خبرگزاری بین المللی اهل بیت(ع) - ابنا: در قرآن کریم، به صورت صریح و مستقیم به عبارت "حکمت و خردورزی زنان" اشاره نشده است. اما با بررسی آیات و قصص قرآنی، میتوان به مصادیق و نمونههایی از حکمت، خردورزی، تدبیر و هوشمندی زنان اشاره کرد که نشاندهنده اهمیت این ویژگیها در شخصیت زنان از منظر قرآن است.
یکی از برجستهترین نمونهها، داستان ملکه سبا (بلقیس) است که در سوره نمل ذکر شده است. قرآن کریم، بلقیس را زنی دارای ملکت (حکومت)، عقل (خرد) و تدبیر معرفی میکند. هنگامی که سلیمان نبی (ع) نامهای برای او میفرستد، بلقیس با مشورت با بزرگان قومش، به جای اقدام عجولانه، با درایت و خردورزی تصمیم میگیرد.
نکات مهم در داستان بلقیس:
مشورتپذیری: بلقیس بلافاصله پس از دریافت نامه، با اشراف و بزرگان قوم خود مشورت میکند و میگوید: "ای بزرگان، مرا در کارم رأی دهید که من هرگز کاری را بدون مشورت شما فیصله ندادهام." (1) این نشاندهنده اهمیت خرد جمعی و عدم خودرأیی اوست.
تحلیل و استدلال: او در تحلیل وضعیت، قدرت و نفوذ سلیمان را درک میکند و میگوید: "پادشاهان هرگاه وارد شهری شوند، آن را تباه میکنند و عزیزان اهلش را ذلیل میسازند و آنان اینگونه عمل میکنند." (2) این استدلال نشاندهنده بینش و خرد او در فهم مسائل سیاسی و اجتماعی است.
تدبیر و سیاستورزی: بلقیس به جای جنگ، تصمیم میگیرد هدیهای برای سلیمان بفرستد تا واکنش او را بسنجد. این اقدام، نشاندهنده تدبیر و سیاستورزی او در مدیریت بحران است.
پذیرش حق و تسلیم: در نهایت، بلقیس با مشاهده معجزات سلیمان و درک عظمت پروردگار، با خرد خود حقیقت را میپذیرد و تسلیم میشود: "گفت: پروردگارا! من به خود ستم کردم و اینک با سلیمان در برابر پروردگار جهانیان تسلیم شدم."(3)
زنان دیگر نمونه در قرآن و تجلی خردشان:
-مادر موسی (ع) است که با الهام الهی و با وجود ترس از فرعون، فرزند خود را به صندوقچه میگذارد و به نیل میسپارد. این عمل، نشاندهنده اعتماد او به خدا و خرد او در پیروی از فرمان الهی در شرایطی بسیار دشوار است. همچنین، خواهر موسی (ع) با تدبیر و هوشمندی، پی موسی را میگیرد و او را به مادرش بازمیگرداند.
-همسر فرعون (آسیه): با وجود زندگی در کاخ ستمگرترین حاکم زمان خود، آسیه با خرد و بصیرت الهی، حقیقت را درک کرده و ایمان آورد. او در برابر ستم فرعون ایستادگی کرد و الگویی از مقاومت و ایمان شد. این مقاومت، نشأت گرفته از بصیرت و خرد درونی او بود که توانست محیط فاسد اطراف خود را بشناسد و راه حق را برگزیند.
-دختران شعیب (همسران موسی): داستان دختران شعیب در سوره قصص، نمادی از حیا، عفاف، و در عین حال هوشمندی و تدبیر است. آنها با حفظ حیا، از گوسفندان خود دفاع میکنند و سپس یکی از آنها با ادبی شایسته، از پدرش میخواهد موسی را اجیر کند. این اقدام، نشاندهنده درایت و حسن انتخاب آنهاست.
-مریم (س): پاکدامنی، صبر در برابر تهمتها، و توکل او به خدا، همه نشانههایی از حکمت الهی در وجود اوست. پذیرش تقدیر الهی در مورد ولادت عیسی (ع) و تحمل سختیها، نیازمند قلبی سرشار از خرد و ایمان بوده است.
ابعاد دیگری از نگاه قرآن به زن و جایگاه او در جامعه بپردازیم که به نوعی با خردورزی و تدبیر زنان مرتبط است:
1. مقام مادری و تربیت نسل:
قرآن کریم برای مقام مادر ارزش بسیار بالایی قائل است و آن را با جایگاه انسانسازی و تربیت نسل پیوند میزند. این نقش خطیر، خود نیازمند سطح بالایی از حکمت، صبر، تدبیر و بصیرت است. مادری که قادر به تربیت فرزندی صالح و آگاه باشد، قطعاً از خرد و دانایی برخوردار است. آیاتی که به نیکی به والدین، به ویژه مادر، تأکید دارند، به نوعی ستایش از نقشی است که با حکمت آمیخته است.
2. نقش زنان در جامعه و خانواده:
اگرچه قرآن در درجه اول به نقش زن در خانواده و تربیت فرزند میپردازد، اما این به معنای نفی نقش اجتماعی او نیست. زن به عنوان همسر، خواهر و دختر، در تصمیمگیریهای خانوادگی و حتی گاه اجتماعی مشارکت دارد. مدیریت خانواده، حفظ آرامش، تدبیر در امور مالی و تربیتی، و حل و فصل مشکلات خانوادگی، همه مستلزم خرد و بینش است. آیاتی که به حسن معاشرت و حفظ حقوق زوجین اشاره دارند، نشاندهنده لزوم تعقل و خردورزی در این روابط هستند.
3. عقلانیت دینی و تکلیف شرعی:
قرآن کریم تکلیف شرعی را بر پایه عقل و اختیار بنا نهاده است. از آنجا که زنان نیز مانند مردان مخاطب احکام الهی هستند و مسئولیتهای فردی و اجتماعی دارند، این خود دلیلی بر وجود عقل و خرد در آنهاست. نمیتوان کسی را مکلف دانست مگر آنکه از نعمت عقل و قدرت تمییز برخوردار باشد.
نتیجهگیری:
اگرچه قرآن کریم واژه "حکمت و خردورزی زنان" را به صراحت به کار نبرده است، اما با ارائه الگوهای برجسته زنان و اشاره به نقشهای کلیدی آنها در خانواده و جامعه، و نیز تأکید بر اصول کلی عقلانیت و تکلیف پذیری، به طور ضمنی و بسیار قوی، بر وجود و اهمیت این ویژگیها در زنان صحه گذاشته است. داستانهایی مانند ملکه سبا، مادر موسی، آسیه و مریم، همگی گواه بر این حقیقت هستند که زنان در نگاه قرآن، دارای تواناییهای فکری و تدبیری بالایی هستند و میتوانند نقشهای مهم و تعیینکنندهای در مسیر حق و پیشرفت در جامعه اسلامی ایفا کنند و تمدن ساز شوند.
پینوشت:
1.(نمل، آیه 32)
2.(نمل، آیه 34)
3. (نمل، آیه 44)
نظر شما