به مناسبت برگزاری همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم، خبرگزاری اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ با همکاری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نشست تخصصی «تحول دانش حقوق و سیاست در حوزه علمیه قم» را پیش از ظهر امروز سه شنبه در محل سالن جلسات این خبرگزاری در شهر قم برگزار کرد.
در این نشست علمی که با هدف تحلیل تطور معرفتی حوزه در یک قرن گذشته در زمینه‌های حقوقی و سیاسی برگزار شد، دو تن از پژوهشگران برجسته حوزه اندیشه دینی، دکتر عبدالوهاب فراتی و دکتر قاسم بابایی، به تبیین روندهای تحولی و چالش‌های نظری این دو حوزه پرداختند.
فراتی: پیش از انقلاب، دانش سیاسی در حوزه وجود نداشت
دکتر عبدالوهاب فراتی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، با مرور دوره تاریخی شکل‌گیری مباحث سیاسی در حوزه، تصریح کرد: «پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، آنچه در حوزه با عنوان سیاست مطرح می‌شد، فاقد انسجام نظری و ساختار معرفتی منظم بود. مباحث سیاسی بیشتر به شکل خطابه‌ها و نوشته‌های پراکنده‌ای توسط خطبا و طلاب ارائه می‌شد که واجد ویژگی‌های یک دانش مستقل نبود.»
وی افزود: «در آن دوره، مفاهیم کلیدی مانند دولت، حکومت، عدالت و سیاست با نگاهی ساده‌سازی‌شده و سنتی مورد اشاره قرار می‌گرفت و فاقد تحلیل‌های ناظر به واقعیت پیچیده نظام‌های سیاسی مدرن بود. این وضعیت از دوره شیخ عبدالکریم حائری تا پیروزی انقلاب اسلامی استمرار داشت.»
فراتی با اشاره به نقطه عطف انقلاب اسلامی در تحول نگاه حوزه به سیاست گفت: «انقلاب اسلامی داعیه‌ای بزرگ در سامان‌دهی زندگی سیاسی بر اساس نصوص دینی داشت و این مسئولیت به دوش حوزه‌های علمیه نهاده شد. از این زمان، مفاهیم سیاسی از حالت حاشیه‌ای به متنی تبدیل شدند و شاهد رشد تدریجی از پراکندگی به انسجام، و از سادگی به عمق و پیچیدگی در این عرصه بودیم.»
وی با تأکید بر این‌که از دهه ۱۳۷۰ شمسی به بعد، حوزه به درک تولید دانش مستقل سیاسی نائل شد، ادامه داد: «پیش از این، حتی مفاهیم کلیدی مانند ولایت فقیه در ذیل فقه عام مطرح می‌شد، ولی اکنون حوزه در حال تولید دانش‌هایی همچون فقه سیاسی، اخلاق سیاسی و فلسفه سیاسی با متون و اساتید بومی خود است. این نقطه تمایز مهمی با علوم وابسته‌ای مانند جغرافیای سیاسی است که صرفاً در مؤسسات حوزوی تدریس می‌شوند ولی دانش حوزوی محسوب نمی‌گردند.»
بابایی: تحول در دانش حقوق متأثر از مشروطه و انقلاب اسلامی است
در بخش دوم نشست، دکتر قاسم بابایی، دبیر قطب علمی فلسفه دین اسلامی، با تمرکز بر سیر تطور دانش حقوق در ایران، این روند را به چهار دوره تاریخی تقسیم کرد: پیشامشروطه، مشروطه، پسامشروطه و پس از انقلاب اسلامی.
بابایی با اشاره به موقعیت خاص ایران در تاریخ تمدن اسلامی و سهم آن در تولید دانش، گفت: «در دوره صفویه، با رسمی شدن مذهب شیعه، بافت علمی کشور نیز دچار تحول شد و دانش‌های دینی در مسیر رشد و توسعه قرار گرفتند. در مشروطه نیز با آشنایی با غرب و ضعف سلطنت، ایرانیان در پی مفاهیم نوینی چون قانون و حاکمیت ملی برآمدند و همین مسئله، بستر ورود حقوق به عنوان دانشی منسجم در حوزه را فراهم کرد.»
وی افزود: «در جریان تدوین قانون اساسی مشروطه، حضور علما باعث شد که مذهب رسمی کشور شیعه اثنی‌عشری تثبیت شده و اجرای قانون تحت نظارت پنج مجتهد جامع‌الشرایط قرار گیرد. این مشارکت جدی در نظام‌سازی حقوقی، حاصل همت علمای حوزه بود.»
به‌گفته بابایی، انقلاب اسلامی بستر رشد و شکوفایی نظام حقوقی اسلامی شد. او افزود: «پس از انقلاب، حوزه علمیه نقش مستقیمی در تدوین، تفسیر و اجرای قانون ایفا کرده است. اکنون نظام قانون‌گذاری در ایران از مرحله بساطت گذشته و به سطحی از پیچیدگی و انسجام مفهومی رسیده که می‌توان آن را یک دیسپلین علمی در دانش حقوق اسلامی دانست.»
وی همچنین تأکید کرد که حوزه علمیه در به عرصه نقد و بازسازی مفاهیم حقوقی نیز وارد شده و در دوره پیش از پیروزی انقلاب اسلامی نیز در مواجهه با مسائلی چون کاپیتولاسیون، کشف حجاب، و اصلاح قانون خانواده، نقش فعالی در دفاع از شریعت ایفا کرده است.
حوزه علمیه قم، از حاشیه‌نشینی در دانش سیاست و حقوق تا مرکزیت نظری
نشست «تحول دانش حقوق و سیاست در حوزه علمیه قم» به‌عنوان یکی از سلسله برنامه‌های علمی مرتبط با همایش صدمین سال بازتأسیس حوزه، کوشید تا تصویری روشن از مسیر صد ساله فکری حوزه علمیه ارائه دهد.
این نشست با تأکید بر نقش تحولات تاریخی چون مشروطه و انقلاب اسلامی، تأسیس نهادهای علمی جدید در حوزه، و حرکت به سوی تولید دانش‌های بومی و تخصصی، گامی در راستای بازشناسی موقعیت معاصر حوزه در فضای دانش اسلامی تلقی می‌شود.
..............................
پایان پیام/ ۲۶۸
نظر شما