به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ خطبه اول نهج‌البلاغه، مجموعه‌ای از مباحث اعتقادی از زبان امام علی(ع) است که در آن موضوعات مختلفی بیان شده است. بخش‌هایی از این خطبه، قبل از تالیف نهج‌البلاغه توسط سید رضی، در کتاب «توحید» مرحوم صدوق در کتاب توحید و کتاب «تحف العقول» ابن شعبه حرّانی نقل شده است.
این خطبه از مهم‌ترین خطبه‌های نهج‌البلاغه است که می‌توان جایگاه آن را همانند جایگاه «فاتحه الکتاب» در قرآن کریم دانست. این خطبه شامل یک دوره فشرده جهان‌بینی اسلامی است که با بررسی صفات کمال و جمال خداوند آغاز شده و سپس به مسئله آفرینش جهان، آفرینش آسمان‌ها، آفرینش زمین، آفرینش فرشتگان، آفرینش حضرت آدم(ع) و داستان سجده فرشتگان و مخالفت ابلیس می‌پردازد.
در ادامه خطبه، فلسفه بعثت پیامبران با تاکید بر بعثت پیامبر اسلام(ص) و اهمیت توجه به سنت‌های ایشان، همچنین عظمت قرآن مجید سخن گفته می‌شود. در ادامه نیز با بررسی موضوع «حج» به عنوان یک فریضه الهی و بررسی اسرار این عبادت عظیم این خطبه به پایان می‌رسد.
اهمیت این خطبه به گونه‌ای است که می‌توان گفت: محورهای اصلی مجموعه خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار کل کتاب نهج‌البلاغه، در این خطبه به صورت فشرده بیان شده است. به این ترتیب می‌توان گفت انتخاب این خطبه در ابتدای این کتاب، نشانه‌ای از ذوق ادبی سرشار علامه سید رضی بوده است.
محورهای کلی خطبه
در مجموع می‌توان گفت که ۱۷ محور کلی در این خطبه بیان شده است که برخی از آنان بیان می‌شود:
در بخش اول این خطبه، از شناخت محدود انسان و ناتوانی او از ستودن پروردگار، شمارش نعمت‌های الهی، ادای حق خداوند و درک ذات او، همچنین ناتوانی اندیشه‌ها و فکرها در شناخت خدا و در نهایت عجز انسان از تعریف و توصیف خداوند سخن گفته شده است.
در ادامه موضوع خداشناسی با محورهای ذات نایافتنی خداوند همراه با بیان برخی از صفات خدا مانند بی‌آغاز و بی پایان بودن او (جل و علا)، خلق شدن خلائق به قدرت خدا، همچنین پدید آوردن بادها و آرام‌کننده زمین به وسیله کوه‌ها بیان شده است.
سپس در ادامه، مراحل تکاملی دین‌شناسی همراه با نفی روش‌های دروغین خداشناسی و بیان روش‌های صحیح خداشناسی، همچنین راه‌های شناخت خدا و نشانه‌های او در طبیعت همراه با بیان برخی از شگفتی‌های خلقت در جو زمین و فضا، هوا، آب، طوفان و باد، دریا، اقیانوس و خلقت هفت آسمان در این خطبه تشریح می‌شود.
معرفی انواع فرشتگان و بیان اوصاف آن‌ها و نحوه خلقت انسان و نحوه نفخه روح الهی در آن، همچنین معرفی کرامت انسان و نحوه سرپیچی شیطان از دستور خداوند فرازهای دیگر از این خطبه را تشکیل می‌دهد.
فلسفه بعثت انبیاء الهی، بیان روش‌های تبلیغی آنان، همچنین بررسی صفات رسولان خدا در طول تاریخ همراه با تاکید خاص بر فلسفه بعثت پیامبر اسلام(ص) و توصیف دوران جاهلیت نیز بخشی از سخنان امام علی(ع) در خطبه اول نهج‌البلاغه است.
بیان ویژگی‌های قرآن کریم و بیان ۱۸ صفت از اوصاف این کتاب آسمانی، مانند بیان حلال و حرام، واجب و مستحب، مباح و ممنوع، حاوی آیات روشن و تفسیرکننده نکات پیچیده، هشداردهنده گناهان کبیره نیز از بخش‌های دیگر این خطبه است.
در بخش آخر خطبه نیز جایگاه، آثار و اهمیت خانه خداوند و حج بیان شده است.
امام خمینی(ره) در پیامی به مناسبت برگزاری کنگره هزاره نهج‌البلاغه، با اشاره به بخشی از خطبه اول نهج‌البلاغه، گفته است: «فیلسوفان و حکمت‌اندوزان بیایند و در جملات خطبه اول این کتاب الهی به تحقیق بنشینند و افکار بلندپایه خود را به کار گیرند و با کمک اصحاب معرفت و ارباب عرفان این یک جمله کوتاه را به تفسیر بپردازند و بخواهند بحق، وجدان خود را برای درک واقعی آن ارضا کنند؛ به شرط آنکه بیاناتی که در این میدان تاخت و تاز شده است آنان را فریب ندهد و وجدان خود را بدون فهم درست بازی ندهند و نگویند و بگذرند، تا میدان دید فرزند وحی را دریافته و به قصور خود و دیگران اعتراف کنند و این است آن جمله: مع کل شی لا بمقارنة و غیر کل شی لا بمزایلة»
در بخش‌های بعدی این نوشته، خطبه دوم نهج‌البلاغه به صورت اجمالی بررسی خواهد شد.
منابع:
کتاب: پیام امام، شرح نهج‌البلاغه آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی
کتاب: فرهنگ معارف نهج البلاغه، مرحوم محمد دشتی
کتاب: صحیفه نور، امام خمینی
کتاب: توحید شیخ صدوق
کتاب: تحف‌العقول، ابن شعبه حرانی
........................
پایان پیام
نظر شما