به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا ـ اگرچه اتیوپی از نظر تاریخی به عنوان کشوری مسیحی شناخته میشود، واقعیت جمعیتی آن پیچیدهتر و متنوعتر است. در حالی که آمار رسمی کشور – از جمله سرشماری سال ۲۰۰۷ – نسبت مسلمانان را حدود ۳۳ درصد اعلام میکند، بسیاری از پژوهشگران و فعالان اسلامی بر این باورند که این رقم کمتر از میزان واقعی است، زیرا عوامل سیاسی و اداری در روند سرشماری تأثیرگذار بوده است.
براساس گزارش شبکه الجزیره، آبی احمد نخستوزیر اتیوپی در مناسبتهای مختلف بر اهمیت پذیرش تنوع دینی در ساخت دولت مدرن تأکید کرده و از نقش و تأثیر مسلمانان این کشور در حیات عمومی اتیوپی طی قرون گذشته سخن گفته است.
این اظهارات در چارچوب تلاشهای دولت اتیوپی برای نزدیک کردن گروههای دینی مختلف صورت میگیرد، از جمله تشکیل «شورای عالی اسلامی اتیوپی» که گامی مهم در جهت پایان دادن به سالها تنش میان حکومت و مسلمانان دانسته شد.
در طول قرنها، علمای اسلام در اتیوپی ستون فقرات هویت دینی و فرهنگی مسلمانان بودهاند. آنان با وجود فشارهای سیاسی و فرهنگی، نقش محوری در حفظ ایمان، آموزش دینی و گسترش علم از دوران امپراتوریها تا عصر دولت مدرن ایفا کردهاند.
منلیک دوم و چالش مناطق مسلماننشین
در اواخر قرن نوزدهم، اتیوپی در دوران سلطنت امپراتور منلیک دوم (۱۸۸۹ تا ۱۹۱۳) وارد مرحلهای از گسترش سیاسی شد. او مناطق عمدتاً مسلماننشین مانند ولو، هرر، بالی و عَرْسی را به قلمرو دولت مرکزی افزود.
این اقدام، سلطه کلیسای ارتدکس را تقویت و نوعی برتری فرهنگی رسمی ایجاد کرد که موجب شد جوامع مسلمان در روستاها و مناطق دورافتاده به عنوان اقلیتهایی در کشوری مسیحی در میان دریایی از اسلام به شمار روند.
در این شرایط، علمای مناطق روستایی اتیوپی به خط مقدم دفاع از ایمان اسلامی بدل شدند. آنان با تکیه بر حمایت مردمی و آموزش در مساجد و خانهها، به تدریس قرآن و علوم دینی پرداختند و شعله ایمان را در دل مردم زنده نگه داشتند.
هرر؛ الازهر اتیوپی
در شرق اتیوپی، شهر تاریخی هرر – در فاصله حدود ۵۲۵ کیلومتری از آدیسآبابا – از قرن دهم میلادی مرکز علمی و دینی اسلام در منطقه بود. این شهر با مدارس و زاویههای خود، نسلهای متعددی از علما و مبلغان را تربیت کرده است. نفوذ علمی هرر به مناطق اورومیا، عفر و سومالی اتیوپی گسترش یافت. در این شهر بیش از ۸۰ مسجد وجود دارد که سه مورد از آنها به قرن دهم هجری بازمیگردد.
سازمان یونسکو هرر را در فهرست میراث جهانی ثبت کرده و آن را نمادی زنده از تمدن اسلامی در آفریقا دانسته است. از چهرههای برجسته هرر میتوان به شیخ عبدالله علی شریف اشاره کرد که عمر خود را صرف گردآوری نسخههای خطی اسلامی و حفظ میراث فقه مالکی و تصوف کرد.
مدارس روستایی؛ دانشگاههای کوچک
در مناطقی مانند ولو، بالی و عَرْسی، حلقههای آموزشی علمای دین ساختاری منسجم پدید آوردند که ستون اصلی بقای اسلام در میان جوامع متنوع بود. آنان حدود ۱۲ درس مختلف از جمله فقه، تفسیر، نحو و منطق تدریس میکردند و شاگردان را برای فتوا و ارشاد تربیت مینمودند.
از میان علمای برجسته این دوره میتوان به شیخ فقیه هاشم الهرری، شیخ احمد بن صالح ارغوبا، شیخ الزبیر، شیخ جمالالدین و شیخ محمد زین اشاره کرد. «مرکز دانا» یکی از مهمترین پایگاههای تربیت علمای دینی بود که نسلی پس از نسل دیگر، راه آموزش اسلامی را ادامه داد.
چهرههای معاصر و نوسازی آموزش دینی
در آدیسآبابا، شیخ محمد حسین به عنوان یکی از مروجان گفتوگوی دینی شناخته میشود. او مدارسی را بنیان نهاد که آموزش دینی و درسی مدرن را با هم ترکیب کردند. شیخ ابراهیم توفا نیز نخستین انتخابات آزاد شورای عالی امور اسلامی را در سال ۲۰۲۵ با مشارکت بیش از ۱۳ میلیون رأیدهنده از ۴۹ هزار مسجد برگزار کرد.
در اکتبر ۲۰۲۵، اتیوپی بدرقهکننده شیخ حاج عمر ادریس مفتی اعظم پیشین، بود که از چهرههای برجسته اعتدال و همزیستی به شمار میرفت. مراسم تشییع او با حضور گسترده مردم و مقامات برگزار شد و جایگاه او را در وجدان جمعی مسلمانان نشان داد.
آموزش؛ ابزار مقاومت فرهنگی
در متن جامعه اتیوپی، آموزش دینی اسلامی ابزاری برای مقاومت فرهنگی و اجتماعی بود، بهویژه در دورانهایی که جوامع مسلمان با حاشیهنشینی سیاسی مواجه بودند.
علما با نظام حلقات سنتی به تدریس فقه، تفسیر و حدیث پرداختند و مذهب شافعی را در مناطق گستردهای تثبیت کردند. آنان همچنین به ترجمه متون اسلامی به زبانهای محلی مانند اورومو، امهری و سومالیایی دست زدند تا معارف دینی در زندگی روزمره مردم جاری شود. این ترجمهها نه فقط ابزار آموزش، بلکه نوعی کنش فرهنگی برای تثبیت هویت اسلامی در جامعهای چندقومیتی بودند.
با وجود کمبود منابع، شبکهای از مدارس قرآنی، زوایا و مراکز دعوت اسلامی شکل گرفت که همچنان پناهگاه معنوی و فرهنگی مسلمانان اتیوپی به شمار میرود.
شعلهای که خاموش نمیشود
علمای اسلام در اتیوپی تنها واعظ یا فقیه نبودند؛ آنان رهبران فکری و اجتماعی بودند که دین را با زندگی مردم درآمیختند. در طول تاریخ، آنان با علم و بردباری در برابر فشارها ایستادند و ارزشهای ایمان، علم و همزیستی را در جامعه ریشهدار کردند.
امروز نیز این شبکه علمی و دینی به عنوان ضامن هویت اسلامی در اتیوپی شناخته میشود و نقشی حیاتی در تولید دانش دینی و حفظ انسجام اجتماعی ایفا میکند. در سرزمین حبشه، جایی که تمدنها در هم تنیدهاند، شعله اسلام همچنان در دل عالمان میدرخشد و پیام دانش و کرامت را به نسلهای آینده منتقل میکند.
..............................
پایان پیام/ ۲۶۸
نظر شما