به گزارش خبرگزاری بین‌المللی اهل‌بیت(ع) ـ ابنا ـ درگیری‌های جاری در سوریه میان نیروهای هیئت تحریرالشام و اقلیت‌های مختلف این کشور، به یکی از دغدغه‌های اصلی کشورهای همسایه تبدیل شده است. در همین راستا، پایتخت اردن، امان، روز یکشنبه این هفته میزبان نشست وزرای خارجه اردن، سوریه، لبنان، عراق و ترکیه بود. شرکت‌کنندگان در این نشست، با صدور بیانیه‌ای ۱۱ بندی، حمایت خود از تلاش‌ها برای بازسازی سوریه و جلب حمایت بین‌المللی برای انجام پروژه‌هایی در راستای بهبود سریع وضعیت این کشور جنگ‌زده، اعلام کردند.
حاضران در این نشست همچنین بر لزوم لغو تحریم‌های سوریه به منظور تسهیل بازسازی و تقویت همکاری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری، به‌ویژه در حوزه‌های انرژی و حمل‌ونقل، تأکید کردند. آنان همچنین بر ضرورت فراهم‌سازی شرایط برای بازگشت امن و پایدار پناهجویان سوری و ایفای مسئولیت‌های جامعه جهانی در این زمینه تأکید کردند. در پایان این بیانیه از برگزاری دور دوم این نشست برای پیگیری اجرای مصوبات جلسه اول، در ماه آوریل در ترکیه برگزار خواهد شد.
دیدگاه‌های متفاوت کشورها درباره تمامیت ارضی سوریه
یکی از مسائل مهمی که در نشست امان مطرح شد، حمایت از تمامیت ارضی سوریه بود. شرکت‌کنندگان بر این موضوع تأکید کردند که امنیت و ثبات سوریه، متضمن امنیت منطقه است و هرگونه اقدام از سوی گروه یا طرفی که امنیت، حاکمیت و تمامیت ارضی این کشور را هدف قرار دهد، محکوم می‌گردد.
طرف‌های حاضر در نشست، تجاوزات رژیم صهیونیستی به خاک سوریه و تهدید تمامیت ارضی این کشور را محکوم کرده و خواستار خروج اشغالگران و احترام به توافق آتش‌بس ۱۹۷۴ میان سوریه و رژیم صهیونیستی شدند. با وجود این که تمامی اعضای نشست، ظاهرا این اصل مهم را پذیرفته‌اند، اما باید توجه داشت که کشورهای همسایه سوریه منافع و اهداف متفاوت و بعضا متضادی دارند و همین امر رسیدن به هر گونه اجماع را دشوار می‌سازد.
از آنجا که سوریه بخشی از جهان عرب محسوب می‌شود، کشورهای عربی تلاش دارند تمامیت ارضی این کشور به شکل کنونی را حفظ کنند. به عنوان مثال، عراق از تمامیت ارضی سوریه حمایت کرده و با هرگونه تقسیم این کشور مخالف است.
اردن نیز به دلیل هم‌مرز بودن با سوریه و نگرانی از قاچاق اسلحه و مواد مخدر از این کشور به داخل خاک خود، خواهان حفظ تمامیت ارضی همسایه جنگ‌زده خود است. با قدرت گرفتن گروه‌های تروریستی در دمشق، نگرانی اردن از نفوذ این گروه‌ها به مناطق مرزی و گسترش بی‌ثباتی در خاک خود افزایش یافته است.
علاوه بر این، اردن و عراق نگران اشغالگری رژیم صهیونیستی در خاک سوریه نیز هستند و به هر طریق ممکن می‌کوشند تمامیت ارضی این کشور را حفظ کنند. چرا که از زمان آخرین جنگ اعراب با رژیم صهیونیستی، توسعه‌طلبی‌های سرزمینی این رژیم به شکلی که امروز مشاهده می‌شود، بی‌سابقه بوده است و وضعیت سوریه نشان داده که بی‌ثباتی در کشورهای عربی، بهترین فرصت را برای رهبران تل‌آویو جهت تحقق پروژه «نیل تا فرات» فراهم خواهد کرد.
از آنجا که تل‌آویو هیچ حد و مرزی برای سرزمین موعود خود قائل نیست و هنوز مرزهای بین‌المللی خود را مشخص نکرده است، این مسئله باعث وحشت اعراب شده است. بنابراین، با توجه به تحولات اخیر در منطقه غرب آسیا و برنامه نتانیاهو برای ایجاد «اسرائیل بزرگ»، نگرانی‌هایی وجود دارد مبنی بر اینکه رژیم صهیونیستی پس از سوریه، به دنبال اشغال بخش‌هایی از اردن و عراق نیز باشد.
لبنان نیز که یکی از همسایگان سوریه بوده و با آن مرز مشترک دارد، از تمامیت ارضی این کشور حمایت کرده و با هرگونه مداخله خارجی مخالف است، زیرا از سرایت ناامنی به مرزهای خود احساس نگرانی می‌کند.
اما در مقابل، ترکیه با وجود حمایت رسمی از حفظ تمامیت ارضی سوریه، اولویت خود را مهار کردها و جلوگیری از تشکیل یک منطقه خودمختار کردی در شمال سوریه قرار داده است. ترکیه طی یک دهه گذشته، به بهانه مقابله با گروه‌های تجزیه‌طلب کرد، حضور نظامی خود در شمال سوریه را تقویت کرده و اکنون که گروه‌های معارض به قدرت رسیده‌اند، تلاش دارد از این شرایط برای تحقق اهداف بلندپروازانه خود بهره ببرد.
ترکیه با کمک گروه‌های مسلح تحت فرمان خود و با حمله به مناطق تحت کنترل کردها، به دنبال تصرف این مناطق و از بین بردن تهدیدهای موجود در مرزهایش است. اما این سیاست مداخله‌جویانه، به‌جای کمک به بازگرداندن ثبات، منجر به تشدید ناامنی در سوریه خواهد شد.
برای اردن، عراق و لبنان استقرار و حکومت یک دولت قوی در سوریه ضروری است؛ حکومتی که بتواند در برابر اشغالگری رژیم صهیونیستی ایستادگی کند. اما ترکیه تمایل دارد یک دولت مرکزی ضعیف در سوریه روی کار باشد تا بتواند حضور نظامی خود در آن را توجیه کرده و مناطقی برای نفوذ خود در شمال این کشور ایجاد کند.
تعاریف متفاوت بازیگران مختلف از تروریسم
یکی از مسائلی که در نشست امان مطرح شد، محکومیت تروریسم در تمامی اشکال آن و همکاری برای مقابله با آن از طریق اقدامات نظامی، امنیتی و ایدئولوژیک بود. همچنین، شرکت‌کنندگان بر راه‌اندازی یک اتاق عملیات مشترک برای هماهنگی مبارزه با گروه تروریستی داعش و حمایت از تلاش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی تأکید کردند. با این حال، تعاریف مختلفی از تروریسم، به‌ویژه در میان همسایگان سوریه، وجود دارد.
ترکیه فقط گروه‌های کرد فعال در سوریه را تروریست می‌داند و خواستار انحلال این گروه‌ها است. اما این کشور چنین نگاهی به ۳۷ گروه شورشی مستقر در دمشق ندارد و از آنها برای تشکیل دولت حمایت می‌کند. این موضوعی است که هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، بار دیگر در نشست امان به آن اشاره کرد. او با وجود تأکید بر لزوم پرهیز همه اقشار جامعه سوریه از هرگونه درگیری، حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) را دشمن مشترک عراق، سوریه و ترکیه دانست و نشان داد که آنکارا به هیچ وجه حاضر به امتیازدهی به گروه‌های کرد نیست.
این در حالی است که نیروهای دموکراتیک سوریه، که ترکیه آنها را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داده است، روز یکشنبه با دولت موقت سوریه تفاهم‌نامه‌ای امضا کردند که بر اساس آن، نیروهای کردی در ساختارهای امنیتی و سیاسی سوریه ادغام خواهند شد.
اردن و عراق، گروه‌هایی مانند هیئت تحریرالشام را که گرایش‌های اسلام‌گرا و وابستگی به اخوان‌المسلمین دارند، تهدیدی برای امنیت ملی خود می‌دانند و اکنون که این گروه هدایت دولت در دمشق را بر عهده گرفته است، نسبت به عملکرد آن در آینده اظهار نگرانی کرده‌اند.
برای اردن که همسایه سوریه است، تعدد جریان‌های حاضر در این کشور و تضاد منافع قدرت‌هایی که به دنبال کسب سهم خود از «کیک سوریه» هستند، تهدیدی برای امنیت ملی این کشور به حساب می‌آید و هزینه‌های اقتصادی سنگینی را بر امان تحمیل کند. با در نظر گرفتن اینکه صدها نیروی تکفیری اردنی در جنگ داخلی سوریه حضور داشته و دارند، مقامات امان نگرانند که این نیروها، با الهام از موفقیت معارضان سوری، همان سناریوی سوریه را در اردن پیاده کنند.
اردن همچنین نسبت به افزایش قاچاق مواد مخدر از سوریه به خاک خود نگران است و این نگرانی با روی کار آمدن تروریست‌ها در ساختار حکومتی سوریه بیشتر شده است.
همچنین عراق که تهدیدات مختلف، امنیت نسبی آن را تحت‌الشعاع قرار داده، نگران است که عناصر وابسته به هیئت تحریرالشام بار دیگر مسیر ظهور مجدد تروریست‌ها به خاک این کشور را هموار کنند.
لبنان نیز تروریسم را تهدیدی برای ثبات داخلی خود می‌داند، به‌ویژه به دلیل حضور گروه‌های افراطی در مناطق مرزی و خطر سرایت بحران سوریه به خاک این کشور.
در میان این نگرانی‌ها، ترکیه اثبات کرده است که هیچ گاه شریکی قابل اعتماد در مبارزه با تروریسم نبوده است. آنکارا همواره به بهانه مقابله با تروریسم، در امور کشورهای همسایه مداخله کرده و در طول یک دهه گذشته، با معرفی برخی گروه‌های تجزیه‌طلب به‌عنوان تهدیدی برای امنیت ملی خود، جای پای خود در عراق و سوریه را محکم کرده است.
اکنون با قدرت گرفتن گروه‌های مسلح در سوریه، ترکیه دیگر خطری از جانب این گروه‌ها احساس نمی‌کند. اما وضعیت برای عراق و اردن متفاوت است و این کشورها از تهدیدات امنیتی ناشی از سوریه نگرانند. دلیل این امر آن است که هیئت تحریرالشام در سه ماه گذشته با جنایاتی که علیه اقلیت‌های سوری مرتکب شده، نشان داده است که گزینه‌ای قابل اعتماد برای حکمرانی نیست.
بنابراین، در حال حاضر، منبع اصلی بی‌ثباتی در سوریه، همان گروه‌های تروریستی هستند که اکنون قدرت را در دمشق در دست گرفته‌اند و با ادعای مبارزه با بقایای دولت پیشین، غیرنظامیان را قتل‌عام می‌کنند. در نتیجه، اگر هیئت تحریرالشام و گروه‌های وابسته به آن در سطح بین‌المللی به رسمیت شناخته شوند، بعید نیست که به صورت قانونی و سازمان‌یافته دست به قتل‌عام مخالفان خود زنند.
ترکیه و هیئت تحریرالشام، تنها طرف‌های پیروز در نشست‌های منطقه‌ای
اگرچه کشورهای عربی در نشست‌های منطقه‌ای درباره سوریه شرکت کرده‌اند تا نگرانی‌های امنیتی خود از گروه‌های تروریستی سوری را کاهش دهند و همچنان چشم‌انداز تحولات سیاسی و امنیتی در این کشور را مثبت ارزیابی نمی‌کنند، اما این نشست‌ها برگ برنده‌ای برای ترکیه و دولت موقت ابومحمد الجولانی در سوریه محسوب می‌شود تا برنامه‌های جاه‌طلبانه خود را پیگیری و اجرا کنند.
حضور رهبران هیئت تحریرالشام در نشست‌های منطقه‌ای، مانند حضور الجولانی در نشست اتحادیه عرب و اسعد الشیبانی، وزیر خارجه دولت موقت، در نشست اردن، به معنای تغییر وضعیت این گروه از یک سازمان تروریستی به یک بازیگر سیاسی مشروع است، در حالی که این گروه هیچ اقدامی برای تحقق شعارهای خود در زمینه دفاع از حقوق بشر، جلوگیری از قتل‌عام، مبارزه با داعش، تشکیل دولت فراگیر و خلع سلاح گروه‌های تکفیری کوچک و بزرگ انجام نداده است (چرا که این گروه اصولا خود یک گروه تروریستی با تفکرات تکفیری است که ریشه در القاعده و داعش دارد!).
آنکارا با حفظ روابط قوی با هیئت تحریرالشام، می‌تواند از این وضعیت برای گسترش و تثبیت جای پای خود در سوریه بهره ببرد. ترکیه به دلیل حمایت از گروه‌های تروریستی در سوریه، به‌ویژه هیئت تحریرالشام، همواره مورد انتقاد بوده است. بنابراین، حضور رهبران این گروه در نشست‌های منطقه‌ای به معنای پذیرش نقش سیاسی آن و در نتیجه کاهش فشارهای دیپلماتیک بر ترکیه خواهد بود. به عبارت دیگر، اگر هیئت تحریرالشام به‌عنوان یک طرف تأثیرگذار در نشست‌های منطقه‌ای حضور یابد، ترکیه به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در مدیریت تحولات سوریه شناخته خواهد شد.
به طور کلی، تضاد منافع همسایگان و بازیگران ذی‌نفع در سوریه نه‌تنها هیچ‌یک از مشکلات این کشور را حل نمی‌کند، بلکه زمینه را برای ادامه و حتی گسترش مداخلات خارجی فراهم می‌سازد. تنها برنده این وضعیت، رژیم صهیونیستی است که از این فرصت برای اجرای برنامه‌های توسعه‌طلبانه خود بهره می‌برد.
در پایان باید گفت که تحولات اخیر نشان می‌دهد که نشست‌های منطقه‌ای درباره سوریه نه تنها به حل بحران این کشور کمک نکرده، بلکه زمینه را برای تقویت جایگاه بازیگران دخیل در سوریه یعنی ترکیه و هیئت تحریرالشام فراهم آورده است. پذیرش این گروه در نشست‌های دیپلماتیک، باعث کاهش فشارها بر آنکارا شده و به این کشور فرصت داده تا نفوذ خود در شمال سوریه را گسترش دهد. از سوی دیگر، اختلاف و حتی تضاد منافع کشورهای منطقه و همسایه سوریه، مانع از ایجاد یک راهکار مشترک برای حل بحران این کشور شده است. در این میان، رژیم صهیونیستی تنها برنده این شرایط است چرا که این رژیم از بی‌ثباتی منطقه برای پیشبرد اهداف توسعه‌طلبانه خود بهره می‌برد.
**************
پایان پیام/ 345
