آیت‌الله علیدوست: در پژوهش‌های فقهی باید به اصالت و معاصرت توجه شود

به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ استاد درس خارج حوزه علمیه قم، به مناسبت روز پژوهش در جمع محققان مرکز تحقیقات فقهی حقوقی قوه قضائیه، اظهار داشت: اصل ارزشمند بودن پژوهش، تأسیس اسلامی نیست که بگوییم قرآن، پیامبر(ص) و ائمه علیهم‌السلام آمدند و برای پژوهش و تحقیق ـ با ملزوماتی که دارد مثل تفکر ـ ارزش قائل شدند. تحقیق اصل اسلامی نیست بلکه انسانی است، قبل از اسلام بوده و سایر نحله‌ها هم این روش را داشتند.

آیت الله «ابوالقاسم علیدوست» درباره ارزش و جایگاه پژوهش گفت: همان طور که اسلام در بسیاری جاها نهاد امضایی را جابجا می کند، دست‌کاری می‌کند و رتبه‌اش را تغییر می‌دهد، در پژوهش این کار را کرد. روایتی از پیامبر اکرم(ص) وارد شده است که «ثَلاثُ تَخرُقُ الْحُجُبَ وَ تَنْتَهِی إلَی مَا بَیْنَ یَدَی اللهِ: صَرِیْرُ أَقْلامِ الْعُلَمَاءِ وَ وَطْیُ أَقْدامِ المجَاهِدیْنَ وَ صَوْتُ مَغازِلِ المحْصَناتِ» سه چیز است که همه حُجُب را می‌درد و نزد خود خدا قرار می‌گیرد. «صَرِیْرُ أَقْلامِ الْعُلَمَاءِ» قدیم قلم‌های نِی صدا می‌داد. پیامبر(ص) می فرماید که این صدا مستقیم به خدا می‌رسد. این بیان سمبلیک است، پیامبر(ص) می‌خواهند اوج کار علمی و پژوهش را بیان کنند. «وَطْیُ أَقْدامِ المجَاهِدیْنَ وَ صَوْتُ مَغازِلِ المحْصَناتِ» صدای قدم مجاهدین و صدای زنان چرخ‌ریز نیز مستقیم به خدا می‌رسد. بنابراین، این روایت ارزش، علم، جهاد و خدمات اقتصادی را بیان می‌کند.

وی تأکید کرد: اسلام ردیف و ارزش پژوهش و دانش را بالا می‌برد، به گونه‌ای که در غیراسلام سابقه ندارد. به دلیل اینکه روایات و آیاتی که درباره علم، متعلم، دانش و کسب علم داریم، هیچ متفکر و مصلح اجتماعی این گونه بیان نکرده است. ارزش‌انگاری پژوهش از طرف اسلام، کار سترکی است، اثرش را گذاشت و تراث بزرگی به دست ما رسیده است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم درباره بایسته‌های پژوهش عنوان کرد: اولین کار توجه به اصالت و معاصرت است. اصالت به معنای رعایت هنجارهای پژوهش و علم است. اگر کاری را انجام می‌دهیم اما هنجارهای فقهی در آن نباشد این کار، فقهی نیست و متعلق به یک ژورنالیست است. از این رو باید تمام هنجارهای شناختۀ اجتهاد در آن باشد؛ همان که برخی از بزرگان به آن فقه جواهری و اصالت گفته‌اند.

وی اضافه کرد: اگر اصالت به معنای رعایت هنجارها است، معاصرت یعنی توجه به تغییرات و اقتضائات. به معنای اینکه امروزه چه اقتضائاتی بر پدیده‌ای که کار می‌کنم، حکومت می‌کند؟ امام صادقی که برای دیه، صد شتر را معرفی می‌کند، پشت سرش می‌گوید معادل صد شتر، یا دویست گاو یا هزار گوسفند یا هزار مثقال طلا باید باشد. بر اساس تحقیقی که کردم، آن زمان صد شتر، خرج متعارف سی سالِ یک خانوادۀ 5 نفره بود. لذا لازم است فقیه به این مسأله توجه کند. یا در عنوانینی که محقق درباره حُلّه و شتر، پژوهش می‌کند باید به معاصرت بیندیشد. چون حُلّه در دوران ما فرق کرده است. پارچه در زمان قدیم آن قدر عزیز بوده که برای به دست آوردن آن نبش قبر می‌کردند. برای سارق می‌ارزید که برود و دور از چشم داروغه و با ترس و لرز، نبش قبر کند، پارچه کفن را بدزد و با آن ستر عورت کند. اما امروزه حُلّه در مسیر تولید، تغییر هویت داده است. یا شتر تغییر کارکرد داده است، هرچند شکل و اسم این دو تغییری نکرده است. از این رو باید به اقتضائات توجه کرد آن هم در چارچوب فقه.

آیت الله علیدوست با تأکید بر رعایت اصالت و معاصرت در پژوهش‌های فقهی گفت: باید اصالت و معاصرت را مدیریت کرد؛ نه اصالتْ معاصرت را تحت پوشش قرار دهد و نه معاصرتْ اصالت را از بین ببرد.

وی از دیگر بایسته‌های یک پژوهشگر را پیدا کردن عنوان پایه معرفی کرد و افزود: فقیه و پژوهشگر باید عنوان پایه را پیدا کند. اگر چند عنوان است و ببیند همه اصالت دارد، «اصالة الموضوعیة» می‌شود. «فقه تفریق» یعنی پژوهشی که عناوین را جدا می‌کند و «فقه ترکیز» فقهی است که دنبال نقطه مرکزی و پایه است. اصل اول بر تعدد است اما این اصل اولی بسیار نقض شده است و باید درباره نقض آن تحقیق کنیم. شهید مصطفی خمینی در بحث نماز می‌گوید، خفاء اذان و جدران، عنوان مُشیر به یک عنوان دیگر است و آن خروج از شهر است؛ دو روایت این سخن را تأیید می‌کند.

وی در پایان گفت: نباید فکر کنیم که کار زیادی شده، کم مانده و ما دیر به دنیا آمدیم، ابداً. کار خیلی شده اما خیلی خیلی کار بر زمین مانده است. از طرف دیگر، اینکه بگوییم فقها کم کار کردند، بی‌انصافی است.

...............................
پایان پیام/ 167