جوان امروز؛ بی‌هویت یا در جست‌وجوی هویت؟

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا: حجت الاسلام و المسلمین محمد حسین امین، نویسنده و پژوهشگر دینی، در نوشتاری اختصاصی برای ابنا، به تحلیل نقش دین در حل بحران هویت جوانان پرداخته است.
 

دوران جوانی، مرحله‌ای پرآشوب و سرنوشت‌ساز است؛ جایی که انسان میان کودکی و بزرگسالی، به دنبال معنای زندگی و جایگاه خود در جهان می‌گردد. در این میانه، دین می‌تواند نقشی محوری در آرام‌سازی طوفان‌های درونی و هدایت انسان به سوی هویت حقیقی ایفا کند.

۱. بحران هویت؛ جراحتی پنهان در جان جوان امروز

بحران هویت، زخمی ناپیداست که در جان بسیاری از جوانان امروز خانه کرده است. فرد درگیر این بحران، دچار تردیدهایی ژرف در مورد خود، آینده، ارزش‌ها و جایگاهش در جامعه می‌شود. گاه این بحران با افسردگی، انزوا، یا پیروی کورکورانه از جریان‌های فکری و سبک‌های زندگی غربی همراه می‌شود.

در جهانی که اطلاعات با سرعت نور منتقل می‌شود، جوانان در معرض انبوهی از پیام‌ها، سبک‌ها و ارزش‌های متناقض قرار گرفته‌اند. این هجمه، بنیان‌های فکری و اعتقادی آنان را متزلزل می‌سازد و آنان را دچار "سرگیجه‌ی هویتی" می‌کند.

در چنین فضایی، اگر جوان از پشتوانه‌ای معنوی و نظام فکری مستحکمی برخوردار نباشد، به‌راحتی تسلیم جریان‌های انحرافی می‌شود. یکی از عوامل کلیدی که می‌تواند این خلأ را پُر کند، دین است؛ دینی که فراتر از آداب ظاهری، پاسخ‌هایی بنیادین به پرسش‌های وجودی انسان می‌دهد.
 

۲. دین؛ پاسخ روشن به سؤال "من کیستم؟"

دین اسلام، به‌ویژه در نگاه شیعی، پاسخی روشن و عزت‌بخش به بحران هویت ارائه می‌دهد. از منظر قرآن، انسان موجودی است دارای روح الهی: ﴿وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُوحِی﴾[۱]؛ این آیه نشان می‌دهد که هویت اصلی انسان، فراتر از جسم و غرایز است.

اسلام، انسان را خلیفةالله بر زمین معرفی می‌کند: ﴿إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً﴾[۲]. این تعبیر، نگاه اسلام را به انسان به‌عنوان موجودی مسئول، رشدیافته و مأمور به آبادانی زمین نشان می‌دهد. خلافت الهی نه‌تنها یک مقام تشریفاتی نیست، بلکه مأموریتی است که به واسطه آن، انسان باید آینه صفات الهی شود؛ یعنی علم، عدل، رحمت و حکمت را در رفتار فردی و اجتماعی خود منعکس کند. این جایگاه، جوان را از اسارت در هویت‌های پوشالی و وارداتی رها کرده و به او یادآوری می‌کند که ارزش و هویت او، در ارتباط با خدا، شناخت مسئولیت‌های انسانی‌اش، و ایفای نقش سازنده در جهان هستی معنا پیدا می‌کند. این تعبیر، جوان را از اسارت در هویت‌های پوشالی و وارداتی رها کرده و به او یادآوری می‌کند که ارزش او، در ارتباط با خدا و ایفای نقش الهی‌اش در زمین است.

ائمه اطهار(ع) نیز بر این حقیقت تأکید کرده‌اند. امام علی(ع) می‌فرمایند: «أَتَزْعَمُ أَنَّکَ جِرْمٌ صَغِیرٌ وَفِیکَ انْطَوَی الْعَالَمُ الْأَکْبَرُ؟»[۳]؛ تو خود را موجودی کوچک می‌پنداری، در حالی‌که جهان بزرگ در تو نهفته است. چنین نگاهی، جوان را از خودباختگی نجات می‌دهد.
 

۳. امام‌شناسی؛ پلی به سوی هویت حقیقی

یکی از راه‌های مؤثر در بازیابی هویت اصیل، آشنایی با مقام امامان معصوم(ع) و ارتباط قلبی با ایشان است. در فرهنگ شیعه، امام نه‌تنها راهنما، بلکه الگوی جامع انسان کامل است که شناخت او، مساوی با شناخت خود است.

امام صادق(ع) فرموده‌اند: «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ»[۴]؛ شناخت خود، پلی به سوی شناخت خداست. این شناخت، در پرتو شناخت امام به‌دست می‌آید؛ چرا که امام، آیینه تمام‌نمای انسان کامل و جانشین خدا بر زمین است.

ارتباط با اهل‌بیت(ع) جوان را به ریشه‌های الهی‌اش متصل می‌کند. زندگی ائمه(ع) الگویی کامل برای نحوه مواجهه با دنیا، هوس‌ها، مشکلات و مسئولیت‌هاست. این شناخت، جوان را از سرگردانی بیرون می‌کشد و مقصدی روشن پیش پای او می‌گذارد.
 

۴. عبادت؛ نردبانی برای بازگشت به خویشتن

عبادت در اسلام، صرفاً یک سری اعمال خشک نیست، بلکه راهی برای بازگشت به خویشتن حقیقی و اتصال با منبع هستی است. نماز، ذکر، و مناجات، روح انسان را زنده نگه می‌دارند و به او یادآوری می‌کنند که کیست و برای چه آفریده شده است.

امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه، دعاهایی دارند که روح جوان را سرشار از معنویت و انگیزه می‌کند. برای مثال، در دعای بیستم می‌فرماید: «اللّهُمَّ اجْعَلْنِی أَهَابُکَ کَأَنِّی أَرَاکَ»[۵]؛ خدایا کاری کن که از تو بترسم گویی تو را می‌بینم.

چنین ارتباطی، جوان را از پوچی، سرخوردگی، و اضطراب نجات می‌دهد. عبادت، هویتی خدایی به انسان می‌دهد و او را در برابر امواج سردرگمی حفظ می‌کند.
 

۵. جامعه دینی؛ بستر شکوفایی هویت جوان

نقش جامعه دینی در هویت‌بخشی به جوانان انکارناپذیر است. مساجد، هیئت‌ها، اردوهای فرهنگی ـ مذهبی، و ارتباط با علما و طلاب، همگی می‌توانند فرصتی برای یافتن دوستان هم‌فکر و رشد فکری و معنوی باشند.

جوانی که در چنین فضایی تربیت می‌شود، می‌فهمد که تنها نیست. او با کسانی همراه می‌شود که دغدغه‌هایش را درک می‌کنند و مسیر رشد را به او نشان می‌دهند. «یدالله مع الجماعة»؛ دست خدا با جماعت است.

در روایات اسلامی نیز بر اهمیت فضای تربیتی و دوستان نیک تأکید شده است. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «إِیَّاکَ وَمُخَالَطَةَ الشِّرِّیرِ فَإِنَّهُ کَالسَّیْفِ الْمَسْلُولِ یُحْسِنُ مَنْظَرُهُ وَیَقْبَحُ أَثَرُهُ»[۶]؛ از همنشینی با انسان بد دوری کن، زیرا ظاهرش زیبا اما باطنش خطرناک است.
 

پاورقی‌ها

۱. سوره ص، آیه ۷۲.

۲. سوره بقره، آیه ۳۰.

۳. نهج‌البلاغه، حکمت ۴۳۱.

۴. تحف‌العقول، ص۳۵۶.

۵. الصحیفة السجادیة، دعاء ۲۰.

۶. الکافی، ج۲، ص۳۷۵.