خبرگزاری بین المللی اهل بیت علیهم السلام_ ابنا: تاریخ جوامع بشری همواره شاهد ظهور و سقوط تمدنهای گوناگون بوده است. آنچه در این فراز و نشیبها جلب توجه میکند، عوامل مشترکی است که به تدریج بنیانهای یک جامعه را از درون میپوساند و آن را به سوی نابودی سوق میدهد. متن پیش رو با بیانی تند و هشداردهنده، تصویری روشن از مراحل انحطاط یک جامعه ترسیم میکند؛ جامعهای که در دام فساد اخلاقی، ریاکاری دینی و گسست اجتماعی گرفتار شده است. این تحلیل نهتنها به ریشههای درونی فروپاشی اشاره دارد، بلکه پیامدهای بیرونی آن را نیز — از عذاب الهی تا انزوای انسانهای صالح — بررسی میکند. در اینجا میکوشیم با استناد به این متن، عوامل کلیدی سقوط یک جامعه را شناسایی کنیم و نشان دهیم که چگونه بیاعتنایی به ارزشهای اصیل میتواند تمدنی را به کام نابودی بکشاند.
ابتدا گذری داشته باشیم بر کلام امیر المومنین در رابطه با عوامل سقوط جامعه، این خطبه در میانه جنگ جمل و پس از پیروزی در جنگ ایراد شده:
شما سپاه یک زن، و پیروان حیوان (شتر عایشه) بودید، تا شتر صدا می کرد می جنگیدید، و تا دست و پای آن قطع گردید فرار کردید. اخلاق شما پست، و پیمان شما از هم گسسته، دین شما دو رویی، و آب آشامیدنی شما شور و ناگوار است.
کسی که میان شما زندگی کند به کیفر گناهش گرفتار می شود، و آن کس که از شما دوری گزیند مشمول آمرزش پروردگار می گردد. گویا مسجد شما را می بینم که چون سینه کشتی غرق شده است، که عذاب خدا از بالا و پایین او را احاطه می کند، و سرنشینان آن، همه غرق می شوند.(۱)
و در روایتی است: سوگند به خدا، سرزمین شما را آب غرق می کند، گویا مسجد شما را می نگرم که چون سینه کشتی یا چونان شتر مرغی که بر سینه خوابیده باشد بر روی آب مانده است.(۲) و در روایت دیگر: مانند سینه مرغ روی آب دریا.(۳)
و در روایت دیگری آمده: خاک شهر شما بد بوترین خاکهاست، از همه جا به آب نزدیک تر و از آسمان دورتر، و نُه دهم شرّ و فساد در شهر شما نهفته است، کسی که در شهر شما باشد گرفتار گناه، و آن که بیرون رود در پناه عفو خداست. گویی شهر شما را می نگرم که غرق شده، و آب آن را فرا گرفته. چیزی از آن دیده نمی شود، مگر جاهای بلند مسجد، مانند سینه مرغ بر روی امواج آب دریا.(۴)
حالا تحلیلی داشته باشیم چگونه یک جامعه طبق فرموده امام سقوط خواهد کرد؟
۱. فساد اخلاقی و دوگانگی رفتاری
الف- در متن اشاره شده است: اخلاق شما پست، و پیمان شما از هم گسسته، دین شما دو رویی.... این جملات نشان میدهند که نابودی یک جامعه از زمانی آغاز میشود که اصول اخلاقی جای خود را به ریا، خیانت و نقض پیمانها میدهند.
ب- وقتی صداقت و یکرنگی از بین برود، اعتماد عمومی متلاشی میشود و همبستگی اجتماعی از بین میرود.
۲. دوری از دین راستین و روی آوردن به ظاهرسازی
الف- عبارت دین شما دو رویی حاکی از آن است که جامعه به جای التزام به آموزههای اصیل دینی، به تشریفات و نمایشِ دینداری روی آورده است.
ب- وقتی دین از نقش هدایتگری خارج شود و به ابزاری برای توجیه فساد تبدیل گردد، جامعه به سمت انحطاط پیش میرود.
۳. گسست اجتماعی و نقض پیمانها
الف- پیمان شما از هم گسسته نشان میدهد که وفاداری به تعهدات فردی و اجتماعی از بین رفته است.
ب - هنگامی که افراد به عهدهای خود پایبند نباشند، نظم جامعه مختل میشود و هرج و مرج جایگزین آن میگردد.
۴. فساد محیطی و تأثیر آن بر زندگی مردم
الف- در متن آمده است: خاک شهر شما بد بوترین خاکهاست... نُه دهم شرّ و فساد در شهر شما نهفته است. این نشان میدهد که فساد در تمام جنبههای زندگی نفوذ کرده و محیطی آلوده (هم از نظر اخلاقی و هم طبیعی) ایجاد شده است.
ب- وقتی محیط زندگی از نظر معنوی و مادی آلوده شود، سلامت روانی و جسمانی جامعه نیز آسیب میبیند.
۵. عذاب الهی و پیامدهای طبیعی فساد
الف- تصاویر نمادین غرق شدن شهرو مسجد مانند کشتی غرقشده بیانگر مجازات الهی در نتیجهی فساد گسترده است.
ب- در بسیاری از متون دینی، عذابهای طبیعی (مانند سیل، خشکسالی و...) نتیجهی رفتارهای نادرست انسانها دانسته شدهاند.
۶. انزوای اجتماعی و فرار از مسئولیت
الف- عبارت کسی که میان شما زندگی کند به کیفر گناهش گرفتار می شود، و آن کس که از شما دوری گزیند مشمول آمرزش پروردگار می گردد نشان میدهد که جامعه به جایی رسیده که حضور در آن برابر با مشارکت در گناه است.
ب- وقتی جامعه به جای پیشرفت، به سمت تباهی حرکت کند، افراد نیک نیز مجبور به ترک آن میشوند و این روند، فروپاشی را تسریع میکند.
نتیجه گیری
از این متن میتوان دریافت که سقوط یک جامعه با عوامل درونی (مانند فساد اخلاقی، ریاکاری و گسست اجتماعی) آغاز میشود و در نهایت به عواقب بیرونی (مانند مجازات الهی، نابودی محیطی و انزوای اجتماعی) منجر میگردد. برای جلوگیری از چنین سرنوشتی، بازگشت به اصول اخلاقی، پایبندی به پیمانها و دوری از ظاهرسازی ضروری است.
پینوشت:
۱-خطبه۱۳- ترجمه محمد دشتی
۲_الغیبه_ص۲۹۰
۳-کامل الزیارات_ص۴۶۵
۴-کافی_ج۸،ص۳۷۲
نظر شما