فناوری اطلاعات؛ بازوی راهبردی دیپلماسی عمومی در عصر شبکه‌ای

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ ️در عصر حاضر که روابط بین‌الملل بیش از هر زمان دیگری به قلمرو افکار عمومی و رسانه‌های نوین گره خورده، مفهوم «دیپلماسی عمومی» به یکی از ابزارهای حیاتی قدرت نرم کشورها بدل شده است. در این میان، فناوری اطلاعات نه‌تنها بستر انتقال پیام، بلکه خود به‌عنوان یک «زبان جهانی» برای گفت‌وگوی ملت‌ها، تمدن‌ها و فرهنگ‌ها ایفای نقش می‌کند. دیگر نمی‌توان دیپلماسی را صرفاً در سطح روابط رسمی دولت‌ها و سفارتخانه‌ها محدود دانست؛ بلکه اکنون هر شهروند، یک رسانه، و هر کنش فرهنگی، یک ابزار اثرگذاری فراملی است.

روز ملی فناوری اطلاعات، فرصتی است تا بازنگری جدی در نسبت میان فناوری و فرهنگ داشته باشیم و نقشی که نهادهای فرهنگی و سازمان‌های مرتبط می‌توانند در عرصه دیپلماسی عمومی ایفا کنند، با نگاهی نو مورد واکاوی قرار گیرد.

دکتر «عابدین سیاحت اسفندیاری» پژوهشگر حوزه بین الملل در مقاله «فناوری اطلاعات؛ بازوی راهبردی دیپلماسی عمومی در عصر شبکه‌ای» با تمرکز بر پیوند میان فناوری اطلاعات و دیپلماسی عمومی، تلاش دارد تا ابعاد مختلف این هم‌افزایی راهبردی را بررسی کند و راهکارهایی برای بهره‌گیری هوشمندانه از ظرفیت‌های دیجیتال در راستای ارتقای تصویر بین‌المللی ایران ارائه دهد. متن این مقاله به شرح زیر است: 

در روزگار ما که "قدرت نرم" بر "قدرت سخت" پیشی گرفته و روایت‌ها و تصویرها بیش از تسلیحات و قراردادها در سیاست بین‌الملل اثرگذار شده‌اند، فناوری اطلاعات به ابزاری بی‌بدیل برای کنش‌گری هوشمندانه دولت‌ها در عرصه بین‌المللی بدل شده است. روز ملی فناوری اطلاعات، بهترین فرصت برای بازنگری در نسبت فناوری و فرهنگ، و بازتعریف نقش نهادهای مسئول در حوزه دیپلماسی عمومی است.

امروز دیگر فناوری اطلاعات فقط به‌معنای توسعه زیرساخت‌های دیجیتال، سرعت اینترنت یا کاربردهای تجاری و خدماتی نیست؛ بلکه به‌مثابه زبان ارتباطی تمدن‌ها و بستر گفت‌وگوی ملت‌ها شناخته می‌شود. اگر روزگاری پیام‌های دیپلماتیک در مکاتبات رسمی محدود می‌شد، اکنون هر شهروند می‌تواند یک روایتگر، یک سفیر فرهنگی و یک کنش‌گر دیپلماسی عمومی باشد؛ و این ظرفیت، چیزی نیست جز محصول دگرگونی‌های ژرف ناشی از فناوری اطلاعات.

دیپلماسی عمومی چیست و چرا امروز اهمیت دارد؟

دیپلماسی عمومی را می‌توان تلاش آگاهانه یک کشور برای اثرگذاری بر افکار عمومی فراملی دانست؛ افکاری که در دنیای امروز، نقش مستقیمی در شکل‌دهی به سیاست خارجی کشورها دارند. این نوع دیپلماسی، دیگر منحصر به دیپلمات‌ها و سفارتخانه‌ها نیست؛ بلکه حوزه‌ای باز و تعاملی است که در آن دانشگاهیان، هنرمندان، رسانه‌ها، نخبگان فرهنگی و حتی شهروندان عادی نقش‌آفرینی می‌کنند.

از جنگ جهانی دوم به بعد، مفهوم دیپلماسی عمومی وارد ادبیات سیاسی شد؛ اما با ظهور اینترنت، رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، این حوزه وارد مرحله‌ای تازه و بی‌سابقه شد: مرحله‌ای که مرز میان دولت و ملت، فرستنده و گیرنده، رسانه و مخاطب از میان برداشته شده است.

فناوری اطلاعات؛ انقلاب سوم در دیپلماسی عمومی

اگر رادیو و تلویزیون انقلاب اول و دوم در دیپلماسی عمومی بودند، فناوری اطلاعات و اینترنت، انقلاب سوم آن محسوب می‌شوند. به‌واسطه فناوری اطلاعات، دیگر کشورها فقط روایت نمی‌کنند؛ با مخاطب وارد گفت‌وگو می‌شوند. این تحول، ماهیت دیپلماسی عمومی را از حالت تک‌سویه به فرآیندی تعاملی، انعطاف‌پذیر، چندمنظوره و زنده تبدیل کرده است.

برخی کارکردهای کلیدی فناوری اطلاعات در دیپلماسی عمومی عبارتند از:

روایت‌سازی مستقیم و بدون واسطه: فناوری اطلاعات به دولت‌ها و ملت‌ها اجازه می‌دهد که روایت خود را، خارج از چارچوب رسانه‌های غربی یا دشمن‌محور، مستقیماً به گوش مخاطبان جهانی برسانند. شبکه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌های تعاملی و ویدیوهای کوتاه مردمی، امروز بیش از هر بیانیه‌ای اثرگذارند.

افزایش شفافیت و اعتمادسازی: در جهان امروز، مخاطبان جهانی بیش از آنکه به شعارها دل بسپارند، به صداقت، شفافیت و تجربه انسانی توجه دارند. فناوری اطلاعات با پخش زنده، شفاف‌سازی داده‌ها، دسترسی آزاد به اطلاعات و تعاملات واقعی، به افزایش اعتبار یک کشور کمک می‌کند.

تحلیل و داده‌کاوی افکار عمومی جهانی: به کمک فناوری‌های تحلیل احساسات، هوش مصنوعی و کلان‌داده‌ها، کشورها می‌توانند روندهای فکری، دغدغه‌های فرهنگی، نگرش‌های عمومی و واکنش‌های افکار جهانی را رصد و بر اساس آن، استراتژی فرهنگی خود را بهینه‌سازی کنند.

شبکه‌سازی فرهنگی جهانی: فناوری اطلاعات به کشورهای دارای تمدن غنی این امکان را می‌دهد که شبکه‌ای از نخبگان فرهنگی، هنری و فکری خود در اقصی‌نقاط جهان ایجاد کنند؛ شبکه‌ای که به‌مثابه یک دیپلماسی نرم زنده، پویا و فراتر از مرزها عمل می‌کند.

جمهوری اسلامی ایران و میدان دیپلماسی عمومی دیجیتال

ایران، به‌عنوان یکی از تمدن‌سازترین کشورها با سرمایه فرهنگی عظیم، در یکی از مهم‌ترین میادین جنگ نرم جهان قرار دارد. رسانه‌های جریان غالب جهانی سال‌هاست که تصویری مخدوش، گزینشی و حتی تحریف‌شده از ایران ارائه می‌دهند. مقابله با این تصویرسازی ناعادلانه، نیازمند روایتی مؤثر، انسانی و فرهنگی است؛ و فناوری اطلاعات، یکی از مهم‌ترین ابزار در این مسیر است.

ایران برای حضور مؤثر در دیپلماسی عمومی باید علاوه بر زبان رسمی، به زبان تجربه، فرهنگ، اخلاق، هنر، مشارکت و مردم‌باوری روی بیاورد؛ زبانی که فناوری اطلاعات به‌خوبی آن را تسهیل می‌کند. لازم است تصویر انسانی مردم ایران، سبک زندگی ایرانی، زیبایی‌های فرهنگی و تاریخی، و فعالیت‌های مردم‌نهاد در بستر فناوری به نمایش گذاشته شود؛ با روایت‌هایی که نه سیاسی و تبلیغاتی، بلکه واقعی، بومی و مردمی باشند.

نقش راهبردی سازمان ها و نهادهای نقش آفرین در دیپلماسی عمومی

در چنین شرایطی، نقش نهادهای رسمی متولی دیپلماسی عمومی بسیار حیاتی است. سازمان ها و نهادهای نقش آفرین در دیپلماسی عمومی ، بیش از هر زمان دیگر باید خود را با مقتضیات فناوری‌محور دیپلماسی عمومی تطبیق دهد.

وظایف و فرصت‌های پیش روی سازمان ها و نهادهای نقش آفرین در دیپلماسی عمومی در عصر فناوری اطلاعات عبارت‌اند از:

دیجیتالی‌سازی مراکز رسمی دیپلماسی عمومی در ورای مرزها: این مراکز می بایست به مثابه  «مراکز هوشمند دیجیتال» باشند؛ مراکزی که به زبان روز، بر بستر پلتفرم‌های تعاملی، با جوانان و نخبگان جهانی گفت‌وگو کنند.

شبکه‌سازی از ایرانیان اثرگذار در فضای دیجیتال: سازمان ها و نهادهای نقش آفرین در دیپلماسی عمومی می‌تواند ایرانیان مقیم خارج کشور را که در حوزه‌های فرهنگی، هنری، رسانه‌ای و فناوری فعال‌اند شناسایی و حمایت کند تا در قالب شبکه‌ای فرهنگی، روایتگر ایران در جهان باشند چه آنکه در جنگ تحمیلی 12 روزه به وضوح همبستگی ملی ایرانیان در فضای بین الملل مشهود بود.

تولید و توزیع محتوای فرهنگی فاخر بر بستر دیجیتال: تاکید بر تولید و حمایت از تولید محتوای چندرسانه‌ای، کوتاه، تأثیرگذار، و چندزبانه، می تواند این مسیر را هموار کند. این محتوا می‌تواند شامل مستندات کوتاه، انیمیشن‌های فرهنگی، پادکست‌های گفت‌وگومحور و برنامه‌های گفت‌وگو با چهره‌های فرهنگی جهان باشد.

تحلیل داده و رصد افکار عمومی جهانی: استفاده از ابزارهای رصد فضای مجازی، تحلیل محتوای رسانه‌ای، و داده‌کاوی در شناخت روندهای فکری جهان، باید به یکی از ارکان تصمیم‌سازی در سازمان تبدیل شود.

توانمندسازی رایزنان فرهنگی در حوزه فناوری اطلاعات: رایزنان فرهنگی باید درک عمیقی از ابزارهای دیجیتال، روایت‌سازی نوین و فنون ارتباطی شبکه‌ای داشته باشند. آموزش، بازآموزی و تجهیز رایزنی‌ها به امکانات دیجیتال باید در اولویت باشد.

چشم‌انداز آینده: فناوری اطلاعات، زبان جدید دیپلماسی فرهنگی

در دنیای پساحقیقت، جایی که هر صدایی می‌تواند شنیده شود و هر تصویری می‌تواند دیده شود، کشورهایی موفق خواهند بود که زبان فناوری را بلد باشند، روایت‌های انسانی خلق کنند، از دیوارهای رسمی عبور کنند و پل‌های فرهنگی بسازند. جمهوری اسلامی ایران، با تاریخ و تمدنی کهن و گفتمانی اخلاقی و صلح‌محور، اگر به‌درستی از فناوری اطلاعات بهره گیرد، می‌تواند در دیپلماسی عمومی، نقشی پیشرو و الهام‌بخش ایفا کند.

..............................

پایان پیام/ ۲۶۸