خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع)_ابنا: جوانان، سرمایههای اصلی هر جامعهای هستند و نقش آنان در پیشرفت و بالندگی هر ملتی بیبدیل است. از این رو، نحوه برخورد با این قشر مهم و تأثیرگذار، همواره مورد توجه آموزههای دینی و اخلاقی بوده است. اسلام، دین جامع و کاملی که به تمامی ابعاد زندگی انسان توجه دارد، رهنمودهای ارزشمندی در زمینه معاشرت با جوانان ارائه کرده است. یکی از زیباترین و آموزندهترین این رهنمودها، حدیثی گهربار از پیامبر اکرم (ص) است که به ظرافت خاصی به اهمیت حسن سلوک با جوانان و دلیل آن اشاره میکند. این حدیث نه تنها یک توصیه اخلاقی، بلکه بیانگر یک حقیقت روانشناختی و اجتماعی است که ریشه در سیره عملی پیامبر (ص) دارد.
تنبیین حدیث شریف نبوی و بررسی آن:
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند:
«أُوصِیکُمْ بِالشَّبَابِ خَیْراً، فَإِنَّهُمْ أَرَقُّ أَفْئِدَةً، وَ لَقَدْ بَعَثَنِیَ اللَّهُ نَبِیّاً فَبَایَعَنِیَ الشُّبَّانُ وَ خَالَفَنِیَ الشُّیُوخُ»(1)
«شما را سفارش میکنم که با جوانان بخوبی و نیکی رفتار کنید، چرا که آنان نازکدلترند. خداوند مرا به پیامبری برانگیخت، (اما) این جوانان بودند که به من گرویدند و یاریام کردند؛ اما بزرگسالان به مخالفت با من برخاستند.»
این حدیث شریف، حاوی چند نکته کلیدی است:
سفارش به نیکی با جوانان: پیامبر اکرم (ص) با لحنی تأکیدی، امت خود را به "نیکی" و "خیر" در برخورد با جوانان توصیه میکنند. این نیکی شامل احترام، درک، مدارا، راهنمایی صحیح و پرهیز از خشونت و سرزنش بیجا میشود.
دلیل نازکدلی جوانان: حضرت دلیل این سفارش را "ارَقُّ أَفْئِدَةً" بودن جوانان ذکر میکنند؛ یعنی دلهای آنان نرمتر و حساستر است. این حساسیت باعث میشود که جوانان زودتر تحت تأثیر قرار بگیرند و در مقابل، زودتر نیز رنجیده خاطر شوند.
راه جذب جوانها(به مساجد) تصرّف دل جوان است. دل جوان یک قیامتی است، اوضاعی است. گرایش جوان به معنویّت یکی از آن رازهای بزرگ الهی است. یک حرف معنوی را برای امثال بنده که بگویند، خب گوش میکنم، حدّاکثر اندکی تأثّر پیدا میکنم، [امّا] همان حرف را به یک جوان بزنند، منقلب میشود، از این رو به آن رو میشود. دل جوان حقیقتپذیر است، دل جوان به فطرت الهی نزدیک است؛ فِطرَتَ اللهِ الَّتی فَطَرَ النّاسَ عَلَیها.(2) دل جوان با نصایح و مطالب معنوی و سلوکی و عرفانی اُنس پیدا میکند، زود اُنس پیدا میکند، زود دلباخته و دلبسته میشود؛ جاذبهی جوانها اینها است. شما سخن را، حرف را، اقدام را با معنویّت، با عرفان واقعی، نه عرفانهای تخیّلی و توهّمی و صوری، یک مقداری آمیخته بکنید، خواهید دید جوان چطور مجذوب میشود و میآید. جاذبهی جوان در مسجد اینها است. وَالّا حالا یک وسیلهی بازی هم آنجا فراهم کردیم، گذاشتیم، خب اگر بنا است برای بازی بیاید، برود در باشگاه بازی کند.(3)
تأیید عملی پیامبر (ص): حضرت برای تأکید بر سخن خود، به تجربه عملی و سیره شخصیشان اشاره میکنند. در ابتدای بعثت، زمانی که پیامبر (ص) رسالت خود را آغاز کردند، با مخالفتها و کارشکنیهای بزرگان و متنفذان قریش روبرو شدند. اما این جوانان بودند که با قلبهای پاک و روحیه جستجوگرشان، به پیامبر ایمان آوردند و در مسیر رسالت، یار و یاور ایشان گشتند.
این حدیث به ما میآموزد که برای جذب جوانان به سوی حق و تربیت صحیح آنان، باید رویکردی مهربانانه، توأم با درک و احترام داشت. دلهای پاک و آماده پذیرش جوانان، نیازمند محبت و هدایت صحیح است.
قرآن کریم، به عنوان کلام وحی، اصول کلی رفتار انسانها را بیان میکند و سیره پیامبر اکرم (ص) تبلور عملی این آموزههاست. حدیث فوق نیز، در راستای همین آموزههای قرآنی قرار میگیرد. در ادامه به برخی از آیات مرتبط اشاره میکنیم:
1. اهمیت نرمخویی و مهربانی در تبلیغ دین:
یکی از برجستهترین آیاتی که به اهمیت نرمخویی و مهربانی در برخورد با مردم، به ویژه در مقام دعوت و هدایت، اشاره دارد:
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ(4)
«به (برکت) رحمت الهی، با آنان نرمخو (و مهربان) شدی؛ و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده میشدند. پس، از (خطای) آنان درگذر و برایشان آمرزش طلب؛ و در کارها، با آنان مشورت کن؛ اما هنگامی که تصمیم گرفتی، (قاطع باش! و) بر خدا توکل کن؛ زیرا خداوند متوکلان را دوست دارد.»
این آیه به وضوح بیان میکند که یکی از عوامل موفقیت پیامبر (ص) در جذب مردم، نرمخویی و مهربانی ایشان بوده است. "لِنتَ لَهُمْ" (با آنان نرمخو شدی) نشاندهنده رویکرد محبتآمیز و مدارای ایشان است. اگر پیامبر (ص) خشن و سنگدل میبودند ("فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ")، مردم از اطراف ایشان پراکنده میشدند ("لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ"). این دقیقاً همان چیزی است که در حدیث در مورد جوانان تأکید میشود. جوانان به دلیل نازکدلی، بیشتر به سمت کسی جذب میشوند که با آنها مهربان و با محبت باشد. بنابراین، آنچه در این آیه به عنوان یک اصل کلی در دعوت به دین مطرح شده، در حدیث به طور خاص در مورد جوانان مصداق پیدا میکند. دلهای نرم و حساس جوانان، نیازمند همان رحمت و نرمخویی است که عامل جذب مردم به پیامبر (ص) بود.
2. دعوت به حکمت، موعظه حسنه و جدال احسن:
قرآن کریم شیوه دعوت به سوی پروردگار را نیزتبیین میکند:
ادْعُ إِلَیٰ سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ ۖ وَجَادِلْهُم بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ ۚ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِیلِهِ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ(5)
«با حکمت و اندرز نیکو، به راه پروردگارت دعوت کن! و با آنها با روشی که نیکوتر است، استدلال و مناظره کن! البته پروردگار تو، از هر کسی بهتر میداند چه کسی از راه او گمراه شده، و چه کسی هدایت یافته است.»
این آیه نیز بر اهمیت رویکرد حکیمانه، موعظه نیکو و جدال احسن (بحث و گفتوگو به بهترین شکل) در دعوت به دین تأکید دارد. این شیوهها، همگی با روحیه نرمخویی و درک متقابل که در حدیث پیامبر (ص) برای برخورد با جوانان مطرح شده، سازگار است. جوانان به دلیل روحیه پرسشگری و عدم تعصب، بیشتر از استدلالهای منطقی (حکمت) و موعظههای دلسوزانه (موعظه حسنه) تأثیر میپذیرند تا از تحمیل و اجبار.
3. احترام به انسان و جایگاه او:
قرآن کریم، کرامت انسان را مورد تأکید قرار داده است. آنجا که میفرماید:
وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِّنَ الطَّیِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَیٰ کَثِیرٍ مِّمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا (6)
«و ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم؛ و آنها را در خشکی و دریا (بر مرکبهای راهوار) حمل کردیم؛ و از انواع روزیهای پاکیزه به آنان بخشیدیم؛ و بر بسیاری از مخلوقات خود، برتری آشکار دادیم.»
این آیه به طور کلی بر کرامت ذاتی همه انسانها تأکید دارد. جوانان نیز به عنوان بخشی از بنیآدم، دارای این کرامت هستند و باید با احترام با آنها برخورد شود. نیکی و حسن سلوک با جوانان که در حدیث پیامبر (ص) توصیه شده، در راستای همین حفظ کرامت انسانی است. رفتار محترمانه و به دور از تحقیر، باعث میشود جوانان احساس ارزش و اعتماد به نفس پیدا کنند و آماده پذیرش پیامهای حق شوند.
حدیث شریف پیامبر اکرم (ص) که درباره سفارش به نیکی با جوانان و دلیل نازکدلی آنان، یک درس بزرگ تربیتی و اجتماعی است. این حدیث نه تنها یک دستور اخلاقی، بلکه بیانگر یک رویکرد اثربخش در تعامل با جوانان است که ریشه در سیره عملی آن حضرت و آموزههای قرآنی دارد. آیات قرآن کریم نیز با تأکید بر نرمخویی، مهربانی، حکمت در دعوت و احترام به کرامت انسانی، چارچوب نظری این رویکرد را فراهم میکنند. بنابراین، برای ساختن جامعهای سالم و پویا، باید به جوانان اهمیت داد، با آنان با محبت و درک برخورد کرد و راهنماییهای حکیمانه را با زبانی نرم و دلنشین به آنان ارائه نمود. این تنها راهی است که میتوان قلبهای پاک و آماده پذیرش آنان را تسخیر کرد و آنان را به سوی خیر و سعادت رهنمون ساخت.
پی نوشت:
1.سفینة البحار، ج 2 ص 176
2.سوره روم/آیه3
3.بیانات رهبرمعظم انقلاب اسلامی در دیدار با ائمه جماعات مساجد تهران(۱۳۹۵/۰۵/۳۱)
4. سوره آل عمران /آیه 159
5. سوره نحل/آیه 125
6. سوره اسراء/ آیه 70
بانو فیروزه دلداری(پژوهشگر، مشاور خانواده، فعال رسانه و فضای مجازی)
نظر شما