به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ در کشوری که امروز به‌عنوان یکی از پایگاه‌های مهم اسلام در غرب آفریقا شناخته می‌شود، اسلام نه با شمشیر، بلکه با رفتار، دانش و اخلاق تاجران مسلمان راه خود را باز کرد. دکتر محمد سعید باه، پژوهشگر برجسته تاریخ و اندیشه، در گفت‌وگویی تحلیلی با محوریت ریشه‌های ورود اسلام، ساختار اجتماعی و مبارزات ضداستعماری در سنگال، به بررسی تأثیر طریقت‌های صوفی و مقاومت معنوی در برابر سلطه خارجی پرداخته است.
ورود اسلام از مسیر تجارت، نه فتوحات نظامی
به گفته دکتر محمد سعید باه، پژوهشگر تاریخ و اندیشه، ورود اسلام به سنگال در نیمه دوم قرن اول هجری و از مسیر تاجران مسلمان آغاز شد. این تجار که فرهنگ و هویت اسلامی را به همراه داشتند، به دلیل منابع اقتصادی غنی این منطقه جذب آن شده و با رفتار و تعامل خود باعث گرایش تدریجی مردم به اسلام شدند.
پادشاهی تکرور؛ خاستگاه اولیه اسلام در سنگال
وی افزود: نخستین نهاد سیاسی-اسلامی منطقه، پادشاهی تکرور بود که حتی احتمال دارد نام «سنگال» از آن گرفته شده باشد. این کشور بعدها بخشی از امپراتوری مالی و غنا شد.
تنوع قومی بالا در کشور سنگال
دکتر باه با اشاره به ترکیب اجتماعی کشور سنگال گفت: در سنگال حدود ۲۲ گروه اجتماعی وجود دارد که نسبت به برخی کشورهای همسایه مانند بورکینافاسو با ۶۰ گروه، ساختاری ساده‌تر دارد.
طریقت‌های صوفیانه در سنگال؛ از آموزش تا مقاومت
پژوهشگر برجسته تاریخ و اندیشه سنگال می‌گوید تصوف از طریق الجزایر و موریتانی به سنگال وارد شد و شخصیت برجسته‌ای مانند محمد بن عبد الکریم مغیلی در این مسیر نقش مؤثری داشت. ابتدا طریقت قادریه گسترش یافت که حتی به‌عنوان محرک جهاد شناخته می‌شد. پس از آن، طریقت تیجانیه نیز رواج یافت.
به گفته او، تصوف در منطقه بر چهار پایه استوار بود: جهاد در راه تثبیت اسلام، آموزش، تربیت معنوی و دعوت عمومی. با این حال، استعمار فرانسه این ساختارها را در هم شکست.
طریقت تیجانیه در سنگال
وی افزود: در میان طریقت‌ها، "طریقت مریدیه" جایگاه ویژه‌ای دارد. بنیان‌گذار آن، شیخ احمد بامبا، عالم بزرگی بود که در برابر استعمار ایستادگی کرد و چندین‌بار تبعید شد. او با تربیت شاگردان و ترویج معنویت، شبکه‌ای منسجم از پیروان صوفی تشکیل داد. وی از قبایل در معرض مسیحی‌سازی می‌خواست که اسلام بیاورند و ایمان خود به خدا را به استعمارگران نشان دهند. وقتی از او پرسیدند که چگونه بدون آموزش نماز و روزه، این افراد مسلمان شوند، پاسخ داد: «آموزگارانی خواهند آمد؛ من دیگر وقتی ندارم.»
به گفته دکتر باه، طریقت تیجانیه همچنان در جامعه سنگال غالب است و طریقت مریدیه از نظر فعالیت و تحرک برتری دارد، اما طریقت قادریه تضعیف شده است.
ورود استعمارگران به سنگال
او ورود استعمارگران به سنگال را مشابه سایر مناطق جهان اسلام می‌داند. استعمار با پرتغالی‌ها در قرن پانزدهم آغاز شد، سپس هلندی‌ها و انگلیسی‌ها وارد شدند تا اینکه در سال ۱۶۲۲ میلادی، فرانسوی‌ها سنگال را اشغال کردند.
سعید باه تأکید می‌کند که مردم سنگال در زمان ورود فرانسوی‌ها باسواد بودند و کتاب‌ها و علما در این کشور حضور داشتند. در حالی که نظام آموزشی فرانسوی‌ها صرفاً برای تأمین اهداف استعماری طراحی شده بود.
جمع‌بندی
تاریخ اسلام در سنگال نشان می‌دهد که گسترش دین تنها وابسته به فتوحات و قدرت نظامی نبوده، بلکه از طریق ارتباطات فرهنگی، تجارت، و نفوذ معنوی نیز مسیر یافته است. شکل‌گیری طریقت‌های صوفی، به‌ویژه طریقت مریدیه به رهبری شیخ احمد بامبا، نقشی کلیدی در تثبیت هویت اسلامی و مقاومت در برابر استعمار ایفا کرده است.
با وجود تلاش‌های استعمارگران برای تضعیف ساختارهای دینی و آموزشی سنتی، ریشه‌های عمیق اسلام در سنگال نه‌تنها باقی ماند، بلکه با تکیه بر آموزه‌های معنوی و اجتماعی، به عامل وحدت، پایداری و هویت ملی بدل شد. تجربه سنگال الگویی موفق از هم‌زیستی دین، فرهنگ، و مقاومت مدنی در تاریخ معاصر آفریقا به شمار می‌رود.
..............................
پایان پیام/ ۲۶۸
نظر شما