به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا ـ نشست علمی «زیست اجتماعی علویان ترکیه» روز دوشنبه، ۱۹ آبانماه ۱۴۰۴، در دانشگاه باقرالعلوم شهر قم برگزار شد. این نشست در قالب سلسله نشستهای «زیست اجتماعی شیعیان مناطق مختلف جهان»، به همت انجمن علمی «تاریخ اجتماعی شیعیان فائزون» و با همکاری انجمن «تاریخپژوهان حوزه علمیه» برگزار گردید. در این نشست، دکتر زهرا کبیریپور، پژوهشگر و دکترای تاریخ تشیع، به تبیین ریشههای تاریخی، ساختار اجتماعی، و تحولات مذهبی جامعهی علویان ترکیه پرداخت.
به گزارش خبرنگار ابنا، پژوهشگر تاریخ تشیع با اشاره به اینکه واژهی علوی به دلیل نسبت با امیرالمؤمنین (ع) و پیامبر (ص) برای پیروان این طریقه خوشایند است، افزود: علویها و بکتاشیها ریشهای واحد دارند و ددهها (مراجع دینی علوی) نیز در مصاحبهها بر یگانگی این دو گروه اصرار میورزند. وی توضیح داد که نماد ذوالفقار بهصورت گردنآویز بر گردن اغلب علویهای ساکن ترکیه، بهویژه مردان، دیده میشود جایگاه نمادینی نزد علویان دارد. در جمخانهی سید صبری، کتیبهای با عبارت «لا فتی الا علی لا سیف الا ذوالفقار» به زبان ترکی استانبولی و تصویر امیرالمؤمنین (ع) نصب شده است.
ساختار تاریخی و ریشههای انزوا
دکتر کبیریپور ریشههای علویان ترکیه را به مهاجرت گسترده اقوام ترکتبار به آناتولی پس از حملهی مغول به ایران نسبت داد. حاج بکتاش ولی اهل نیشابور، خود یکی از مهاجرانی بود که به آناتولی پناه برد و در روستایی (که اکنون شهر حاج بکتاش نامیده میشود و مزار وی آنجاست) نخستین خانقاه را بنا نهاد. وی مورد توجه ترکمنهای تحت ظلم و تبعیض نژادی بود و پیرامون وی جمع میشدند.
پژوهشگر تاریخ تشیع به دورههای تحول علویان اشاره کرد و گفت: در دورهی سوم، دولت عثمانی سرکوب شدیدی را آغاز کرد که منجر به لغو بکتاشیه و بستهشدن خانقاهها شد. این ظلمها، از جمله قتلعام ۴۰ هزار علوی به دست سلطان مراد (معروف به قویجو مراد)، و قیامهایی مانند باباییان و جلالیان را در پی داشت. همین مسائل باعث شد علویها برای فرار از عمال حکومت به کوهستانها و مناطق صعبالعبور پناه ببرند و انزوا بهتدریج جزو اعمال و مناسکشان شد.
دلیل ترک نماز
وی درباره دلیل دوری علویان از نماز، که یکی از ابهامات جامعه شیعی است، تبیین کرد: در دورهی سرکوب، علویها برای اینکه توسط عثمانیها شناسایی نشوند (زیرا که نماز شیعیان با اهل سنت تفاوت داشت)، آن را رها کردند و به مرور نماز از فقهشان جدا شد. با این حال، نسخههای خطی قدیمی در منازل ددهها یافت شده که در آنها احکام کامل نماز، وضو و غسل شیعیان نوشته شده است که نشان میدهد نماز جزو آیین اصلی آنها بوده است.
پژوهشگر تاریخ تشیع افزود: با وجود اینکه فعالیتهای علویان در دوران جمهوری ترکیه و حکومت آتاترک متوقف شد و خانقاه حاج بکتاش ولی به موزه تبدیل گشت، علویان آتاترک را منجی خود میدانند و وی را به عثمانیها ترجیح میدهند. به همین دلیل، تصویر آتاترک در کنار امیرالمؤمنین (ع) و حاج بکتاش ولی در تمامی جمخانهها مشاهده میشود.
ساختار نژادی، مرجعیت و «دوشکونلوک»
در ترکیه آمار رسمی از مذاهب وجود ندارد طبق بررسیهای مختلف جمعیت علویها در ترکیه حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیون نفر تخمین زده میشود، اما به دلیل تنوع نژادی (ترکمنها، کُردها، زازاها، نُصیریها) و پراکندگی، آنها رهبری متمرکزی ندارند و نمیتوانند حقوق خود را از دولت بگیرند. جمخانهها عموماً با کمکهای مردمی اداره میشوند و از حمایت دولتی محروماند.
- دده؛ مرجع مطلق: «دده» مرجع مطلق علویان در تمام ساحتهای زندگی است. این مقام موروثی بوده و تنها به سادات منتقل میشود. وی تأکید کرد که در میان علویها پنج نوع تفسیر از حضرت علی (ع) وجود دارد که خود موجب اختلاف و عدم وجود مرجع واحد شده است.
- پوستنشینی: نشستن دده بر روی پوست گوسفند (پوستنشینی) رسمی دیرینه است که نمادی از جایگاه ویژه عبدالموسی (سازماندهنده فرقه پس از حاج بکتاش ولی) است.
- سیستم قضایی «دوشکونلوک» (Düşkünlük): علویها برای حل اختلافات داخلی به دادگاههای دولتی مراجعه نمیکنند. دده مسئول حلوفصل اختلافات است و اگر فردی (مانند مردی که به همسرش ظلم کرده باشد) مقصر شناخته شود، دوشکون (Düşkün) میشود. دوشکونلوک نوعی سزای اجتماعی است که طی آن فرد برای مدتی از جمع طرد شده، حق شرکت در مراسم جمع را ندارد و سایر علویها با وی خرید و فروش نمیکنند یا سلام نمیدهند. این ترس از طردشدن، باعث میشود اختلافات در همان جمع فیصله یابد.
آیینهای عبادی، سماع و محرم
علویان ۱۲ امام را قبول دارند و از نمادهای اهلبیت (ع) مانند ذوالفقار و تصویر ائمه (غیر از امام زمان (عج) که تصویر وی را با نور میپوشانند) استفاده میکنند.
وی درباره آیین سماع توضیح داد: تفسیر علویها از سماع، ارتباط آن با معراج پیامبر (ص) است که دانه انگوری را به امیرالمؤمنین (ع) داده و تقسیم آن در میان یاران، باعث ایجاد حال خلسه و چرخش آنها به دور هم شده است.
آیینهای جمع آنها شامل نواختن اوزان و خواندن نفس (دکلمههایی با مضامین اخلاقی) است.
محرم برای علویها بسیار مهم است. آنان ۱۲ روز اول محرم را روزه میگیرند و روز دوازدهم افطار میکنند (در طول سال ۱۸ روز روزه دارند اما در ماه رمضان روزه نمیگیرند). به دلیل جمعیت زیاد علویان، عاشورای استانبول عموماً بر دوش آنها اداره میشود و حتی رئیسجمهور ترکیه در مراسم آنان شرکت میکند.
گرایش به تشیع و مرکزیت اردبیل
پژوهشگر تاریخ تشیع به روند بازگشت به فقه شیعه در برخی جمخانهها اشاره کرد و گفت: برخی ددهها، نماز شیعه میخوانند (اما به دلیل حفظ مرجعیت، این امر را پنهان میکنند). وی افزود: برخی جمخانهها اقدام به ترجمه کتب اصلی شیعه مانند اصول کافی، المیزان علامه طباطبایی و بحارالانوار به زبان ترکی کردهاند. وی در پایان به نکتهای مهم اشاره کرد و گفت: علویها پیش از سفر به کربلا، به اردبیل میآیند و مزار شیخ صفیالدین و صفویها را زیارت میکنند و اهمیت اردبیل در آیین آنها شباهت به اهمیت مکه و مدینه را دارد.
........
پایان پیام/
نظر شما