به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا ـ منطقه خاورمیانه یکی از حساسترین مناطق جهان در برابر نوسانات اقتصادی و سیاسی است. این امر ناشی از موقعیت جغرافیایی ویژه و اهمیت آن در حوزه تجارت و انرژی است. با افزایش پیچیدگی عوامل منطقهای و بینالمللی، اقتصادهای این منطقه با فشارهای فزایندهای روبهرو هستند که آینده آنها را دشوارتر و حساستر میسازد.
بازارهای انرژی
منابع انرژی نقشی محوری در اقتصاد خاورمیانه دارند. برخی کشورها متکی بر درآمدهای نفت و گاز هستند، در حالی که دیگر کشورها بار واردات و نوسان قیمتها را به دوش میکشند. این تفاوت وضعیتی پیچیده ایجاد میکند. صادرکنندگان با کاهش درآمدها فشار میپذیرند و واردکنندگان اگرچه موقتاً از کاهش قیمتها سود میبرند، اما همچنان در برابر شوکهای قیمتی آسیبپذیرند.
بر اساس صندوق بینالمللی پول، تراز مالی کشورهای صادرکننده در سال ۲۰۲۴ حدود ۶.۴ درصد از تولید ناخالص داخلی کاهش یافت. در همین حال، آژانس بینالمللی انرژی پیشبینی میکند که عرضه نفت در سال ۲۰۲۵ حدود ۲.۵ میلیون بشکه در روز افزایش یابد؛ موضوعی که همراه با کندی تقاضای جهانی و ورود رقبای جدید، فشار بیشتری بر قیمتها وارد خواهد کرد.
بدهی و کسری بودجه
کشورهای خاورمیانه با کسریهای مالی مزمن و افزایش بدهی عمومی روبهرو هستند. میانگین کسری بودجه در این منطقه حدود ۳.۴ درصد از تولید ناخالص داخلی است. این رقم برای کشورهای صادرکننده انرژی ۲.۴ درصد و برای واردکنندگان ۷.۶ درصد برآورد شده است.
طبق دادههای بانک جهانی، بدهی خارجی کشورهای منطقه به ۵۲.۹ درصد از تولید ناخالص داخلی رسیده است، در حالی که این رقم برای واردکنندگان انرژی ۶۸ درصد بوده است. همچنین بدهی عمومی از حدود ۴۰ درصد در یک دهه قبل، به نزدیک ۶۰ درصد رسیده که فشار بر منابع مالی دولتها را افزایش داده است.
اختلال در زنجیرههای تأمین جهانی
تنشهای ژئوپلیتیک، جنگهای تجاری، تغییرات اقلیمی و حتی همهگیریها باعث اختلال در زنجیرههای تأمین جهانی شدهاند. این اختلالات آثار گستردهای بر تأمین غذا، دارو، تجهیزات پزشکی و مواد خام صنعتی در خاورمیانه بر جای میگذارد.
سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) گزارش داده که شاخص جهانی قیمت مواد غذایی تا ژوئیه ۲۰۲۵ نسبت به سال گذشته ۷.۶ درصد افزایش داشته است. از آنجا که بیش از ۵۰ درصد از نیازهای غذایی منطقه وارداتی است و پیشبینی میشود تا سال ۲۰۳۰ به ۶۰درصد برسد، این موضوع تهدیدی جدی برای امنیت غذایی به شمار میرود.
رقابت در بخش گردشگری
گردشگری به یکی از بخشهای راهبردی اقتصادهای منطقه تبدیل شده است. بر اساس شورای جهانی سفر و گردشگری، سهم این بخش در تولید ناخالص داخلی خاورمیانه در سال ۲۰۲۳ حدود ۶.۷ درصد(۴۵۹ میلیارد دلار) بوده است و بیش از سه میلیون شغل مستقیم ایجاد کرده است. با وجود این ظرفیتها، رقابت شدید میان کشورهای منطقه و حساسیت بالای گردشگران به مسائل امنیتی، توسعه این بخش را دشوار ساخته است.
تأثیر اقتصاد آمریکا
وابستگی شدید مالی و تجاری منطقه به آمریکا نیز یکی از چالشهاست. بیش از ۷۰٪ از ذخایر ارزی جهان به دلار نگهداری میشود و حدود نیمی از تجارت جهانی با این ارز انجام میشود.
حدود ۵۰٪ از ذخایر خارجی خاورمیانه – که بالغ بر ۱.۵ تریلیون دلار برآورد میشود – در بازارهای آمریکا سرمایهگذاری شده است. بنابراین هرگونه بحران اقتصادی در آمریکا بلافاصله بر اقتصادهای خاورمیانه اثر خواهد گذاشت.
ضعف در همگرایی اقتصادی منطقهای
علیرغم وجود منابع و ظرفیتهای مشترک، تجارت درونمنطقهای بسیار محدود است. این سهم تنها حدود ۱۸ درصد از کل تجارت منطقه است، در حالی که در اتحادیه اروپا این رقم به ۶۶ درصد میرسد. این شکاف نشان میدهد که منطقه نیازمند تقویت همکاری اقتصادی داخلی برای کاهش وابستگی به بازارهای خارجی است.
کمبود آب و تغییرات اقلیمی
کمبود منابع آبی و فشارهای اقلیمی از بزرگترین تهدیدها برای آینده منطقه است. با وجود آنکه خاورمیانه بیش از ۶ درصد جمعیت جهان را در خود جای داده، تنها ۱ درصد منابع آب شیرین تجدیدپذیر را در اختیار دارد.
سرانه آب تجدیدپذیر در سال ۲۰۲۳ میلادی، حدود ۴۸۰ متر مکعب بوده است، در حالی که میانگین جهانی ۵۵۰۰ متر مکعب است. پیشبینی میشود این رقم تا سال ۲۰۵۰ به کمتر از ۴۰۰ متر مکعب کاهش یابد. بانک جهانی هشدار داده است که تغییرات اقلیمی میتواند تا ۱۴ درصد از تولید ناخالص داخلی منطقه خاورمیانه را کاهش دهد.
ضعف سرمایهگذاری در پژوهش
در حالی که آمریکا، چین و اروپا صدها میلیارد دلار در تحقیق و توسعه هزینه میکنند، میانگین سرمایهگذاری کشورهای عربی در این زمینه کمتر از ۰.۷ درصد تولید ناخالص داخلی است. این امر به ضعف نوآوری، کمبود مراکز تحقیقاتی و تعداد اندک ثبت اختراعات در منطقه انجامیده است.
ضعف تنوع اقتصادی
اقتصادهای خاورمیانه همچنان به شدت وابسته به نفت، گاز و چند بخش محدود هستند. سهم فعالیتهای غیرسنتی در تولید ناخالص داخلی اغلب کمتر از ۳۰ درصد است. این وابستگی به کاهش فرصتهای شغلی و آسیبپذیری در برابر شوکهای خارجی منجر میشود.
بیکاری جوانان
بیکاری جوانان یکی از بحرانیترین مسائل است. بیش از ۶۰ درصد جمعیت منطقه زیر ۳۰ سال سن دارند، اما نرخ بیکاری جوانان بالای ۲۶ درصد است؛ یعنی بیش از دو برابر میانگین جهانی. در میان زنان جوان، این نرخ به بالای ۳۵ درصد میرسد.
رقابت ژئواقتصادی
قدرتهای جهانی در حال رقابت فزاینده برای نفوذ اقتصادی در خاورمیانه هستند. چین با سرمایهگذاری در زیرساختها و انرژی، آمریکا با حفظ جایگاه سنتی خود و اروپا با تمرکز بر انرژیهای تجدیدپذیر و فناوری، به دنبال سهم بیشتر هستند. این رقابت فرصتها و در عین حال چالشهای جدیدی برای منطقه ایجاد میکند.
جمعبندی
خاورمیانه در شرایطی قرار دارد که مجموعهای از چالشهای داخلی و خارجی مسیر توسعه آن را پیچیدهتر کرده است. از نوسانات انرژی تا بحران آب، از بدهیهای فزاینده تا بیکاری جوانان، و از ضعف پژوهش تا رقابت قدرتهای جهانی، همه و همه بر آینده این منطقه سایه افکندهاند.
سؤال اساسی این است: آیا کشورهای خاورمیانه خواهند توانست با اصلاحات ساختاری، همکاریهای منطقهای و سیاستهای اقتصادی پایدار، این مرحله حساس را با کمترین هزینه پشت سر بگذارند؟ یا بحرانهای جدید آنها را در معرض آزمونی سختتر قرار خواهد داد؟
..............................
پایان پیام/ ۲۶۸
نظر شما