به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ تحولات سوریه در سال ۲۰۲۵ پس از سقوط دولت بشار اسد و به قدرت رسیدن دولت موقت به سرکردگی تروریست‌های مسلح تحت فرمان محمد الجولانی، نه تنها مسیر سیاست‌های داخلی سوریه را دگرگون کرد، بلکه بر توازن قوا میان بازیگران منطقه‌ای نیز تاثیرگذاشت. در همین حال، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، از سفر منطقه‌ای ترامپ به عنوان فرصتی برای ترغیب رئیس‌جمهور آمریکا برای لغو تحریم‌های سوریه بهره‌برداری کرد.
این اقدام که اوج حمایت عربستان از دولت جدید در سوریه به شمار می‌رود، ریشه در انگیزه‌های راهبردی و محاسبات ژئوپلیتیکی این کشور دارد. از جمله این اقدامات عربستان می‌توان به این موارد اشاره کرد: 1. مسائل امنیتی: تضعیف محور مقاومت و جلوگیری از بازگشت سوریه به هویت تاریخی مستقل و ضدصهیونیستی خود، 2. اقتصاد: گشایش دالان هند-خاورمیانه-اروپا معروف به «IMEC» برای اتصال خلیج فارس به اروپا، 3. ژئوپلیتیک: مهار ترکیه وابسته به اخوان‌المسلمین و تقویت متحدان عرب سکولار در دمشق.
وضعیت اقتصادی سوریه
از زمان به قدرت رسیدن دولت وابسته به تروریست‌های مسلح، تلاش برای لغو تحریم‌ها به یکی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی دمشق تبدیل شده است. علاوه بر میانجی‌گری با کشورهای عربی، مذاکرات دوجانبه‌ای نیز میان حاکمان جدید و دولت‌های غربی برای لغو تحریم‌ها انجام شده است. این تلاش‌ها با سفر اخیر ترامپ به منطقه به موفقیت نسبی دست یافته‌اند. کشورهای عضو اتحادیه اروپا اخیرا در این زمینه پیش‌قدم شده‌اند و بسته‌ای از تحریم‌ها در بخش‌های انرژی، حمل‌ونقل، ساخت‌وساز و بانکداری را به حالت تعلیق درآورده‌اند.
به اعتقاد کارشناسان، تحریم‌ها مهم‌ترین مانع در مسیر بازسازی سوریه پس از جنگ داخلی ده‌ساله بوده‌اند. در نتیجه این جنگ ویرانگر، نه‌تنها زیرساخت‌های اقتصادی سوریه به کلی نابود یا فرسوده شده‌اند، بلکه منابع مالی کشور و نیروی انسانی لازم برای بازسازی نیز در جریان جنگ تحلیل رفته‌اند.
بانک جهانی ارزش اقتصاد سوریه را حدود ۲۱ میلیارد دلار برآورد می‌کند که تقریبا معادل اقتصاد کشورهای آلبانی و ارمنستان است؛ کشورهایی که جمعیت‌شان بیش از ۲۰ میلیون نفر کمتر از سوریه است.
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که اقتصاد کل کشور در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۲ بیش از نصف کاهش یافته است. با این حال، بانک جهانی معتقد است حتی این رقم نیز کمتر از میزان واقعی است و برآوردها از کاهش شدیدتری در حدود ۸۳ درصد بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۴ حکایت دارند.
در سال ۲۰۱۸، سازمان‌های وابسته به سازمان ملل متحد، سوریه را در دسته کشورهای کم‌درآمد طبقه‌بندی کردند. در حالی که بیش از ۹۰ درصد جمعیت این کشور، که حدود ۲۵ میلیون نفر برآورد می‌شود، زیر خط فقر زندگی می‌کنند.
پیش‌تر منابعی به خبرگزاری رویترز گفته بودند که ذخایر ارزی بانک مرکزی سوریه از حدود ۲۰۰ میلیون دلار فراتر نمی‌رود؛ این در حالی است که صندوق بین‌المللی پول، ذخایر ارزی سوریه پیش از آغاز جنگ داخلی را ۱۸.۵ میلیارد دلار برآورد کرده بود.
همچنین، سوریه حدود ۲۶ تن طلا در اختیار دارد که ارزش آن در قیمت‌های فعلی بازار، بیش از ۲.۶ میلیارد دلار است.
حمایت از حکومت جدید؛ تغییر مسیر سوریه از مقاومت به سازش
بی‌تردید سقوط دولت بشار اسد، اگرچه نگرانی‌هایی را برای ریاض در خصوص افزایش نفوذ ترکیه در جهان عرب ایجاد کرد، اما در عین حال فرصتی استثنایی در اختیار عربستان قرار داد تا در رقابت با محور مقاومت به رهبری ایران، برای بازیابی جایگاه منطقه‌ای خود تلاش کند. سعودی‌ها که در دهه گذشته همراه با سایر کشورهای عربی، ایالات متحده آمریکا و رژیم صهیونیستی، ائتلافی آشکار برای نابودی محور مقاومت از یمن تا سوریه، عراق، لبنان و غزه تشکیل داده بودند، از تمام ابزارهای نظامی، سیاسی، اقتصادی و رسانه‌ای برای رسیدن به این هدف بهره گرفتند.
دلارهای نفتی پادشاهی‌های عربی نقش کلیدی در تبدیل سوریه به کانون بحرانی اصلی و پناهگاهی امن برای تروریست‌ها ایفا کرد و یمن انقلابی به رهبری انصارالله نیز در این مدت آماج حملات ائتلاف سعودی-اماراتی قرار گرفت. با این حال، سعودی‌ها نه در یمن به موفقیتی دست یافتند و نه جنگ توانست دولت سوریه را از میان بردارد. اما دگرگونی سریع معادلات سوریه باعث شد سعودی‌ها با خوش‌بینی به جبران شکست‌های گذشته امیدوار شوند و اکنون با حذف سوریه به عنوان حلقه میانی زنجیره اردوگاه مقاومت، عربستان حتی به پیروزی بر این اردوگاه در لبنان، غزه و عراق نیز می‌اندیشد.
بر همین اساس، عربستان از همان آغاز، سیاست حمایت از رژیم جدید سوریه و واگذاری کرسی سوریه در اتحادیه عرب به دولت الجولانی را دنبال کرده است. با این حال، با توجه به تنوع قومی و مذهبی در سوریه، سیاست‌های سرکوبگرانه تروریست‌های هیئت‌تحریرالشام علیه اقلیت‌ها، و نارضایتی عمومی از سکوت دولت الجولانی در برابر اشغال سرزمین‌های سوریه از سوی رژیم صهیونیستی، سعودی‌ها همچنان خطر بازسازی شبکه‌های مقاومت را احساس می‌کنند. از این‌رو، پادشاهی سعودی در پی آن است که با تقویت اقتصادی دولت جدید، از سقوط دولتی که مخالف مقاومت است جلوگیری کند.
برآورد میزان نفوذ ترکیه
از آنجا که ترکیه در حال حاضر به عنوان بازیگر اصلی در تحولات سوریه شناخته می‌شود، دوستی آن با گروه‌های اسلام‌گرا و حمایت تاریخی آنکارا از احزاب وابسته به اخوان‌المسلمین، برای تمام کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی، امارات و مصر مایه نگرانی است. نفوذ ترکیه آشکارا در حال افزایش است و این مسئله می‌تواند مسیر را برای به قدرت رسیدن اخوان‌المسلمین در منطقه هموار سازد. گرچه ترکیه در دو سال گذشته روابط خود را با مصر و پادشاهی‌های خلیج فارس بهبود بخشیده است، اما سوریه ممکن است به عرصه جدید رویارویی میان آنکارا و کشورهای عربی تبدیل شود که ضد اخوان‌المسلمین هستند.
در چنین شرایطی، بن‌سلمان به این نتیجه رسیده است که تداوم تحریم‌های آمریکا علیه سوریه، راه را برای گسترش نفوذ ترکیه هموار خواهد کرد. چرا که دولت الجولانی برای حل مشکلات اقتصادی خود، بیش از پیش به همسایه شمالی خود یعنی ترکیه وابسته خواهد شد. لغو تحریم‌ها مسیر را برای ورود نهادهای عربی و بین‌المللی به مناطق تحت کنترل دولت الجولانی باز می‌کند و به‌طور مؤثری از وزن ترکیه در معادلات سوریه خواهد کاست.
در حال حاضر، دمشق برای بازسازی به ۵۰۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد و ترکیه که خود با چالش‌های عظیم اقتصادی مواجه است، نمی‌تواند در حل مشکلات سوریه کمکی ارائه دهد. این وضعیت، فرصت مناسبی را برای کشورهای عربی فراهم کرده تا روابط خود را با دولت جدید سوریه تقویت کنند.
دسترسی به موقعیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی سوریه
سوریه با سواحل طولانی خود جایگاهی ویژه در پروژه اتصال خلیج‌فارس به اروپا دارد. پس از تثبیت نسبی قدرت جولانی، بن‌سلمان اکنون به سوریه به‌عنوان دروازه‌ای برای دسترسی به مدیترانه و بازارهای اروپا می‌نگرد.
فروپاشی ساختارهای تحت کنترل روسیه در بنادر طرطوس و لاذقیه، فرصت بی‌سابقه‌ای را برای سرمایه‌گذاری و نفوذ در این مناطق به وجود آورده است. در همین راستا، امارات با بهره‌گیری از شبکه‌های سرمایه‌گذاری وابسته به شرکت‌های واسطه و نهادهای لجستیکی، در تلاش است کنترل بنادر سوریه و زیرساخت‌های آنها در روند بازسازی را به دست گیرد. اماراتی‌ها اخیرا توافق‌نامه‌ای به ارزش ۸۰۰ میلیون دلار برای سرمایه‌گذاری در بندر طرطوس امضا کرده‌اند و دولت سوریه نیز اعلام کرده در پی آن است که حق چاپ پول سوریه را از روسیه به امارات منتقل کند؛ اقدامی که نشان‌دهنده پیشی گرفتن ابوظبی از رقبای خود در گسترش حضور اقتصادی در سوریه است.
با درک این تهدید، بن سلمان سیاست لغو تحریم‌های سوریه را به‌منزله ورود رسمی شرکت‌های سعودی به بازار سوریه و جلوگیری از انحصار امارات تلقی می‌کند. ولیعهد سعودی همچنین سوریه را عنصر کلیدی در کریدور هند-خاورمیانه-اروپا می‌داند که می‌تواند به جای مسیرهای زمینی سنتی از عراق و اردن، از طریق سوریه به مدیترانه برسد و عربستان را به مرکز ژئوپلیتیکی تجارت اوراسیا و اروپا تبدیل کند.
سفر ترامپ به عربستان، فرصتی طلایی برای بن‌سلمان فراهم ساخت تا زمینه لغو تحریم‌های سوریه را در کنار تقویت جایگاه عربستان در معادلات جدید سوریه مهیا کند. این سیاست نه تنها در راستای مقابله با ترکیه و مهار ایران است، بلکه رقابت اقتصادی با امارات برای تثبیت نقش عربستان در سوریه پس از اسد را نیز در بر می‌گیرد. از منظر ریاض، لغو تحریم‌های سوریه ابزاری برای پیشبرد منافع اقتصادی، امنیتی و ژئوپلیتیکی عربستان در سوریه و فراتر از آن، در سراسر مشرق عربی است.
**************
پایان پیام/ 345
