به گزارش خبرگزاری بینالمللی اهلبیت(ع) ـ ابنا ـ پس از گذشت سه دهه از امضای توافق دایتون که خونینترین جنگ اروپا در دوران معاصر را متوقف کرد، بار دیگر بحثها درباره میراث و پیامدهای این توافق زنده شده است. بوسنیاییها روز ۲۱ نوامبر ۱۹۹۵ را بهعنوان پایان سالهای پاکسازی قومی و نسلکشی به یاد میآورند، اما امروز این پرسش را مطرح میکنند: آیا این توافق تنها به جنگ پایان داد یا نزاعی حلنشده را منجمد کرد؟
با شدت گرفتن سخنان جداییطلبانه در «جمهوری صرب بوسنی» و عمیقتر شدن اختلافات میان بوشناقها و کرواتها در فدراسیون، بار دیگر این بحث مطرح است که آیا دایتون مسیر ساخت یک دولت پایدار را ترسیم کرد یا بذر بحرانهایی را کاشت که اکنون آشکارتر از هر زمان دیگری بروز کردهاند.
«توافق دایتون» معاهدهای صلح بود که در سال ۱۹۹۵ توسط رهبران صربستان، کرواسی و بوسنی و هرزگوین امضا شد و به سه سال جنگ داخلی در یوگسلاوی سابق پایان داد. این توافق بوسنی را به دو بخش فدراسیون بوسنی و هرزگوین شامل مسلمانان و کرواتها و جمهوری صرب بوسنی، تقسیم کرد.
موازنه قدرت پیش از توافق دایتون چه بود؟
از سال ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۴، نیروهای صرب بوسنی حدود ۷۰ درصد خاک بوسنی و هرزگوین را کنترل میکردند؛ این نیروها از سوی صربستان حمایت میشدند که سلاح و تجهیزات ارتش قدرتمند یوگسلاوی را به ارث برده بود.
اما سال ۱۹۹۵ نقطه عطفی بود که موازنه جنگ را تغییر داد. ارتش بوسنی انسجام بیشتری یافت و بهصورت مخفیانه تسلیح شد؛ حین وجود تحریم تسلیحاتی. گزارش واشنگتنپست با عنوان «چگونه مسلمانان بوسنی تحریم تسلیحاتی را دور زدند؟» جزئیات این روند را شرح داده بود. کرواسی عملیات «طوفان» را آغاز کرد که شکست سختی به صربها وارد کرد و موجب فروپاشی خطوط پشتیبانی صربهای بوسنی شد. قتلعام سربرنیتسا جهان را تکان داد و باعث تغییر رویکرد غرب از بیطرفی به مداخله شد. ناتو عملیات «نیروی عمدی» را از ۳۰ اوت تا ۲۰ سپتامبر ۱۹۹۵ آغاز کرد که مراکز مهم نظامی و تسلیحات صربها را هدف گرفت.
مجموعه این عوامل موجب شد ارتش بوسنی و نیروهای کروات بیش از ۱۶۰۰ کیلومتر مربع را تنها طی چند هفته بازپس گیرند و تا نزدیکی بانیالوکا، پایتخت صربهای بوسنی، پیشروی کنند.
سقوط بانیالوکا حتمی بود؛ اما ایالات متحده آمریکا با هدف تحقق دستاورد سیاسی پیش از انتخابات ۱۹۹۶، بوسنیاییها را وادار به توقف عملیات و حضور در مذاکرات دایتون کرد.
پیش از دایتون چه تلاشهایی برای صلح انجام شد؟
چهار تلاش عمده برای آتشبس وجود داشت اما هیچکدام مورد قبول همه طرفها نبود. این تلاشها شامل طرح «کارینگتون–کویتیلرو» (اصول لیسبون)، طرح صلح «وانس–اوون»، طرح «اوون–استولتنبرگ» و طرح «گروه تماس» شامل آمریکا، روسیه، فرانسه، بریتانیا و آلمان میشود.
ریچارد هالبروک دیپلمات آمریکایی در کتاب «برای پایان دادن به یک جنگ» تشریح میکند که چگونه واشنگتن با فشار شدید دیپلماتیک و حتی محدودسازی ارتباطات طرفها در پایگاه «رایت-پترسون» آنها را مجبور به مذاکره کرد.
مذاکرات از اوایل نوامبر تا ۲۱ نوامبر ۱۹۹۵ ادامه یافت و طرفها متن اولیه را امضا کردند؛ سپس امضای رسمی در ۱۴ دسامبر ۱۹۹۵ در پاریس انجام شد.
مهمترین مفاد توافق دایتون
پایان جنگ و توقف فوری درگیریها و استقرار نیروهای ناتو (IFOR) از جمله مهمترین مفاد توافق دایتون بود. براساس این توافق، بوسنی به دو واحد سیاسی شامل فدراسیون بوسنی (۵۱٪) و جمهوری صرب بوسنی (۴۹٪) تقسیم شد و منطقه «برچکو» نیز وضعیت خودمختار یافت. توافق دایتون موجب ریاستجمهوری چرخشی سهنفره شامل یک مسلمان، یک صرب و یک کروات (هر ۸ ماه چرخش) و ۱۴ دولت و حدود ۱۳۶ وزیر شد که ساختاری بسیار پیچیده و کمسابقه در جهان است. براساس توافق دایتون نظام مبتنی بر توازن قومی در بوسنی با امکان «وتوی قومی» به وجود آمد. این توافق بر حق بازگشت آوارگان تاکید داشت که فقط بخشی از آن عملی شد. همچنین توافق دایتون موجب تشکیل دفتر «نماینده عالی» با اختیارات فوقالعاده شامل برکناری مقامات منتخب و وضع قوانین شد. این توافق، حضور نیروهای ناتو و اتحادیه اروپا در بوسنی را به دنبال داشت.
وضعیت بوسنی امروز، پس از ۳۰ سال
بوسنی و هرزگوین همچنان با بحرانهای سیاسی بزرگ، اقتصاد ضعیف، فساد و رکود نهادی روبهروست. یکی از چالشهای این کشور، گسترش گرایشهای جداییطلبانه صربها است. صربها بهخصوص از سوی میلوراد دودیک، که از خروج از ارتش، قوه قضاییه و نهادهای مالی دولت مرکزی سخن میگوید. همچنین بحران در فدراسیون بوسنی میان مسلمانان بوشناق و کرواتها وجود دارد. کرواتها مدعی کمنمایی سیاسی هستند و خواستار تغییر نظام انتخاباتیاند. قدرت وتوی قومی در بوسنی نیز بارها تشکیل دولت و اصلاحات اساسی را مختل کرده است.مهاجرت گسترده جوانان و فساد ساختاری در بوسنی، روند پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا را کند کرده است.
کارشناسان معتقدند که دایتون موفق شد جنگ را متوقف کند، اما در ساختن یک دولت پایدار ناکام مانده و کشور را در چرخهای از بحرانهای مزمن قرار داده است.
..............................
پایان پیام/ ۲۶۸
نظر شما