خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) - ابنا: در دهه اخیر، رشد شبکههای اجتماعی و دسترسی آسان به اطلاعات موجب تغییر رفتار اجتماعی و فرهنگی جوانان شده است. رسانههای نوین هم فرصت و هم تهدید برای هویت دینی ایجاد میکنند (۱). بررسی علمی این موضوع، نشان میدهد که محتوای ارائه شده، تعامل با همسالان و الگوگیری از افراد محبوب، نقش حیاتی در گرایش یا دینگریزی دارد.
۱. اهمیت رسانهها و فضای مجازی
رسانههای نوین محیطی اجتماعی و فرهنگی برای نوجوانان و جوانان فراهم میکنند که میتواند موجب تقویت یا تضعیف باورهای دینی شود. تحقیقات نورمگز نشان میدهد که جوانانی که ساعات طولانی در شبکههای اجتماعی سپری میکنند و با محتوای ضد دینی مواجه میشوند، احتمال دینگریزی بالاتری دارند (۲).
قرآن کریم میفرماید: «وَاتَّقُوا فِتْنَةً لَا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّةً» (انفال: ۲۵) (۳)، که بر اهمیت حفظ ایمان در برابر وسوسهها و تأثیر محیط تاکید دارد.
۲. الگوبرداری و اثرات فرهنگی
شبکههای اجتماعی افراد مشهور و محتوای تصویری و ویدئویی را به نوجوانان معرفی میکنند. الگوبرداری از سبک زندگی نامتناسب با ارزشهای دینی، میتواند موجب فاصله گرفتن از دین شود. امام علی(ع) میفرمایند: «دوستی با افراد فاسد، انسان را به سوی فساد میکشاند» (۴).
تحقیقات علمی نشان میدهد نوجوانانی که بیشتر در معرض الگوهای فرهنگی غربی در فضای مجازی هستند، گرایش کمتری به مشارکت در فعالیتهای دینی دارند (۵).
۳. فشار همسالان و گروههای مجازی
محیط مجازی مانند شبکههای اجتماعی، فشار همسالان را تشدید میکند. نوجوانانی که در گروههای مجازی با هنجارهای ضد دینی حضور دارند، بیشتر در معرض دینگریزی قرار میگیرند (۶). تحلیل جامعهشناختی نشان میدهد که تعاملات گروهی و هنجارهای غالب در محیط مجازی، رفتارهای دینی را تحت تأثیر قرار میدهد.
۴. اثرات روانشناختی رسانهها
استفاده مفرط از رسانهها میتواند اضطراب، افسردگی، کاهش رضایت از زندگی و احساس بیارزشی ایجاد کند (۷). این عوامل روانشناختی، زمینه دینگریزی را تقویت کرده و موجب کاهش اعتماد به آموزههای دینی میشوند.
۵. تحلیل جامعهشناختی
رسانهها، علاوه بر اثر فردی، تأثیر جمعی دارند. شبکههای اجتماعی هنجارها، ارزشها و رفتارهای غالب جامعه را به نوجوانان منتقل میکنند. نوجوانانی که در محیطهایی با محتوای ضد دینی حضور دارند، احتمال دینگریزی بیشتری دارند. از سوی دیگر، حضور در گروههای مجازی دینی و فعالیتهای آنلاین مذهبی، هویت دینی را تقویت میکند (۸).
۶. مثالهای پژوهشی ایران
-
در مطالعهای موردی نشان آمار میدهند که ۴۸٪ جوانانی که ساعت زیادی را در شبکههای اجتماعی میگذرانند، نسبت به دین بیتفاوت شدهاند (۹).
تحقیق دیگری نشان داد که مشارکت فعال در گروههای دینی آنلاین، به شکل معناداری هویت دینی را تقویت میکند و دینگریزی را کاهش میدهد (۱۰).
۷. راهکارهای کاهش دینگریزی
- آموزش سواد رسانهای و دینی: جوانان باید مهارت تحلیل محتوا و تشخیص ارزشهای دینی را داشته باشند.
- تولید محتوای جذاب دینی: استفاده از ویدئو، پادکست و شبکههای اجتماعی برای ترویج دین.
- ایجاد گروههای حمایتی آنلاین: شبکههای مجازی با هدف تقویت هویت دینی.
- نظارت و همراهی خانواده و مدرسه: کنترل استفاده از رسانه و ارائه مشاوره مناسب.
مشاوره روانی و آموزشی: کاهش اضطراب و فشار روانی ناشی از فضای مجازی.
جمعبندی
رسانههای نوین و شبکههای اجتماعی نقش مستقیم بر هویت دینی و رفتار جوانان دارند. الگوبرداری، فشار همسالان و محتوای مجازی میتواند زمینه دینگریزی را ایجاد کند. با آموزش سواد رسانهای، تولید محتوای جذاب دینی، ایجاد گروههای حمایتی و همراهی خانواده و مدرسه، میتوان اثرات منفی رسانهها را کاهش داده و گرایش به دین را در جوانان تقویت کرد.
منابع
- نورمگز، مقاله: «تأثیر رسانههای نوین بر گرایش دینی نوجوانان»، ۱۳۹۹.
- حسینی، هادی؛ موسوی، سارا. (۱۴۰۱). نقش رسانههای نوین در گرایش دینی و دینگریزی جوانان. مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
- قرآن کریم، سوره انفال، آیه ۲۵.
- نهجالبلاغه، حکمت ۱۲۳.
- شجاعی، مسلم؛ عوضزاده، ابوطالب. (۱۴۰۱). اثر الگوبرداری فرهنگی بر گرایش دینی نوجوانان. پژوهش در آموزش معارف و تربیت اسلامی.
- اربابیزاد، سمیه و همکاران. (۱۳۹۵). بررسی عوامل فردی و اجتماعی دینگریزی جوانان. همایش ملی علوم انسانی.
- رضایی، مهسا؛ کاظمی، علی. (۱۳۹۹). اثرات روانی رسانههای نوین بر هویت دینی. پژوهشهای روانشناسی اجتماعی.
- باقری، عالیه. (۱۳۹۶). تحلیل جامعهشناختی اثر شبکههای اجتماعی بر دینگریزی جوانان. نخبگان علوم و مهندسی.
- نورمگز، «مطالعه رابطه استفاده از شبکههای اجتماعی و دینگریزی»، ۱۳۹۸.
- نورمگز، «تأثیر مشارکت در گروههای دینی آنلاین بر هویت دینی»، ۱۳۹۹.
نظر شما