به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا ـ ️در قلب قاره آفریقا، سرزمین حبشه که نخستین پناهگاه مسلمانان در آغاز اسلام بود، میزبان تاریخی عمیق و روحانی است؛ داستان تصوفی که صرفاً یک آیین عبادی نبود، بلکه شریان حیاتی برای حفظ هویت اسلامی و بافت اجتماعی مسلمانان در اتیوپی طی قرون متوالی شد.
از قرن دوازدهم میلادی، تصوف در تار و پود جامعه اتیوپیایی تنیده شد. طریقتهایی همچون قادریه، شاذلیه و تیجانیه، نقش محوری در شکلگیری ساختار دینی و فرهنگی مسلمانان این منطقه ایفا کردند.
برای درک ژرفای این تجربه، باید به نخستین آموزههای احسان بازگشت؛ همانگونه که پیامبر اسلام (ص) فرمود: «احسان آن است که خدا را چنان پرستش کنی که گویی او را میبینی». پوشیدن لباس صوف (پشمینه) نیز نماد زهد و عبادت خالصانه بود؛ ارزشهایی که اسلام در نخستین مهاجرت خود به سرزمین مبارک حبشه با خود آورد.
سرزمین نخستین هجرت
حبشه – که در گذشته شامل مناطقی از اتیوپی، اریتره، سومالی و جیبوتی بود – نخستین سرزمینی است که پذیرای مسلمانان شد. در سال پنجم بعثت (۶۱۵ میلادی) و در پی تشدید آزار و اذیت قریش، گروهی از مسلمانان به این دیار مهاجرت کردند و «نجاشی اصحمة بن أبهر» پادشاه عادل حبشه با آغوش باز از آنان استقبال نمود و به دعوت اسلام انصاف داد.
به گفته «موسی شیخو منگی» پژوهشگر آفریقا، تمامی شواهد، همچون آرامگاه صحابه و بنای مسجد نجاشی، گواه آن است که نجاشی اسلام آورد و حبشه نخستین سرزمین مهاجرت مسلمانان شد. پس از اسلام آوردن نجاشی، اسلام در این سرزمین در دورههای امویان و عباسیان گسترش یافت.
یکی از قدیمیترین شواهد مادی این تاریخ، مسجد صحابه در بندر «مصوع» اریتره است که به باور مورخان، در سالهای ۶۲۰ تا ۶۳۰ میلادی بنا شده و نخستین مسجد قاره آفریقا بهشمار میرود. این مسجد با معماری سادهاش و قبلهای که بهسوی مسجدالاقصی است، یادآور پیوند با نخستین نسل مسلمانان و اولین هجرت اسلامی است.
تولد تصوف
به گفته «حسن محمد کاوو» استاد دانشگاه آدیسآبابا، تصوف در حبشه به دو شاخه تقسیم میشود: تصوف علمی (توسط علما و قضات) و تصوف مردمی (شامل زیارت و آیینهای عامیانه به رهبری مشایخ و مریدان).
به گفته او، طریقت قادریه – منسوب به شیخ عبدالقادر گیلانی – قدیمیترین و گستردهترین طریقت در منطقه است و بهوسیله علمایی چون اسماعیل الجبرتی و نوهاش عبدالله العدنی، در سده شانزدهم میلادی در شهرهایی مانند هرر و زیلع گسترش یافت. طریقت شاذلیه نیز با شخصیتی به نام «یاقوت العرش» – که شاگرد ابوالعباس مرسی در اسکندریه بود – وارد منطقه شد.
جغرافیای روح
شهر هرر در شرق اتیوپی، بهعنوان پایتخت روحانی مسلمانان و از مهمترین مراکز تصوف در آفریقا شناخته میشود. یونسکو این شهر را در سال ۲۰۰۶ بهعنوان میراث جهانی ثبت کرد و به آن لقب چهارمین شهر مقدس اسلام را داد. این شهر میزبان بیش از ۸۲ مسجد و ۱۰۲ مقبره است.
در شمال اتیوپی در منطقه تیگرای، آرامگاه نجاشی به مرکزی روحانی برای صوفیان تبدیل شده و سالانه در ماه محرم مراسم «حولیه نجاشی» در آن برگزار میشود. در کنار این آرامگاه، قبور ۱۵ صحابه (۱۰ مرد و ۵ زن) و بیش از ۱۴۰۰ آرامگاه از علما و مشایخ وجود دارد.
مد و جزر در تاریخ سیاسی مسلمانان اتیوپی
به گفته موسی شیخو، پس از فروپاشی پادشاهی اکسم در قرن دهم میلادی، سلطنتها و امارتهای اسلامی متعددی شکل گرفتند، اما درگیر نزاع با امپراتوریهای مسیحی شدند. اوج قدرت مسلمانان اتیوپی به دوران امام احمد گرای (احمد ابن ابراهیم الغازی) بازمیگردد که توانست اتیوپی را برای حدود ۱۵ سال متحد کند، اما پس از شکست او، نفوذ سیاسی مسلمانان این کشور کاهش یافت.
در دوران امپراتور «هیلا سلاسی»، وضعیت مسلمانان اتیوپی وخیم شد و آخرین سلطان مسلمان، «ابوجعفر»، مجبور به اطاعت از امپراتوری شد. پس از آن مسلمانان اتیوپی دیگر بهعنوان یک نیروی سیاسی مطرح نبودند.
با این حال، کاوو میگوید که طریقتهای صوفی در اتیوپی علیرغم عقبنشینی سیاسی، در بازآفرینی هویت اسلامی نقش اساسی ایفا کردند. آیینهایی مانند حج، مولد النبی و لیلة الإسراء فرصتی برای احیای اسلام در میان قبایل بومی بودند.
در دوران حکومت نظامی «منگستو هایله ماریام»، شرایط مسلمانان اتیوپی بهطور نسبی بهبود یافت. شورای عالی امور اسلامی اتیوپی به ریاست شیخ محمد ثانی حبیب تأسیس شد و مسلمانان این کشور، امکان سازماندهی یافتند.
«منظومه»؛ صدای ایمان اتیوپی
ذکر و مدیحهخوانی – که در اتیوپی «منظومه» نام دارد – ابزار اصلی گسترش آموزههای اسلامی در مناطق ناآشنا با زبان عربی بود. مشایخ دینی علوم مختلف را در قالب اشعار آهنگین درآوردند تا حفظ و یادگیری آن آسانتر شود.
از جمله مشهورترین منشدین و شاعران میتوان به «شیخ دانی»، «شیخ آنی»، و «القطبری» اشاره کرد. در استان بالی، «شیخ حسین بالی» که گفته میشود از عراق آمده بود، در میان مردم محبوب شد و شهر «دری شیخ حسین» به یکی از مراکز اصلی مریدان بدل شد.
اسلام در میان اقوام مختلف اتیوپی از جمله اورومو، صومالیها، عفر و سیدامو حضور پررنگی دارد. اگرچه آمار رسمی، نسبت مسلمانان اتیوپی را حدود ۳۵ درصد اعلام میکند، اما رهبران مسلمان معتقدند که این رقم بیش از ۶۰ درصد است. در اریتره حدود ۵۰ درصد، و در سومالی اکثریت مطلق مردم مسلماناند.
با وجود چالشهای سیاسی و فرهنگی، مسلمانان اتیوپی هویت دینی و روحانی خود را حفظ کردهاند. تصوف بهعنوان قلعهای معنوی، این هویت را حفظ کرده و با استفاده از شعر، ذکر و محبت، چهرهای رحمانی از اسلام بینیاز از درگیری و خشونت ارائه داده است.
..............................
پایان پیام/ ۲۶۸
نظر شما