوران امامت خود باعث احیا شدن دوباره مذهب شیعه و آئین پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) شد. از امام صادق (علیه السلام) در میان ائمه ی معصومین با عنوان رئیس مذهب جعفری یاد می شود. در این نوشته به بیان وجه تسمیه این عنوان پرداخته شده است.
مؤسس اصلی مذهب شیعه پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه و آله) می باشند. در حقیقت همان اسلام ناب محمدی است که در میان دیگر فرقه های اسلامی نام شیعه را به خود گرفته است. بعد از رحلت پیامبر خدا (صلی‌الله علیه و آله) مسلمانان دچار اختلاف شدند، عده‌ای از صحابه در روز وفات حضرت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) شورایی را تشکیل داده و بعد از جدال و منازعات شدید بین معدودی از مهاجرین و انصار، مهاجرین موفق می‌شوند که ابوبکر را به دستور عمر به عنوان خلیفه تعیین کنند. (1) بنابر قول ابوحاتم رازی بعد از کشته شدن عثمان در زمان معاویه و بعد از آن به پیروان ایشان «عثمانیه» گفته می شد. شیعیان علی (علیه السلام) در این زمان به نام علویه معروف بودند تا اینکه در زمان عباسیان نام علویه و عثمانیه نسخ گردیدند و علویه بنام پیشین خود یعنی شیعه برگشتند و بر دیگران اسم اهل سنت گذاشته شد و این اسم تا امروز ادامه دارد. (2)
در کتاب «تأسیس الشیعه» آمده است: «لفظ شیعه در روزگار پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) بوده است، (3) چنانکه ابوحاتم در کتاب الزینة خود می نویسد: «نخستین نامی که در اسلام به روزگار رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) آشکار گردید شیعه بود و آن لقب چهار تن از صحابه بود: ابوذر غفاری، سلمان فارسی، مقداد بنی اسود کندی و عمار بنی یاسر، تا اینکه هنگام صفین این اصطلاح در میان هواخواهان علی ـ علیه السلام ـ منتشر گردید» و در نهایت اینکه انس بن مالک گوید: رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) فرمود: «خدای متعال در روز قیامت بندگانی را بر می انگیزد که از چهره هایشان نوری از راست به چپ عرش پرتو افکنی می کند و به منزله پیامبران هستند ولی پیامبر نیستند و به منزله شهیدان هستند ولی شهید نیستند ابوبکر برخاسته گفت: من از آنان هستم ای پیامبر خدا؟ فرمود: نه. سهل بن حنیف برخاسته گفت: من از آنان هستم ای پیامبر خدا؟ فرمود: نه پس رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) دستش را بر سر علی ـ علیه السلام ـ گذاشته فرمود: این است و شیعه اش». (4)
از مذهب شیعه به «مذهب جعفری» تعبیر می شود و علت آن این است در فاصله انقراض امویان و قدرت یافتن عباسیان و نیز در اوائل دوران شکل گیری سلسله بنی عباس، فشار حکومت بر اهل بیت عصمت و طهارت کمتر شده و به سبب درگیری‌ها و اختلافاتی که میان این دو خاندان به وجود آمده بود، فرصت خوبی برای فعالیت‌های فرهنگی پدید آمد. در این زمان امام صادق (علیه‌السلام) امکان و فرصت آن را یافت که به گسترش علم و رونق احکام الهی بپردازد. دراین زمان بود که طالبان علم از جای جای جهان اسلام به مدینه هجرت کرده و در حوزه درس او گرد آمدند و در روزگار شکوفائی علم، مذهب اهل بیت به ایشان منسوب شد. (5)
در دوران یاد شده خانه امام صادق (علیه‌السلام) دانشگاهی بود، که به حضور عالمان بزرگ در حدیث، تفسیر، حکمت و کلام و... زینت یافته بود و در حوزه درسی وی غالباً دو هزار تن و گاه چهار هزار نفر شرکت می‌کردند. (6) ایشان در زمان حیات با برکتشان مجلس درس تشکیل دادند و در آن به تبیین مبانی دین اسلام پرداختند. ایشان در طول حیات پربارشان بزرگ‌ترین مکتب فقهی را بنا نهادند. تکیه اصلی ایشان بیان اندیشه اسلام بود. بخش مهمی از احادیث و علوم قرآنی را براساس شیوه علمی عرضه کردند و حدفاصل فرقه‌های گوناگون را برشمردند و نشان دادند که کدام فرقه تا کجا درست و استوار سخن می‌گوید و در کجا راه باطل را می‌پیماید.
علت اینکه به مذهب شیعه «مذهب جعفری» گفته می‌شود، این نیست که امامان دیگر برای اسلام خدمت نکرده‌اند، بلکه سبب نامیده شدن آن است که امام صادق (علیه‌السلام) از فرصتی که به سبب درگیری‌ها و اختلافاتی که میان دو خاندان امویان و عباسیان به وجود آمده بود، بهره گرفت و شیعه را توسعه داد. امام با تشکیل حلقات درس و تبیین معارف و مبانی تشیع، به نشر و تبلیغ اسلام پرداخت. روایات بسیار زیادی را بیان فرمود. به همین جهت حیات مجددی در کالبد شیعه دمیده شد. معارف و احکام شیعه بیش از هر زمانی مطرح گردید. نظم و ترتیب خاص و ارزنده‌ای به شیعه داده شد. بدین جهت این مذهب را به امام جعفر صادق منسوب می‌نمایند. زیرا علاوه بر تحکیم مبانی آن، عمده احادیث این مذهب- نسبت به امامان دیگر - از این امام بزرگوار نقل شده است.(7)
برای شیعیان دوازده‌امامی، امام صادق (علیه‌السلام)، ششمین امامی است که تشیع را به عنوان یک دستگاه فکری نیرومند و جدی در اواخر دوران بنی امیه و اوایل حکومت عباسیان پایه‌گذاری کرد. شمار احادیثی که از امام صادق (علیه‌السلام) و پدرش امام محمد باقر (علیه السلام) روایت شده از تمام احادیثی که از پیامبر و دیگر امامان شیعه روایت شده بیشتر است. اولین علت این امر مربوط به شرایط خاص زمان امامت ایشان و دومین دلیل این است که ایشان از دیگر امامان بیشتر عمر کردند و به همین علت ایشان را شیخ الائمه نیز می‌نامند. همچنین فقه شیعه امامیه که به فقه جعفری مشهور است منسوب به امام جعفر صادق (علیه‌السلام) است، زیرا بخش عمده احکام فقه اسلامی بر طبق مذهب شیعه امامیه از ایشان است و آن اندازه که از آن حضرت نقل شده است از هیچیک از ائمه نقل نگردیده است. تفکر عرفانی شیعی که از میر حیدر آملی آغاز شد و با فیلسوفان دوره صفویه از قبیل میرداماد، ملاصدرا و قاضی سعید قمی ادامه پیدا کرده و تا زمان حاضر ادامه دارد نیز، برپایه احادیث امامان شیعی به خصوص امام جعفر صادق (علیه السلام) شکل گرفته‌است. (8)
برخی از احادیث مشهور ایشان عبارتند از:
حدیث توحید مُفَضَّل: توحید مُفَضَّل حدیثی طولانی که امام صادق (ع) در چهار جلسه درباره مسائلی چون آفرینش جهان، خلقت انسان و شگفتی‌ها و حکمت‌های آنها به مفضل بن عمر املا کرده است.
مقبوله عُمَر بن حَنظَله: برخی از فقیهان شیعه، از این حدیث معیارهایی برای حل تعارض روایات به دست آورده‌اند. طرفداران نظریه ولایت فقیه نیز برای اثبات آن به این حدیث استناد می‌کنند.
حدیث حجّ: در این حدیث امام صادق (ع) کیفیّت حج پیامبر را از پدر خود روایت کرده است. این حدیث طولانی در میان اهل سنّت و شیعه بسیار مشهور است و در مصادر متعدّد از راویان بسیاری نقل شده است.
حدیث عِنوان بَصری: در حدیث عِنوان بَصری، امام صادق (ع) پس از تعریف عبودیت، دستورالعمل‌هایی را در زمینه‌های ریاضت نفس، بردباری و علم، به شخصی به نام عِنوان بصری گفته است.
در مجلس درس ایشان هزاران تن شرکت می‌کردند. که برخی از بزرگانشان بدین قرارند:
آبان بن تغلب
اسحاق بن عمارصیرفی کوفی
برید بن معاویه بن العجلی
ابوحمزه ثمالی
حریربن عبدالله سجستانی
زرارة بن اعی شیبانی
صفوان بن مهران جمال اسدی
عمران بن عبدالله سعد اشعری قمی
عیسی بن عبدالله سعد اشعری قمی
فیض بن مختارالکوفی
محمد بن علی بن نعمان کوفی معروف به مؤمن الطّاق
محمد بن مسلم بن ریاح
معاذ بن کثیر
هشام بن محمد بن السائب
مفضل بن عمر
جابر بن حیان
مالک بن انس
طبق مطالب مطرح شده واضح و روشن است که تشیع و شکل گیری آن در زمان خود حضرت رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) بوده و آن حضرت این واژه را درباره پیروان علی ـ علیه السلام ـ بکار برده اند اما با استیلای حکومت ظلم و جور و رواداشتن ظلم های زیاد به پیروان اهلبیت و در فشار بودن ایشان، شیعه در انزوا می زیسته است تا زمان امام صادق (علیه السلام) که با رونق درس و بحث ایشان تعالیم شیعه قوت می گیرد، درواقع در زمان امام صادق (علیه السلام) شیعه جانی دوباره یافت به همین سبب ایشان را رئیس مذهب نامیده اند.
پی نوشت:
(1) بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح بخاری، ج ۲، ص۲۹۱، بیروت، دارصعب، بی تا.
(2) ربانی گلپایگانی، علی، فرق و مذاهب کلامی، ص ۱۶۸، قم، مرکز جهانی علوم اسلامی.
(3) شیخ صدوق، الأمالی، ص ۳۶۱ و ۴۹۷، انتشارات کتابخانه اسلامیه، تهران، ۱۳۶۲ ش.
(4) جعفری، سیدمحمدمهدی، دایرة‌المعارف تشیع، نشر سعید محبی، چاپ اول، پاییز ۱۳۷۳، فصل اول، ص ۳ ـ 5.
(5) اسد حیدر، امام صادق (علیه السلام) و مذاهب چهارگانه، مترجم حسن یوسفی اشکوری، ج ۱، ص۲۷۹ و ۲۸۰، شرکت سهامی انتشار، چ۱، ۱۳۶۹ش.
(6) جعفری، سید محمد مهدی، دائرة المعارف تشیع، نشر سعید محبّی، چ۱، پائیز ۱۳۷۳ فصل اوّل، ص ۳ الی ۵.
(7) کلینی، کافی، ج ۲، ص ۲۳۳، ح ۹، دار الکتب الإسلامیة، تهران، ۱۳۶۵ ش.
(8) پاکتچی، احمد، جعفر صادق (ع)، امام. تهران: دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1398ه ش.
نظر شما