خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا: از نکته های آموزنده در سیره ی رسول خدا (ص) و امامان معصوم (ع)، پای بندی به قانون و مقررات است. آنان بیش از دیگران، قا نون را پاس داشته اند؛ زیرا انجام عملی خارج از مقررات دینی، مشروعیت الهی آنان را مختل می کرد. در بیانات رسول خدا (ص) نیز بر این امر تأکید شده است.
۱. وظیفه ی سپاه اسلام در رویارویی با غیر نظامیان در مسیر حرکت
رعایت تقوای فردی، حفظ حرمت اموال مردم و مراعات حال مردم غیر نظامی که در مسیر حرکت سپاه اسلام زندگی می کنند، یکی از ابعاد رعایت قانون و احکام الهی در امور نظامی است که رهبران معصوم اسلام بر آن تأکید کرده اند.
بنابراین، رزمنده ی راه خدا، به این بهانه که به جهاد در راه خدا می رود، حق ندارد در مسیر خود کسی را آزار و اذیت کند یا از اموال مردم چیزی را به ناحق و بدون رضایت مالکانش بردارد و به خودش اختصاص دهد و یا به مردم ضرر برساند، مگر در موارد اضطرار که برای رفع گرسنگی چاره ای غیر از آن نداشته باشد.
عبدالله بن سلام نقل می کند که در سفر به سوی تبوک به نقطه ای به نام خلیجه، کنار آب و زیر سایه ی درختی رسیدیم. اصحاب رسول خدا (ص) پیشنهاد کردند که در سایه ی درخت و در کنار آبی که وجود دارد استراحت کنند. آن حضرت فرمودند: این جا زمین زراعی کسی است، ناقه ی مرا آزاد بگذارید، او مأمور است.
ناقه حرکت کرد تا به سایه ای در کنار مسجد ذی مرویه رسید. با تأمل در سخن حضرت می توان فهمید که حضرت خواست به مردم بفهماند که در مسیر جهاد در راه خدا باید از ضرر رساندن به اموال مردم پرهیز کنند.
در سیره ی رسول خدا (ص) حتی حیوانات نیز از این قانون مستثنا نیستند و سپاهیان اسلام حق آزار رساندن به آنان را نیز ندارند. واقدی نقل می کند که در فتح مکه، در مسیر راه رسول خدا (ص) ماده سگی را دیدند که توله هایش مشغول شیر خوردن بودند و حیوان با دیدن لشکر، سراسیمه شده و زوزه می کشید. حضرت به مردی از سپاه به نام جعیل بن سراقه امر فرمودند که همانجا بایستد تا کسی از سپاه معترض حیوان و توله هایش نشود.
امیر مؤمنان علی (ع) نیز در بخشنامه ای خطاب به مأموران و کارکنان شهر هایی که سپاه از قلمرو کار و حوزه ی مأموریت آن ها عبور می کند، با سفارش های اکیدی، از همه ی سربازان و فرماندهان سپاه می خواهد از تعرض به اموال مردم و آزار رساندن به آنان و توقعات نابه جا از مأموران و کارکنان حکومتی خودداری کنند و بر تأمین امنیت و حفظ نظم و مراقبت شدید و انضباط کامل لشکریان تأکید کرده و می فرماید:
من سپاهیانی فرستادم که به خواست خدا بر شما خواهند گذشت، و آنچه خدا بر آنان واجب کرده به ایشان سفارش کردم، و بر آزار نرساندن به دیگران و پرهیز از هر گونه شرارتی تأکید کرده ام. و من نزد شما و پیمانی که با شما دارم از آزار رساندن سپاهیان به مردم بیزارم، مگر آن که گرسنگی، سربازی را ناچار گرداند، و برای رفع گرسنگی، چاره ای جز آن نداشته باشد.
پس کسی را که دست به ستم کاری زند کیفر کنید و دست افراد سبک‌مغز خود را از زیان رساندن به لشکریان و زحمت دادن آن ها جز در آنچه استثنا کردم، باز دارید. من پشت سر سپاه در حرکتم، شکایت های خود را به من رسانید و در اموری که لشکریان بر شما چیره شده اند که قدرت دفع آن را جز با کمک خدا و من ندارید، به من مراجعه کنید که با کمک خداوند آن را برطرف خواهم کرد.
۲. رعایت مقررات اسلامی و انسانی در میدان جنگ
از جمله مقرراتی که در اسلام و سیره ی نظامی پیشوایان دینی بر آن تأکید شده و تخطی از آن برای سپاه اسلام جایز نیست، رعایت مسائل انسانی و اسلامی در صحنه ی جهاد است.
به طور ویژه خیراندیشی و مهربانی با همراهان، ترحم و رعایت حال کسانی که در سپاه دشمن نقش آفرین نیستند (گر چه به ظاهر جزء آن ها شمرده می شوند، مانند زنان، اطفال، پیران، عابدان از اهل کتاب) حفظ عمران و آبادی ها و اموال، مانند درختان مزارع و نخلستان ها و اموری که برای معیشت مردم و استفاده ی مردم به کار می آید، از چشم انداز های مهمی است که باید جهادگر به آن توجه داشته باشد.
خیراندیشی نسبت به همراهان و رزمندگان اسلام، داشتن نیت الهی در جهاد با دشمنان و دعوت آنان به اسلام، و در صورت عدم پذیرش، پیشنهاد هجرت یا گرفتن جزیه از کفار، از جمله اموری است که رسول خدا (ص) به سپاهیان و فرماندهان جنگ موته توصیه می فرماید.
زمانی که سپاه اسلام به فرمان رسول خدا (ص) آماده ی حرکت شد، حضرت به فرماندهان موته دستور داد که مکر و فریب به کار نبرند، کودکان را نکشند، چون با دشمنان مشرک برخورد کردند، آن ها را به یکی از سه چیز دعوت کنند، هر پیشنهاد را که پذیرفتند قبول کنند و دست از آنان بردارند:
نخست، به اسلام دعوتشان کنند، اگر پذیرفتند از آنان قبول کنند و از جنگ با آنان دست بردارند.
دوم، اینکه از آنان بخواهند تا از سرزمین خود بروند و هجرت کنند، و اگر پذیرفتند اعلام کنند که برای آن ها همان حقوقی منظور خواهد شد که برای دیگران است، و اگر مسلمان شدند و ترجیح دادند که در سرزمین های خود باشند، به آن ها خبر دهند که حکم ایشان مانند حکم عرب های دیگری است که مسلمان شده اند؛ احکام الهی درباره ی آن ها اجرا خواهد شد، و برای آن ها از فیء و غنایم سهمی نخواهد بود، مگر اینکه همراه مسلمانان در جهاد شرکت کنند.
اگر از پذیرفتن این دو مطلب خودداری کردند، آن ها را به پرداخت جزیه دعوت کنند، و اگر پذیرفتند، دست از آنان بردارند، و اگر از تمام این پیشنهاد ها سرپیچی کردند، با استمداد از خدا با آن ها بجنگند.
علاوه بر توصیه هایی که ذکر آن گذشت، رسول خدا (ص) از رزمندگان جنگ موته می خواهد که در مقابله با دشمن، با نام خدا، با دشمنان خدا و مسلمانان نبرد کنند و در این کار، حساب کسانی را که در عبادت گاه های اهل کتاب مشغول عبادت اند از افراد شروری که در پی مقابله با دین خدا هستند، جدا کنند و به کسانی که از مردم کناره گیری کرده و در صومعه ها مشغول عبادت اند، معترض نشوند، هرگز زن و کودک شیرخوار و پیر فرتوت را نکشند، به طبیعت آسیب نرسانند و درخت خرما و هیچ گونه درختی را ریشه کن نسازند و هیچ خانه ای را خراب نکنند.
۳. برخورد اسلامی و انسانی با اسیران
گرچه اسیر گرفتن از دشمن در تمام نبرد ها امری طبیعی و رایج بوده و هست و در سیره ی نظامی معصومان (ع) نیز وجود داشته است، اما بر اساس فرهنگ اسلامی، هدف قرار دادن آن به سبب حقد و کینه و تعصبات شخصی و نیز به منظور انتقام گیری و همچنین بد رفتاری با آنان امری پسندیده نیست.
در حقیقت می توان گفت در اسلام اسیر گرفتن از دشمن با اهداف مقدس جنگ و جهاد در راه خدا هماهنگ است و آن تضعیف نیروی انسانی دشمن و کشاندن اسرا به خانه ی مسلمانان به منظور آشنایی با اسلام است.
بنابراین، باید هدف جهادگر از اسیر گرفتن افراد دشمن این باشد که نیروی دشمن در سایه ی اسارت، آزادی واقعی و حقیقی را که همان توحید و هدایت به راه حق است، باز یابد. در روایات و سیره ی معصومان (ع) در این باره توصیه های متعدد و مؤکدی صادر شده که بیان گر رعایت مسائل اسلامی و انسانی درباره ی اسیران جنگی است.
رسول گرامی اسلام در روایتی می فرماید: «هیچ کس به اسیری که برادر مسلمانش گرفته است دست درازی نکند و او را نکشد». بلکه می فرمودند: توصیه کنید که با اسیران به نیکی رفتار شود. در اثر این سخن نبی اکرم (ص) مسلمانان گاه غذای خود را به اسیر داده و او را بر خویش مقدم می داشتند. در این باره ابوالعاص بن ربیع که در جنگ بدر اسیر شده بود، می گوید:
من در دست گروهی از انصار اسیر بودم، خدا خیرشان دهد، هرگاه شام یا ناهار می خوردیم، نان را که بسیار کم بود به ما اختصاص می دادند و خودشان خرما می خوردند. گاه در دست بعضی فقط یک قطعه کوچک نان بود و همان را هم به من می دادند.
ولید بن مغیره هم این موضوع را تأیید کرده و افزوده است: «انصار ما را سوار می کردند و خود پیاده می رفتند». در منطق اسلام و سیره ی پیشوایان دینی به شدت از شکنجه و آزار اسیران نهی شده است.
همان طور که گفته شد بعد از جنگ بدر رسول خدا (ص) پیشنهاد عمر بن خطاب را درباره ی بریدن زبان و شکستن دندان سهیل بن عمرو رد کرده و مورد نکوهش قرار داد، در حالی که وی از سران مشرکان مکه و از خطبایی بود که مسلمانان، به ویژه شخص رسول خدا (ص) از آزار و اذیت و نیش زبان او در امان نبودند و همواره با ایراد خطبه و سخنرانی بر ضد اسلام تبلیغ می کرد.
بر اساس آموزه های اسلامی، حتی اگر اسیری محکوم به اعدام نیز باشد کسی حق ندارد قبل از اجرای حکم، بر اساس میل خود، او را اذیت و آزار دهد، فقط در وقت مقتضی باید حکم را درباره ی او اجرا کرد نه بیشتر.
منابع:
- نهج البلاغه.
- ابن اعثم، الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۱ ق.
- ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن، المنتظم فی تاریخ الامم و الموک، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۲.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۰.
- ابن شهر اشوب، رشید الدین ابی جعفر محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۵ ق.
- ابن کثیر دمشقی، حافظ ابی الفداء اسماعیل بن کثیر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۷ ق.
- ابن هشام، عبدالملک بن هشام، السیرة النبویة، تحقیق مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفة، [بی تا].
- بیهقی، احمد بن حسین، دلائل النبوه، تحقیق عبدالمعطی قلعجی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۵.
- شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الجمل و النصره لسید العتره فی حرب البصره، تحقیق سید علی میر شریفی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۷۴، چاپ دوم.
- صالحی شامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی و الرشاد فی سیرة خیر العباد، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و علی محمد معوض، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۴ ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ ق، چاپ دوم.
- عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، تهران، مؤسسه ی انتشارات امیرکبیر، ۱۳۸۳.
- کلینی، الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵.
نظر شما