به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در میان منابع، آثار مختلفی شامل کتاب‌ها یا رساله‌هایی حاوی نامه‌ها یا روایات بلند به امام صادق(ع) منسوب شده است. اگرچه بررسی اعتبار استناد هر اثر به ایشان، به تناسب هر کتاب یا رساله متفاوت بوده و منشا اختلاف میان علماء و پژوهشگران حدیثی شده است، اما معرفی اجمالی هر کدام از این آثار می‌تواند زوایایی جدید از جایگاه علمی امام صادق(ع) را روشن کند.
به دلایل مختلفی، در میان تعداد آثار «منسوب به امام صادق(ع)» میان محققان اختلاف نظر وجود دارد. به‌عنوان نمونه در کتاب رجال نجاشی، جلد یک، ص ۱۰۱ با اشاره به نامه بلند امام صادق(ع) در پاسخ به سئوالات والی اهواز که به عنوان «رساله عبدالله بن نجاشی» شناخته می‌شود، می‌نویسد: «ولم یر لأبی عبد الله علیه‌السلام مصنف غیره، برای امام صادق(ع) کتاب دیگری ندیده‌ام»، اما علامه آقابزرگ تهرانی در کتاب «الذریعه» این سخن را حمل بر فراموشی نجاشی و «رساله اهلیلجه» را از آثار دیگر امام صادق(ع) معرفی می‌کند.
علامه سیدمحسن امین در جلد اول کتاب «اعیان الشیعه» صفحه ۶۶۸، تعداد تصنیفات حضرت را ۲۴ عنوان معرفی می‌کند و «فؤاد سزگین»، پژوهشگر ترکیه‌ای ساکن در آلمان، در جلد اول از کتاب «تاریخ التراث العربی»، این تعداد را ۳۲ عنوان معرفی کرده است.
در یک بررسی اجمالی نیز فهرست کتاب‌های منسوب به امام صادق(ع) را می‌توان در کتاب‌های «کتاب شناختی»، مانند: مجموعه الذریعه شیخ آقابزرگ تهرانی و «فهرس التراث»، تالیف: سید محمدحسین حسینی جلالی و «معجم ما کتب عن الرسول و اهل البیت(ص)» از عبدالجبار رفاعی یا در کتاب‌های حدیثی مانند «تدوین السنة الشریفة» از محمدرضا حسینی جلالی، «تدوین الحدیث» محمد علی مهدوی راد و «تاریخ حدیث» از احمد پاکتچی همچنین کتاب‌هایی با موضوع تاریخ زندگی امام صادق(ع)، فهرست‌های نسخ خطی و برخی از دانش‌نامه‌ها و دایره المعارف‌ها یافت که مولفان بسیاری از این آثار، تحقیقات بسیار دقیقی در تدوین فهرست آثار منسوب به امام صادق(ع) انجام داده‌اند.
دسته‌بندی آثار
در یک دسته‌بندی کلی نیز آثار منسوب به ایشان را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد: کتاب‌های مستقل مانند «توحید مفضل» یا نامه‌های تفصیلی ایشان که به عنوان رساله‌ای مجزا در قالب برخی از کتاب‌های حدیثی از ایشان معرفی شده‌اند که به عنوان نمونه می‌توان به «رساله اهوازیه» اشاره کرد.
در بخش‌های دیگر این تقسیم‌بندی می‌توان به «کتاب‌های معرفی شده در منابع» اشاره کرد. از این کتاب‌ها، غالبا اثری در دست نمانده و تنها نام آنها را می‌توان در کتاب‌های مختلف یافت. علت این موضوع نیز آن است که بسیاری از این کتاب‌ها، در طول تاریخ به دلایل مختلفی از بین رفته‌اند، اما برخی از راویان حدیث، آنها را دیده و از آن کتاب نقل کرده‌اند.
در دسته‌بندی آخر نیز کتاب‌های منسوب به امام صادق(ع) در میان فرقه‌های دیگر اسلامی مانند اسماعیلیه یا نصیریه است که به ایشان منسوب شده، ولی در میان منابع شیعی، نشانه‌ای از آن یافت نمی‌شود و به همین دلیل نیز غالبا در نزد علمای شیعی، انتساب آنها به ایشان ناصحیح است، اما برخی از عبارت‌های این کتاب‌ها و بررسی نسبت آن با احادیث منقول از امام صادق(ع) در منابع اصیل شیعی، می‌تواند موضوع تحقیق پژوهشگران قرار بگیرد.
در بخش‌های بعدی این نوشته، کتاب‌های مختلف منسوب به امام صادق(ع) بررسی خواهد شد.
سید علی اصغر حسینی/ ابنا
---------------------
پایان پیام
نظر شما