رجب، ماه دعا و نیایش؛ بازخوانی معنویت در اسلام برای جهان معاصر

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ جهانی که در آن نفس می‌کشیم جهانی است که با سرعتی دیوانه‌وار و شتابی ویرانگر در چرخش است. گویی زمان فشرده‌تر از همیشه می‌گذرد و انسانِ معاصر را در امواج سهمگین و متلاطمی از اطلاعات رها می‌کند: جریانی بی‌پایان از اخبار، شبکه‌های اجتماعی، اعلان‌های دیجیتال و انتظارات بی‌حدّ و مرز. در این هیاهوی دائمی، فشارهای روزمره تنها به دغدغه‌های مادّی محدود نمی‌شود، بلکه قلب و روح آدمی را نیز نشانه می‌رود و او را با گسست‌هایی عمیق و فزاینده در معنویت خود روبرو می‌سازد. این بحرانِ مدرنِ معنا، که خود را در گسترش روزافزون اضطراب، احساس پوچی، بی‌تعلقی و جست‌وجوهای نافرجام در میان مکاتب گوناگون خودیاری و معنویت‌های سکولار نشان می‌دهد، خود گواهی است روشن بر یک نیاز فطری و نهادینه: نیاز انسان به تعالی، به تعلق داشتن به چیزی برتر، و به برقراری ارتباطی اصیل با حقیقتی فراتر از محدوده‌های مادّی و گذرا.

در چنین چشم‌اندازی است که ماه مبارک رجب در تقویم روحانی اسلام قد بر می‌افرازد و معنایی ژرف می‌یابد. ماهی که پیامبر رحمت حضرت محمد(ص) آن را «ماه استغفار» نامیدند؛ ماهی که درهای آسمان در آن گشوده می‌شود و رحمت بی‌کران الهی چون بارانی زاینده و پاک‌کننده بر زمینِ جان‌ها می‌بارد. اما ماه رجب را نباید صرفاً مجموعه‌ای از اعمال و مناسکِ خشک و تکرار شونده‌ی دینی پنداشت. در عمق‌تر و نگاهی فراتر، این ماه در حقیقت طرحی زنده، پویا و به غایت کارآمد برای خودسازی است. نقشه‌ راهی است که انسان را دعوت می‌کند تا رابطه‌اش را در سه محور بنیادین بازتعریف کند: رابطه‌اش با خالقِ هستی، با خویشتنِ حقیقی و با جهانی که در آن زیست می‌کند. این ماه، لحظه‌ی توقفی آگاهانه در مسیر شتاب‌زده‌ی زندگی است تا نفس بتواند نفسی تازه کند، خود را بازبیابد و بار دیگر، جهت حقیقی حرکتش را بازیابد.

این یادداشت بر آن است تا با واکاوی ابعاد گوناگون این ماه پربرکت، ماه رجب را به عنوان یک الگوی جهانیِ معنویتِ آگاهانه، منضبط و مبتنی بر گفت‌وگو با معبود معرفی کند. الگویی که ریشه در سنتی کهن دارد و اصلی ترین مشکل بشریت فراموشی معاد است که مرگ را پوسیدن می داند در صورتی که اسلام مرگ را از پوست به در آمدن می نامد.

بخش اول؛ رجب ـ سپیدی معنویت و زدودن زنگارها

رجب، واژه‌ای است به معنای تعظیم، بزرگداشت و نیایش را که در خود نهفته دارد. این نام به تنهایی گویای هویت این ماه است: ماه بزرگداشت رابطه بنده با معبود، ماهی که در آن مؤمن با تمام وجود عظمت پروردگار را به نظاره می‌نشیند و خویشتن را در مقام کوچکی و نیازمندی می‌یابد. در احادیث شریف تعابیری عمیق و تأمل‌برانگیز درباره رجب به کار رفته است. از جمله اینکه «رجب، ماه خداست» و ماهی است که ما باید برای ورود به ماه مبارک رمضان ماه قرآن آماده بشویم.

قرآن، کلام نازل شده خداوند است؛ کتابی که هدایت، روشنگری و قانون زندگی را در بر دارد. اما این هدایت نیازمند زمینه‌ای در جان انسان است تا پذیرای آن شود. ماه رجب،دقیقاً آن زمینه‌سازی زمانی و روحانی است. همان‌گونه که قرآن یک «متن نوشتاری» مقدس است، رجب یک «متن وجودی زنده» و یک «فصل آسمانی» از سال است که جهان خلقت را برای دریافت فیض ویژه آماده می‌کند. اگر قرآن نقشه راه است، رجب آماده‌سازی مسافر و صیقل دادن قطب‌نمای درون اوست تا بتواند این نقشه را به درستی بخواند و در مسیر آن گام بردارد.

اعمال و عبادات ویژه این ماه، از روزه‌های مستحب که جسم و جان را از تعلقات مادی می‌رهاند، تا نمازهای خاص و اذکار مأثور مانند ذکر پیوسته «اَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ» همگی در حقیقت ابزارهایی دقیق و طراحی‌شده برای یک «پروژه عظیم پاکسازی درونی» هستند. این اعمال بی‌هدف یا تصادفی نیستند؛ آنها یک نظام تربیتی هماهنگ را تشکیل می‌دهند که هدف نهایی‌اش، زدودن زنگارهایی است که بر آینه صاف و بی‌غل و غش فطرت انسان نشسته است.

این زنگارها چیستند؟ غفلت، آن حالت نیمه‌خوابی روح که انسان را از حضور در لحظه و توجه به نشانه‌های خدا بازمی‌دارد. گناه، که همچون لکه‌ای تیره، شفافیت و نورگیری قلب را کاهش می‌دهد. و دوری از فطرت پاک، که حاصل تعلق‌های افراطی به دنیا و فراموشی اصل خویشتن است. ماه رجب با ریزش باران رحمت خاص خود، این زنگارها را می‌شوید و آینه دل را جلا می‌بخشد. هنگامی که این آینه صیقل بخورد و زنگارها برطرف شوند، آنگاه است که انعکاس نور حقیقت در آن آشکار می‌گردد: نوری که راه‌نماست، گرمابخش است و جان را به سوی کمال رهبری می‌کند. رجب، بنابراین، آغاز سفری است که مقصدش، دیدن جهان در آیینه‌ای پاک و بازگشت به سرچشمه زیبایی و حقیقت است.

بخش دوم؛ دعا در رجب؛ از مناجات تا تحول

شالوده‌ی معنویت رجب بر محور «دعا» استوار است. اما دعا در این ماه، فراتر از یک درخواست ساده، به یک دیالوگ وجودی تبدیل می‌شود. پیامبر «ص»فرمود: «رجب ماه خدا و شعبان ماه من و رمضان ماه امت من است.» این تقدم رجب به عنوان ماه خدا، نشان‌دهنده‌ی اهمیتی است که این ماه برای برقراری ارتباط مستقیم و بی‌واسطه با خداوند دارد. در این ماه، مؤمن میکوشد با راز و نیاز، خدا را به عنوان تنها پناه و مونس حقیقی بشناسد. دعاهای مأثور این ماه، مانند دعای «یا مَنْ اَرْجُوهُ لِکُلِّ خَیْرٍ»سرشار از مضامینی چون شناخت عظمت خدا، اعتراف به نقصان و فقر ذاتی انسان، ابراز شوق به قرب و طلب توفیق اطاعت است. این دعاها در حقیقت، برنامه‌ی آموزشی قلب هستند تا زبان نیاز و عشق را بیاموزد. این جنبه از رجب، پیوندی ناگسستنی با جریان عرفان اسلامی دارد که دعا را «معراج مؤمن» می‌داند.

بخش سوم؛ رجب، پلی به سوی رمضان؛ منطق تدریج در تربیت

یکی از وجوه هوشمندانه‌ ی نظام معنوی اسلام، تدریج و آماده‌سازی است. ماه‌های رجب، شعبان و رمضان، یک سه‌گانه‌ی تربیتی پیوسته را تشکیل می‌دهند. رجب، مرحله‌ی پاکسازی و جذب رحمت است. شعبان، مرحله‌ی آراستن به فضایل و نورانیت «به ویژه با تأکید بر صلوات بر پیامبر که نور وجودی اوست». و سرانجام رمضان، مرحله‌ی نزول کامل فیض، میهمانی خدا و تحقق عبودیت است. بدون پاکسازی رجب، تابش نور شعبان به کمال نمی‌رسد و بدون این دو، ورود به ضیافت رمضان، آن ثمره‌ی مطلوب را نخواهد داشت. این سیر منطقی، برای مخاطب امروزی که با مفاهیم توسعه‌ی فردی و برنامه‌ریزی برای اهداف بزرگ آشناست، بسیار قابل درک و الهام‌بخش است. اسلام برای رسیدن به «اکتساب تقوا» در رمضان (که هدف نهایی روزه است)، یک دوره‌ی فشرده‌ی ۳ ماهه‌ی آمادگی روحی پیش‌بینی کرده است.

بخش چهارم؛ پیوند با میراث ابراهیمی و گفت‌وگوی بین‌ادیانی

رجب ماه وقوع رویداد بزرگ معراج پیامبر اسلام «ص» نیز هست. معراج سفر روحانی پیامبر از مسجدالحرام به مسجدالاقصی و سپس عروج به ملکوت است. این واقعه، پیوندی نمادین با پیامبران پیشین، به ویژه حضرت ابراهیم «ع»و حضرت موسی «ع»برقرار می‌کند. مسجدالاقصی، نخستین قبله‌ی مسلمانان، نماد تداوم رسالت‌های آسمانی است. بنابراین، ماه رجب فرصتی است برای تأمل بر اشتراکات ادیان ابراهیمی در باور به معاد، وحی، سفر معنوی و ارزش‌های مشترک اخلاقی.

از نگاهی دیگر مفهوم «ماه‌های حرام» در اسلام «که رجب یکی از آنهاست»و ممنوعیت جنگ و درگیری در آنها، می‌تواند موضوعی برای گفت‌وگوی بین‌المللی درباره‌ی صلح، آتش‌بس معنوی و احترام به زندگی باشد. این ماه دعا را می‌توان به دعا برای صلح جهانی تعبیر کرد و از همه‌ی انسان‌های نیک‌نهاد، فارغ از دین، برای تأمل و آرامش‌طلبی در این ایام دعوت نمود که روابط بین الملل در اسلام بر پایه عدل و وحدت استوار است.

دعوت به تجربه‌ای جهانی

ماه رجب در نهایت عودتی همگانی به سمت نور، پاکی و نزدیکی است. این ماه به ما یادآوری می‌کند که معنویت حقیقی، ریشه در آگاهی، خلوص نیت، انضباط و ارتباط عاشقانه با منبع هستی دارد. معرفی این ماه به مخاطب جهانی نه تبلیغ یک دین خاص، بلکه اشتراک‌گذاری یک گنجینه‌ی تجربه‌شده‌ی انسانی برای کمال‌جویی است. شاید بتوان از همه‌ی علاقه‌مندان، صرف نظر از باورهایشان، دعوت کرد تا تجربه‌ای معنوی از جنس رجب را بیازمایند: اختصاص زمانی روزانه برای تأمل، تمرین نیایش شخصی برای صلح درون و جهان، یا یک روز روزه‌ی سکوت و تفکر درباره‌ی مسیر زندگی. باشد که رحمت این ماهِ دعا، شامل حال همه‌ی جویان حقیقت و آرامش در سراسر گیتی شود و خدای متعال انسان را طوری خلق کرده است که با گناه حال او خوب نمی‌شود و در مدینه گناه کاران با نماز و استغفار علی بن الحسین حضرت زین العابدین « علیه السلام » توبه می کردند.

به قلم حجت الاسلام احمدی اراکی پژوهشگر و کارشناس دینی

..........................

پایان پیام